STREFOWOŚĆ KLIMATYCZNO-ROŚLINNO-GLEBOWA
Strefa klimatyczna
Typ klimatu
Formacja roślinna
Typ gleby
Występowanie
(przykładowe obszary)
Strefa klimatów równikowych
Równikowy
wybitnie wilgotny
Zawsze zielone
wilgotne
lasy równikowe
Czerwonożółte gleby
laterytowe i czerwone
gleby laterytowe (ferralitowe)
Kotlina Kongo, Archipelag Malajski, Niz. Amazonki
Podrównikowy
suchy
Suchy las
podrównikowy,
Sawanna
Gleby cynamonowoczerwone
i czerwonobure oraz
czerwonawe buroziemy
część Wyż. Brazylijskiej, Wyż. Abisyńska, Pn Australia
Strefa klimatów zwrotnikowych
Wilgotny
Monsunowy
Wilgotny lub suchy las
monsunowy
Żółtoziemy i czerwonoziemy
Floryda (wilgotny), Indie, płw. Indochiński
Suchy
Roślinność pustyń
i półpustyń
Szaroziemy, gleby inicjalne
Sahara, płw. Arabski, Namib, Atacama
Strefa klimatów podzwrotniko-wych
Śródziemno-
morski
Lasy i zarośla
twardolistne
Gleby cynamonowe
Basen M. Śródziemnego, wyb. Kalifornii
Roślinność półpustyń
Szaroziemy i buroziemy
Wyż. Irańska, Kara-Kum
Strefa klimatów umiarkowanych ciepłych
Morski
Przejściowy
Las liściasty i mieszany
zrzucający liście
na zimę
Gleby brunatne i płowe,
rdzawe oraz bielicowe
Europa śr-zach, wsch. wyb. USA
Kontynentalny
Step
Czarnoziemy i gleby
kasztanowe
Pd-wsch Europa. Wielkie Równiny (USA)
Strefa klimatów umiarkowanych chłodnych
Tajga (las iglasty)
Gleby bielicowe i płowe
Islandia, wyb. Norwegii (morski), Finlandia (przejściowy), Syberia, Kanada (kontynentalny)
Strefa klimatów okołobieguno-wych
Subpolarny
Tundra
Tundrowe gleby glejowe
Pn Syberia i Kanada
Polarny
Pustynia lodowa
Gleby poligonalne
i strukturalne
Grenlandia, Antarktyda
PROCESY GLEBOTWÓRCZE I SYSTEMATYKA GLEB
Gleba – leżący bezpośrednio pod powierzchnią terenu luźny materiał złożony z nieprzemieszczonych produktów wietrzenia podłoża oraz substancji organicznych pochodzących z rozkładu szczątków organizmów żywych, będący utworem umożliwiającym wzrost roślin.
Czynniki glebotwórcze (wpływające na proces glebotwórczy)
a) skała macierzysta – zwietrzały materiał skalny, w obrębie którego tworzy się gleba,
decyduje o składzie mineralnym gleby, jej właściwościach fizycznych i chem.
b) klimat – na glebę bezpośrednio oddziałuje ilość, rodzaj i rozkład opadów
atmosferycznych, temperatura powietrza i wielkość parowania, wiatr – elementy te
mogą wpływać korzystnie na właściwości gleby lub mogą prowadzić do jej erozji;
pośrednio klimat wpływa na glebę oddziałując na świat roślin i zwierząt czy
rodzaj i przebieg wietrzenia skały
c) biosfera – może modyfikować klimat, wpływać na rodzaj wietrzenia (biologiczne)
skał, obumarłe organizmy dostarczają glebie wielu ważnych składników, które
wykorzystują rośliny, dodatkowo szata roślinna chroni glebę przed erozją
d) rzeźba terenu – od niej zależy m.in. miąższość zwietrzeliny, a więc głębokość, do
jakiej odbywać się będzie proces glebotwórczy – w górnych partiach gór o dużym
nachyleniu dochodzi do usuwania zwietrzeliny i zarazem niszczenia gleby, gdyż
usuwana jest powierzchniowa, najbardziej żyzna warstwa gleby
e) warunki wodne – nadmiar lub niedobór wody decyduje o przebiegu procesów
glebotwórczych (nadmiar wody np. prowadzi do procesu glejowego)
f) człowiek – może polepszać lub pogarszać właściwości gleby
g) czas – gleba jest tworem dynamicznym, podlega ciągłym zmianom pod wpływem
wcześniej wymienionych czynników
Procesy glebotwórcze:
1) Humifikacja –proces glebotwórczy, prowadzący do powstania próchnicy (humusu)
2) Mineralizacja związków organicznych – rozkład związków organicznych w warunkach tlenowych (butwienie) i beztlenowych (gnicie)
3) Bielicowanie – wymywanie substancji mineralnych z górnego poziomu glebowego w głąb profilu. W glebie powstaje wówczas poziom wymywania (eluwialny) o jasnym zabarwieniu, który nadaje nie wymyty kwarc oraz poziom wmywania (iluwialny), w którym gromadzą się wymyte z poziomu eluwialnego związki żelaza, glinokrzemiany i części organiczne.
4) Brunatnienie – proces zachodzący w środowisku zasadowym (chroni przed wymywaniem), w którym pod poziomem próchnicy powstaje od razu poziom wmywania, który w tym przypadku nosi nazwę poziomu brunatnienia. Cząstki glebowe w tym poziomie pokrywane są rdzawobrunatną otoczką, złożoną z wodorotlenków żelaza i glinu. Intensywny biologiczny obieg składników mineralnych pod wpływem bogatej biocenozy wielogatunkowych lasów liściastych zapobiega wypłukiwaniu w głąb profilu związków i bielicowaniu gleby.
5) Oglejenie – proces będący wynikiem procesów redukcyjnych zachodzących w warunkach beztlenowych, spowodowanych przesyceniem wodą i wyparciem przez nią powietrza z gleby. Redukcja (odtlenienie) związków żelaza wywołuje zmianę ich barwy na niebieskawą lub zielonkawą
6) Lateryzacja - zachodzi w warunkach klimatu równikowego – gorącego i wilgotnego. Lateryt to produkt wietrzenia skał magmowych , w warunkach klimatów gorących i wilgotnych (bądź okresowo wilgotnych). Na skutek intensywnego wietrzenia chemicznego następuje uwodnienie tlenków glinu i żelaza od czego pochodzi zabarwienie tych gleb (od żółtego do czerwonego). Lateryty są zaliczane do gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych. Niewielki poziom próchnicy zalega bezpośrednio na znacznej miąższości warstwie osadzania (iluwialnej), Żyzność tych gleb jest bardzo niska, w związku z intensywnym wymywaniem i zakwaszeniem oraz szybkim rozkładem substancji organicznych
Systematyka gleb (najważniejsze typy gleb):
Gleby strefowe
Gleba glejowa
Jest uboga w próchnicę i składniki pokarmowe, najczęściej kwaśna. Płytko zalegająca zmarzlina powoduje silne jej nawilgocenie i oglejenie. Rośnie na niej
roślinność tundrowa, która wykorzystywana jest jako pastwiska dla reniferów.
Gleba bielicowa
Powstają pod lasami iglastymi na podłożu piaszczystym. Rozkładająca się iglasta
ściółka zapewnia kwaśne środowisko a te z kolei sprzyja procesowi bielicowania.
Charakterystyczny w profilu jest poziom wymywania (A2 lub E) o bardzo jasnej
barwie. Są to mało żyzne gleby (ok. 2% próchnicy) a ich rolnicze wykorzystanie
wymaga zabiegów poprawiającychurodzajność.
Gleba brunatna
Powstaje pod lasami liściastymi i mieszanymi, gdzie środowisko jest mniej kwaśne i nie dochodzi do procesu wymywania (bielicowania). Skałą macierzystą jest glina i utwory pyłowe. Brunatna barwa gleb pochodzi od związków żelaza i brunatnych związków próchniczych, które w postaci cienkich błonek powlekają ziarna glebowe.
Gleba ta jest dość żyzna i zasobna w próchnicę (3-4%)
Czarnoziem
nauka11