odpowiedzi-psychologia(1).doc

1.      Duchowość w psychologii

W psychologii pojęcie duchowości jest pojęciem stosunkowo nowym. Duchowość w psychologii wyrasta z koncepcji, które w dużej mierze kwestionują religijność instytucjonalną i eksponują własne, osobiste odniesienia do transcendencji, często pozbawione społecznego zakorzenienia. Duchowość w ujęciu Wulffa, psychologa współczesnego, charakteryzowana jest jako szerokie odniesienie do sfery nie tylko religijnej, ale zawierające elementy „humanistyczne”, które nie mają odniesień do religii.

2.      Duchowość człowieka w rozumieniu potocznym i psychologicznym

Wielu ludzi wiąże duchowość przede wszystkim z praktyką religijną, a pojęcie duchowości na co dzień łączy z obrazem mnicha lub mniszki, za­topionych w modlitwie czy kontemplacji. Prze­konujemy się o tym, pytając różne osoby o sko­jarzenia związane z duchowością. To, co poja­wiało się najpierw, często miało odniesienie do wiary i religii. Dopiero później krąg skojarzeń znacznie się rozszerzał i zaczynał obejmować sferę zjawisk dostępnych każdemu człowiekowi. Wielu ludzi odkrywało w ten sposób nowe ob­szary i znaczenia duchowości, budząc w sobie nadzieję, że mogą w niej uczestniczyć.

Duchowość w ujęciu Wulffa, psychologa współczesnego, charakteryzowana jest jako szerokie odniesienie do sfery nie tylko religijnej, ale zawierające elementy „humanistyczne”, które nie mają odniesień do religii.

3.      Duchowość aktywna i kontemplatywna

Duchowość przejawiającą się, a więc aktyw­ną, najprościej można określić jako przekracza­nie własnego egoizmu i egocentryzmu na rzecz czegoś, kogoś na zewnątrz siebie. Zwykle zwią­zane jest to z dawaniem, dzieleniem się, świad­czeniem. Ale nie chodzi o sam akt dawania. Ważna jest intencja. Probierzem duchowości jest bezinteresowność. Daję, niczego nie oczekując. Daję dla radości dawania.

Duchowość aktywna, wyrażająca się w działa­niu, potrzebuje pokarmu i uzupełnienia w pos­taci duchowości kontemplatywnej, doświadcza­nej wewnętrznie. Może to być modlitwa, medy­tacja, może być doświadczanie piękna przyrody, muzyki, dzieł sztuki, poezji. Tutaj odbywa się akt otrzymywania, przyjmowania, ubogacania. Obie postaci duchowości wzajemnie siebie wywołują i wzajemnie siebie potrzebują.

4.      Zagrożenia duchowości

Niebezpieczne są przede wszystkim trzy zagrożenia cywilizacyjne: POŚPIECH, NADMIAR i CHAOS.

Pośpiech i nadmiar to bracia bliźniacy, ciągną do siebie i wzajemnie się wzmacniają. Spieszysz się, żeby uzyskać trochę czasu; w to, co uzys­kasz, szybko wskakuje coś nowego. Tak wiele masz do zrobienia, że stale musisz się spieszyć, żeby jak najwięcej zmieścić w czasie, który nie chce się rozciągać, a nawet się kurczy. W żadnej aktywności nie jesteś naprawdę zanurzony, bo już myślisz o tym, co Cię jeszcze czeka. Po­wstaje zamknięte koło, coraz szybciej wirujące.

Zgoła innym zagrożeniem jest chaos. Rodzi się wskutek wykorzenienia, braku naczelnych, nie­podważalnych wartości i natłoku możliwości. Stwarza to nieograniczoną, paraliżującą, bo po­zbawioną punktów odniesienia wolność wyboru. Jeśli nie masz jasno wyznaczonego kierunku lub przynajmniej wytyczonych granic, rzucasz się w sprawy najbliższe doraźnym pragnieniom. To krótka i szybko przynosząca rozczarowanie perspektywa. Pośpiech i nadmiar wzmacniają chaos.

Warunkiem świadomego życia jest udział świa­domości, która warunkuje głębszą jakość człowieczego bytu. Wszystko za­tem, co ogranicza, zaciemnia, fałszuje, odbiera świadomość, zagraża wypełnianiu się życia w je­go wszystkich wymiarach, a przede wszystkim w wymiarze duchowym. I odwrotnie, zwiększanie udziału świadomości w naszym życiu (a jest to proces praktycznie bez końca) może wnosić coraz to nowe i nieoczeki­wane bogactwa, co nie oznacza, że efekty przyjdą bez wysiłku i bólu.

5.      Trójwymiarowy obraz człowieka

W początkowej fazie swojego życia człowiek funkcjonuje na trzech poziomach. Są to: poziom materii i biologii obejmujący organizm czło­wieka: jego ciało, zmysły, popędy oraz to, co jest w nim materialne; poziom psychiki wyrastającej z poziomu biologicznego i rozwijającej psychiczną, społeczną i kulturową stronę człowieka; oraz poziom du­chowości realizujący się w życiu danej osoby poprzez nieuświa­domione aspekty duchowe, które przejawiają się w świadomości i zachowaniu.

W wyniku rozwoju osobniczego danego człowieka poziomy te prze­kształcają się w trzy warstwy. Są nimi: warstwa osobowościowa, „osobo­wa” i duchowa. Warstwy tworzą w stosunku do poziomów wtórną i wyższą ich formę.

Pierwsza warstwa - osobowościowa - jest wyżej rozwiniętą formą poziomu biologii. Jest ona skoordynowana z poziomem psychiki i kształ­tuje się w postać struktury osobowej najmniej rozwiniętej. Stanowi wysu­blimowaną psychicznie formę materialności, fizyczności, cielesności i popędowości człowieka. Druga warstwa - „osobowa” - rozwija się na bazie poziomu psychiki oraz okazjonalnych przejawów poziomu ducho­wości. Koordynuje ona w całość poziom biologii z poziomem psychiki i pewnymi przejawami duchowości. Tworzy strukturę, którą nazywam tu „osobą”. Warstwa osobowościowa i „osobowa” są uwarunkowane popędowo. Dzięki nim człowiek rozwija potrzeby i realizuje zachowania, które są reakcją na bodźce będące źródłem zaspokojenia owych potrzeb. Prowa­dzą do funkcjonowania manifestującego się w relacjach interpersonalnych i społecznych.

warstwą duchową. Jest przedłużeniem poziomu duchowości, z którego przejmuje archetypową duchowość. W niej zawar­ta jest całość duchowa danego człowieka, jednocząca jego archetypową i indywidualną, osobniczą duchowość. Jeśli człowiek czerpie w czasie swe­go doświadczenia inspirację z tej warstwy, jego duchowość przejawia się w sposób pełny. Prowadzi do za­chowań twórczych. Za pośrednictwem du­chowego ja wyzwala od zachowań obronnych, gratyfikujących braki i aktywizujących w sposób reaktywny.

6.       Archetyp i treść osobowej godności

Godność jest wartością wewnętrzną i duchową. Wywodzi się z ducho­wych archetypów. Dążenie do potwierdzania własnej godności jest dąże­niem duchowym,

Godność jest duchowym dziedzictwem filogenetycznym, które otrzy­mał człowiek w postaci archetypów. Archetyp godności jest duchowym, a nie biologicznym spadkiem filogenetycznym człowieka. Pojawia się wraz z jego życiem. Doświadczanie godności w życiu codziennym może przebiegać poza świadomością. Zachowujemy się godnie, nie uświadamiając sobie tego. Dzieje się tak, ponieważ godność jest stanem zawartym w pierwotnej świa­domości człowieka God­ność potwierdzana w zewnętrznej rzeczywistości jest odbiciem poziomu i warstwy duchowej człowieka, gdzie zawarty jest archetyp godności, zapi­sany w postaci pierwotnych obrazów Archetyp godności jest powiązany z instynktami i może poprzez nie się wyrażać. Jest czynnikiem i motywem, który porządkuje psychologicz­ne wzorce zachowania posługujące się instynktem. Wiąże on ciało i psy­chikę, instynkty i duchowość. Daje się rozpoznać w zewnętrznych zachowaniach i działaniach o charakterze uniwersalnym, a nie społecznym. Zawiera w sobie potężny potencjał człowieczeństwa, który realizuje się w duchowych działaniach. Archetyp godności - tak jak inne archetypy - ulega przeobrażeniu pod wpływem historii i specyfiki danego pokolenia. Archetyp godności jest organem duszy, której treść kształtuje się w zależności od realizowanych wartości duchowych. Staje się faktem ze­wnętrznym, kiedy człowiek świadomie tworzy w swoim doświadczeniu najwyższe wartości etyczne i estetyczne oraz wartości sensu. Aktywizuje się ona poprzez sens, jaki widzi on w swoim człowieczeństwie. Doświad­czana jest w indywidualnym przeżywaniu człowieczeństwa. Treścią jej jest sens, jaki nadaje on temu człowieczeństwu. Doświadczenie godności przejawia się w postaci przeżywania szacunku do siebie, wynikającego z obranego sensu życia. Jest duchowym doświad­czeniem przeżywanym przez każdego w odmienny sposób. Każda osoba doświadcza swojej godności w sposób indywidualny. Posiada ona u każdej osoby inne znaczenie treściowe. Spełnia się poprzez realizowane w sposób indywidualnie wartości etyczne i estetyczne. Przede wszystkim spełnia się poprzez sens, jaki nadaje osoba swojemu ludzkiemu istnieniu (wartości ontologiczne), wyrażający się w zachowaniu etycznym i estetycznym. Etyczna strona godności spełnia się, kiedy człowiek rozwija postawę uczciwości wobec siebie samego. Związane jest to z jego duchową doj­rzałością, dzięki której doświadcza godności. Bycie uczciwym wobec sie­bie wymaga jasnego widzenia siebie i innych oraz przekraczania siebie. Łączy się ona z umiejętnością dystansowania oraz przekraczania gry swe­go ja zewnętrznego, stale broniącego się i walczącego o bezpieczne życie oraz akceptację ze strony otoczenia.

7.       Poczucie godności

Przeżyciowy aspekt godności wyraża się poprzez indywidualne po­czucie godności. Informuje ono, jak człowiek przeżywa swoją godność, a nie, jaka ona jest, jaka jest jej treść. Poczucie godności wiąże się z odczu­waniem własnej wewnętrznej wartości. Afirmacja tej wartości realizuje poczucie godności. Przeżywanie poczucia godności jest związane z dążeniem do potwier­dzania wewnętrznej wartości. Poczucie godności jest duchową cechą, roz­wijającą się dzięki potwierdzaniu tej wartości. Sama godność jest zjawiskiem duchowym niezniszczalnym i niezmiennym, natomiast może zmieniać się jej obraz w odczuwaniu. Kiedy w osobie budzi się silne dążenie do potwierdzania godności, ozna­cza to, że została zachwiana psychiczna równowaga poczucia bycia człowie­kiem. Jeśli zostaje zachwiany jakiś istotny atrybut człowieczeństwa, na którym wspiera się poczucie osobistej godności, duchowe dążenie do godności może przerodzić się w psychiczną potrzebę godności. Godność przekracza wtedy swoje duchowe źródło i staje się narzędziem obronnym człowieka. Przeobra­ża się w dumę lub honor, które satysfakcjonują część jego osoby. Duma i honor kształtują się w zależności od kryteriów zewnętrznych, są związane z partykularnymi zwyczajami danej kultury i otoczenia. Bro­nią zewnętrznych wartości osoby, które ujawniają się w widoczny sposób w relacjach społecznych, profesjonalnych, służbowych oraz przypadko­wych, sporadycznych kontaktach. Są skierowane na obronę zewnętrzne­go oblicza człowieka, pokazującego się w relacjach interpersonalnych. Są obroną zewnętrznej autoprezentacji człowieka.

8.       Wyjątkowość i niepowtarzalność godności

Godność przejawia się nie tylko w postaci poczucia godności, ale w postaci cichego, wewnętrznego przeżywania swojej indywidualnej, nie­powtarzalnej istoty. Godność człowieka jest bardziej stabilna, niezmien­na niż poczucie tej godności, które uwarunkowane jest przeżywaniem przez niego innych wartości. Jest atrybutem człowieczeństwa o bardzo subtel­nej materii. Wyraża subtelną siłę człowieka, w której zawarta jest indywi­dualna moc jego duchowej niepowtarzalności. Istota jej zapisana jest w duchowej warstwie i realizowana przez duchowe ja.

Człowiek posiada w swoich archetypach zapisaną niepowtarzalność, czyli wyjątkowość, posiada, mniej lub więcej, rozwinięte dążenie do niepowta­rzalności. Nie zawsze jednak zdaje sobie on z tego sprawę i nie zawsze wie o tym otoczenie. Zaburza to naturalne poczucie godności. Zostaje zahamowana zdolność do doświadczania jej. Realizowanie swojej wyjątkowości podtrzymuje nie tylko poczucie godności, ale rozwija zdol­ność jej doświadczania.

9.       Zaburzenie odczuwania własnej godności

Uświadomienie sobie dążenia do potwierdzania własnej godności na­stępuje w sytuacjach dyskomfortu duchowego, kiedy ktoś godzi w nasze indywidualne człowieczeństwo lub sami depczemy albo uchylamy to człowieczeństwo. Odczuwamy wówczas brak lub utratę własnej godno­ści, a nasze poczucie godności zmniejsza się do zera. Utrata godności przeżywana jest bardziej dotkliwie niż zaniżenie lub utrata poczucia godności. Utrata poczucia godności pozostawia jakąś nadzieję, że poczucie to zostanie odnowione, i że posiadamy wewnętrzną godność. Utrata samej godności pociąga za sobą utratę jej poczucia i nie pozostawia nadziei na jej odzyskanie. Utrata godności oznacza odebranie nam tego, co było w nas najbar­dziej cenione przez nas samych. Utrata poczucia godności prowadzi jedy­nie do konfliktu, który może stymulować do stałego potwierdzania godności. Tracąc poczucie godności, nie tracimy samej godności. Tracąc godność, tracimy całe swoje człowieczeństwo. Jeśli wewnętrzna, indywidualna godność danej osoby nie znajduje odzwierciedlenia w rzeczywistości, osoba nie czuje się w pełni człowiekiem. Szacunek, jaki człowiek może okazać drugiemu, może pomóc mu od­naleźć własną godność i wzmocnić jej poczucie.

10.   Duchowe doświadczanie współczucia

Duchowe doświadczenie współczucia można zdefiniować jako posta­wę uczuciową żywioną do drugiej osoby, bez oczekiwań czy żądań. Współ­czucie takie jest stanem żywionym do każdej ludzkiej istoty. Rodzi się ono w momencie, kiedy zrozumiemy, czym jest człowieczeństwo, czym jest unikalna wartość człowieka. Prawdziwe duchowe współczucie jest doświadczane, gdy współczuje­my nie tylko naszemu przyjacielowi z powodu jego ciężkiej choroby, ale każdej innej osobie w podobnej sytuacji. Kiedy współczujemy wyłącznie naszej matce z powodu straty mienia materialnego wywołanego pożarem, a nie wszystkim, których również dotknęła ta strata, doświadczamy współ­czucia stronniczego, przeżywanego przez naszą osobowość lub „osobę”. Współczucie duchowe jest współczuciem naszego najwyższego, du­chowego ja. Angażuje ono nasze całe człowieczeństwo i jest żywione do drugiej osoby z powodu jej człowieczeństwa, a nie z powodu związku, jaki z nią posiadamy.

Przykładem doświadczenia duchowego współczucia jest żałowanie nieznanej lub prawie nieznanej osoby z powodu jej rzucającego się w oczy smutku i psychicznego zgaszenia, których przyczyn nie znamy. Jest nam, w spontaniczny sposób, żal tej osoby. Postawa współczucia rodzi się na podłożu żywo przeżywanych uczuć życzliwości, rozumienia, empatii, na bazie pełnych, a nie obronnych doświadczeń.

11.   Rodzaje inteligencji człowieka

Inteligencją intelektualną IQ, posługu­jemy się przy rozwiązywaniu problemów logicznych lub stra­tegicznych inteligencja emocjonalna (w skrócie: EQ[1]), pozwala nam uświadamiać sobie uczucia własne i innych ludzi. Wyzwala w nas empatię, współczucie, motywację i umiejętność właściwego reagowania na przyjemność i ból. inteligencja duchowa (w skró­cie: SQ[2]...