Wyprawy Krzyzowe.rtf

WYPRAWY KRZYŻOWE

W takiej wojnie jest chrześcijańskim dziełem miłości wrogów ku naszej pociesze dusić, okradać, zabijać i palić".
(św. Tomasz z Akwinu, najsłynniejszy teolog katolicki, 1225r11;1274)

Do końca XI wieku Europa feudalna przezwyciężyła serię poważnych kryzysów, które mogły zagrozić ustalonemu na jej obszarze porządkowi, i rozpoczęła ekspansję na zewnątrz. Pierwszym celem byty zajęte przez Arabów obszary w Hiszpanii i na Sycylii. Jednak wkrótce nagły impuls skierował Europejczyków w stronę Bliskiego Wschodu, gdzie na terytorium kontrolowanym przez muzułmanów znajdowała się "Ziemia Święta", czczona przez chrześcijan jako miejsce życia i śmierci Jezusa Chrystusa. Rozpoczął się okres świętych wojen, nazywanych wyprawami krzyżowymi lub krucjatami (od łac. crux - krzyż).

Prośba o pomoc

Jedną z przyczyn pierwszej krucjaty była prośba o pomoc, z jaką do papieża zwrócił się cesarz bizantyjski Aleksy I. Przez setki lat Bizancjum stanowiło przedmurze chrześcijaństwa w walce z agresywnymi muzułmanami. Jednak porażka pod Manzikert w 1071 roku doprowadziła do utraty większości terytorium Azji Mniejszej (dzisiejszej Turcji), które zawsze było podstawowym źródłem bogactwa i potęgi cesarstwa. W obliczu śmiertelnego zagrożenia, dumni Bizantyjczycy zmuszeni zostali do prośby o militarną pomoc.

WAŻNIEJSZE DATY

1095 Papież Urban II ogłasza krucjatę w celu oswobodzenia Ziemi Świętej
1096-99 Pierwsza krucjata, zdobycie Jerozolimy (1099) i założenie państw krzyżowców
1144 Muzułmanie odzyskują Edessę
1147-48 Druga krucjata, zakończona niepowodzeniem
1187 Saladyn odzyskuje Jerozolimę
1189-92 Trzecia krucjata
1202-4 Czwarta krucjata, podbicie chrześcijańskiego Konstantynopolu
1212 Krucjata dziecięca
1218-21 Piąta krucjata, bez żadnych trwałych zdobyczy
1228-29 Szósta krucjata
1244 Muzułmanie odzyskują Jerozolimę
1248-54 Siódma krucjata w Egipcie
1261 Bizantyjczycy odzyskują Konstantynopol
1270 Ósma krucjata; nieudany szturm na Tunis
1291 Muzułmanie zdobywają ostatnią twierdzę chrześcijańską Akkę; koniec wypraw krzyżowych
1453 Turcy osmańscy zdobywają Konstantynopol

Zwycięzcami spod Manzikert nie byli Arabowie, lecz seldżuccy Turcy - plemię koczownicze, które przeszło na islam i szybko stało się główną siłą na Bliskim Wschodzie. Podczas gdy Arabowie byli stosunkowo tolerancyjni, Seldżucy nękali europejskich pielgrzymów, którzy w coraz większej liczbie przybywali do miejsc świętych. Był to kolejny powód, dla którego w 1095 roku w Clermont papież Urban II nawoływał do krucjaty. Pomoc Bizantyjczykom zeszła na plan drugi, na czoło natomiast wysunęła się sprawa odbicia Ziemi Świętej z rąk muzułmanów, w trakcie której dopuszczalne były wszelkie mordy, grabieże i inne zbrodnie, ponieważ - co zostało uzasadnione przez Urbana II - ich ofiarami padali "niewierni", czyli ci którzy jego zdaniem na to w zupełności zastrugiwali.

Szlaki pierwszej i trzeciej krucjaty. Uczestnicy pierwszej zdobyli Jerozolimę;
druga dotarła w pobliże Ziemi Świętej, jednak oddziały Ryszarda Lwie Serce,
pomimo pierwotnych sukcesów, nie zdołały jej opanować.

Nawoływania papieża i religijnych zapaleńców, takich jak Piotr Pustelnik, spotkały się z entuzjastycznym odzewem. W różnych częściach Francji, Niemiec i Włoch zaczęto organizować zbrojne wyprawy. Oprócz tego tysiące ludzi zaczęły gromadzić się w prowizoryczne armie, które po prostu ruszały przed siebie, mordując po drodze Żydów, rabując i wprowadzając niepokój wszędzie tam, gdzie się pojawiły.

Celem żeglujących do Konstantynopola pełnych religijnego zapału rycerzy było
oswobodzenie Ziemi Świętej z rąk niewiernych.

Unicestwienie

To pospolite ruszenie dotarło w końcu do stolicy Bizancjum, Konstantynopola. Tutaj zaniepokojony cesarz Aleksy pospiesznie przeprawił jego uczestników na terytorium Azji Mniejszej, gdzie wkrótce zostali oni unicestwieni przez Turków.

Podobny, ale jeszcze bardziej tragiczny w skutkach, wybuch masowej histerii miał miejsce ponad sto lat później, kiedy to zorganizowana została krucjata dziecięca. Niewinność dzieci miała rzekomo pokonać niewiernych, jednak jej uczestnicy zginęli albo zostali sprzedani w niewolę, zanim którykolwiek z nich dotarł w okolicę Ziemi Świętej.

Krzyżowcy

Właściwa krucjata, zwana pierwszą, rozpoczęła się, kiedy zbrojne kontyngenty złożone z prawdziwych rycerzy dotarły do Konstantynopola. Na jej czele stanęli tacy dowódcy jak Rajmund z Saint-Gilles, Gotfryd z Bouillon i Boemund z Tarentu. Charakterystyczne było to, że wielu z nich nosiło dumne imiona, jednak nie mogło pochwalić się zbyt wielkimi posiadłościami. Wyprawa na wschód dawała im nadzieję na zagarnięcie dla siebie części zdobytych ziem. Nie zostali oni szczególnie ciepło przyjęci przez cesarza Aleksego, który spodziewał się przybycia posłusznych najemników, a nie niezależnych i potencjalnie niebezpiecznych śmiałków. Słabym punktem wyprawy krzyżowej była wzajemna nieufność panująca pomiędzy Bizantyjczykami a "Frankami" - takim mianem Bizantyjczycy i muzułmanie określali krzyżowców, niezależnie od tego, z jakiego kraju przybywali.

Przy pomocy pewnych zabiegów, Aleksy nakłonił krzyżowców do złożenia przysięgi, zobowiązującej ich do przestrzegania praw cesarza do terytoriów uprzednio należących do Bizancjum, a które mogły zostać przez nich odbite z rąk Seldżuków. Jednak europejscy rycerze zapomnieli o przysiędze, kiedy po zdobyciu Nicei (obecnie Iznik) rozpoczęli swój triumfalny marsz wzdłuż Azji Mniejszej, wychodząc zwycięsko z bitwy pod Dorylaeum (1097).

Chociaż uzbrojenie krzyżowców mogło być uciążliwe w gorącym klimacie, nadawało ono ich szarżującej kawalerii impetu, który byt niemożliwy do powstrzymania. Z drugiej strony jednak, lekka jazda turecka rzadko dopuszczała do bezpośredniej konfrontacji, manewrując wokół wroga i rażąc go strzałami z łuków. Jako że skuteczność tureckich strzał była ograniczona, podczas gdy używane przez Europejczyków kusze miały większy zasięg i były znacznie bardziej niebezpieczne, siły po obydwu stronach były wyrównane i finał każdej z bitew zależał od strategii, zgrania oddziałów i posłuszeństwa żołnierzy. Szczególnie te ostatnie stanowiły słaby punkt armii krzyżowców, w której poszczególni dowódcy rywalizowali ze sobą, a pozostali rycerze bardziej dbali o własne interesy i chwałę niż o skuteczność działań całej armii.

Państwa krzyżowców

Pierwsi krzyżowcy mieli dużo szczęścia, przybywając na Bliski Wschód w okresie kiedy posiadłości Seldżuków rozbite były na małe, rywalizujące ze sobą państwa. W 1098 roku Frankowie zdobyli Antiochię, pokonując zaciekle broniących się Turków. Rok później upadła Jerozolima. Swoje zwycięstwo chrześcijanie uczcili masową rzezią ludności miasta.
Cel wyprawy został osiągnięty i wielu krzyżowców wróciło do Europy. Ale ci, co pozostali, kontynuowali podboje, w wyniku których powstały cztery państwa krzyżowców: królestwo Jerozolimskie, hrabstwo Trypolisu, księstwo Antiochii i hrabstwo Edessy. Gotfryd z Bouillon został wybrany pierwszym władcą królestwa Jerozolimy, które w swoim szczytowym okresie rozciągało się aż po miasto Akaba, położone nad Morzem Czerwonym. Sprawował on również władzę nad pozostałymi państwami krzyżowców, chociaż jego zwierzchnictwo, podlegające feudalnym zasadom hierarchii, było ograniczone.
Państwa krzyżowców nie były szczególnie bezpieczne. Nigdy nie rozprzestrzeniły się do naturalnych granic pustynnych, które ułatwiłyby ich obronę. Turcy, którzy utrzymali kontrolę nad takimi wielkimi miastami jak Damaszek czy Aleppo, stanowili ciągłe zagrożenie. Nawet we własnych posiadłościach krzyżowcy pozostawali niewielką, słabo rozprzestrzenioną grupą, sprawującą swoją feudalną władzę nad ludnością, która będąc w znacznym stopniu muzułmańska, nie cechowała się zbytnią lojalnością. Państwa te zapewne nie przetrwałyby zbyt długo, gdyby nie utworzenie specjalnych formacji militarnych. Zostały one zorganizowane na zasadzie zakonu (ich członkowie składali śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa), jednak ich zadaniem była obrona Ziemi Świętej i walka z niewiernymi. Do najsłynniejszych zakonów rycerskich założonych w tym czasie należeli templariusze.

Wkrótce jednak ekspansja Franków została zahamowana w wyniku częściowego zjednoczenia Turków pod koniec lat dwudziestych XII wieku. W 1144 roku muzułmanie odbili Edessę, która była najbardziej oddalonym i odsłoniętym państwem krzyżowców. Spowodowało to zorganizowanie kolejnej krucjaty, zwanej drugą, na czele której stanęli król francuski Ludwik VII i król niemiecki Konrad III. Druga krucjata zakończyła się całkowitym niepowodzeniem, ponieważ krzyżowcy nie potrafili zaplanować i skoordynować wspólnych działań.

Wiek bohaterów

W latach osiemdziesiątych XII wieku na scenie pojawił się kurdyjski dowódca, słynny Saladyn. Na powrót połączył on Egipt i muzułmański Bliski Wschód, pokonując krzyżowców w 1187 roku w bitwie pod Tyberiadą, a następnie zdobywając Jerozolimę i podbijając resztę królestwa, z wyjątkiem portu w Tyrze. W celu ocalenia pozostałych posiadłości i odbicia Jerozolimy, zorganizowana została trzecia, najsłynniejsza krucjata, na czele której stanęli cesarz Fryderyk I Barbarossa, król angielski Ryszard Lwie Serce i król francuski Filip II August. Pierwszy z nich utonął przypadkowo po przybyciu do Azji Mniejszej, natomiast dwaj pozostali cało dotarli do celu i rozpoczęli działania wojenne. Po drodze Ryszard Lwie Serce zdobył wyspę Cypr, którą później sprzedał wypędzonemu królowi Jerozolimy o imieniu Guy de Lusignan.

Po dwuletniej kampanii zdobyte zostało nadmorskie miasto Akka i rozpoczął się marsz krzyżowców na Jerozolimę. Jako że Filip II wrócił do Francji, całe dowództwo znalazło się w rękach króla Ryszarda. Jego walka z Saladynem stanowi jeden z najbardziej znanych motywów w historii wypraw krzyżowych. Obydwaj dowódcy darzyli się wzajemnym szacunkiem. Po zręcznie poprowadzonym marszu wzdłuż wybrzeża, w trakcie którego morze osłaniało jedno ze skrzydeł krzyżowców, armia Ryszarda pokonała oddziały Saladyna, jednak nieporozumienia między różnymi oddziałami chrześcijan uniemożliwiły im pełne wykorzystanie zwycięstwa. Zgodnie z traktatem, zawartym w 1192 roku, Europejczycy mieli zachować kontrolę nad wybrzeżem, a chrześcijańscy pielgrzymi uzyskali prawo do odwiedzania Jerozolimy, chociaż miasto to pozostało w rękach Turków.
Zmiana celów

Wraz z opuszczeniem Ziemi Świętej przez Ryszarda Lwie Serce skończył się heroiczny okres wypraw krzyżowych. Czwarta krucjata miała na celu poszerzenie stref handlowych kontrolowanych przez Wenecjan, którzy w tym czasie zdominowali handel na Morzu Śródziemnym. W zamian za transport weneckimi okrętami, krzyżowcy wkroczyli do Konstantynopola, gdzie mieli przywrócić odsuniętego od władzy cesarza, popieranego przez Wenecję. Oddziały krzyżowców były bardzo niezdyscyplinowane i wkrótce splądrowały miasto, bezczeszcząc równocześnie jego świątynie. W ten sposób Frankowie dali w końcu upust swojej nienawiści wobec wyrafinowanej kultury Bizantyjczyków oraz ich wierze.

W miejsce Cesarstwa Bizantyjskiego ustanowiono Cesarstwo Łacińskie, które przetrwało za ledwie 50 lat. Jednak pomimo tego, że krzyżowcy zostali w końcu wypędzeni z większości zajmowanych terytoriów, imperium nigdy w pełni nie podniosło się z upadku. Paradoksalnie, wschodnie przedmurze chrześcijaństwa zostało podbite i fatalnie osłabione przez samych chrześcijan.

Ostatnia krucjata

Jeszcze cztery wyprawy krzyżowe wyruszyły z Europy, jednak tylko jedna z nich dotarta do Ziemi Świętej. Szósta krucjata (1228-29), zorganizowana została przez cesarza niemieckiego Fryderyka II (znanego ze swojego negatywnego stosunku do papiestwa, za co został później zdetronizowany), któremu udało się odzyskać Jerozolimę, Betlejem i Nazaret.

Osiągnięcie to okazało się jednak krótkotrwałym sukcesem. Chrześcijanie przebywający na Ziemi Świętej byli wewnętrznie skłóceni, dzięki czemu odrodzony sułtanat Egiptu zdobywał ich twierdze jedną po drugiej.
Ostatnia próba

Jednak duch krucjat całkowicie nie umarł. W 1271 roku podjęta została ostatnia wyprawa, na czele której stanęli król Francji Ludwik IX i książę Edward (późniejszy król Anglii Edward I), za kończona niepowodzeniem w Tunisie. Antiochia upadła w 1268 roku, a po niej wspaniały zamek Krak des Chevalier (1271) i Trypolis (1289).

Zwycięski szturm muzułmanów na Akkę w 1291 roku położył kres obecności krzyżowców na terytorium Ziemi Świętej. Już nigdy więcej nie zorganizowano ani jednej wyprawy, mającej na celu odbicie grobu Chrystusa z rąk niewiernych. Termin krucjata używany był jeszcze do określenia operacji militarnych popartych papieskim błogosławieństwem, takich na przykład jak wielowiekowa rekonkwista w Hiszpanii, czy też wyprawy przeciwko Słowianom połabskim, Prusom, a także religijnym odszczepieńcom, takim jak husyci i albigensi.

Pod przywództwem Saladyna, muzułmanie z Syrii i Egiptu połączyli się ze sobą i w ten sposób
powstała siła, stanowiąca poważne zagrożenie dla państw krzyżowców.
W rezultacie wyznawcy islamu skutecznie przeciwstawili się kolejnym wyprawom krzyżowym.

Następstwa wypraw krzyżowych trudne są do ustalenia. Z pewnością dzięki nim Europejczycy zapoznali się z kulturą Islamu, zaczęli doceniać wartość egzotycznych potraw, wyrobów z jedwabiu i dywanów. Jednak równie dobrze mogło to zostać osiągnięte w inny sposób. Dla Cesarstwa Bizantyjskiego krzyżowcy byli równocześnie obrońcami i oprawcami, dlatego krucjaty zaostrzyły antagonizm nie tylko między katolikami i muzułmanami, ale także
między katolikami i wyznawcami prawosławia.

Opracowano na podstawie: "Świat Wiedzy" - historia świata cz.20.
 

http://www.templariusze.info/readarticle.php?article_id=19