Formy organizacji nauczania.doc

Formy organizacji nauczania, ich klasyfikacja i charakterystyka.

Formy organizacyjne są zdeterminowane przez cele i zadania kształcenia, liczbę uczniów objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej, miejsce i czas pracy dzieci i młodzieży, wyposażenie szkoły w pomoce naukowe itp. A więc dobór form nauczania zależy jak dobór metod od wielu czynników. O ile jednak metody odpowiadają napytanie -jak uczyć - w określonych warunkach, o tyle formy nauczania wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, kiedy, gdzie i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia. Podstawę podziału form organizacyjnych pracy dydaktyczno - wychowawczej stanowią różne kryteria, a mianowicie: - liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania - uczenia się i tutaj wyróżniamy formy jednostkowe (Uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej i pośredniej pomocy nauczyciela.) i zbiorowe ( Zamiennie nazywane systemem klasowo - lekcyjnym - z uczniów o tym samym lub zbliżonym wieku tworzy się odrębne klasy. Każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania. Podstawowa jednostka organizacyjną w tej formie jest lekcja ). – miejsce uczenia się dzieci i młodzieży i tutaj dzielimy te formy na zajęcia szkolne (Świetlicowe, warsztatowo - produkcyjne, laboratoryjne, klasowo - lekcyjne) oraz pozaszkolne (Do głównych rodzajów tego typu zajęć należą: praca domowa ucznia, szkolne i pozaszkolne kółka zainteresowań oraz wycieczka ). - czas trwania zajęć dydaktycznych i można tutaj mówić o zajęciach lekcyjnych ( Odbywają się na lekcjach) i pozalekcyjnych (Mogą być organizowane zarówno w szkole, jak i poza jej murami jako zajęcia pozaszkolne ).

Istota terminu „formy organizacyjne kształcenia”.
Formy organizacyjne – przesądzają o organizacyjnej stronie pracy dydaktycznej, wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Kryteria doboru form organizacyjnych kształcenia.
Dobór form organizacyjnych zależy od wielu czynników:
- cele i zadania kształcenia
- właściwości przedmiotu nauczania
- wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne
- liczba uczniów
- miejsce pracy
- czas pracy

Podział form organizacyjnych kształcenia.
Kryteria podziału:
- liczba uczniów
- miejsce pracy uczniów
- czas trwania zajęć dydaktycznych.

Ze względu na liczbę uczniów biorących udział w procesie dydaktycznym wyróżnia się:
- nauczanie jednostkowe
- nauczanie grupowe
- nauczanie zbiorowe (frontalne)

Ze względu na miejsce pracy formy dzieli się na:
- zajęcia szkolne (nauka w klasie podczas lekcji, praca w laboratorium, warsztacie szkolnym, świetlicy itp.)
- zajęcia pozaszkolne (praca domowa, wycieczka, zajęcia w zakładach produkcyjnych itp.)

Stosownie do czasu pracy uczniów można mówić o zajęciach:
- lekcyjnych
- pozalekcyjnych (koła zainteresowań, zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze, zajęcia kompensacyjno – korekcyjne).

Charakterystyka form organizacyjnych kształcenia wyróżnionych ze względu na liczbę uczniów (nauczanie jednostkowe, zespołowe, zbiorowe).

NAUCZANIE JEDNOSTKOWE
Polega na tym, że uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej lub pośredniej pomocy nauczyciela.

Zalety pracy jednostkowej:
- możliwość indywidualizacji treści (stopień trudności dostosowany jest do poziomu ucznia) i tempa uczenia się
- stała i zarazem dokładna kontrola przebiegu i efektów pracy ucznia
- omówiona forma jest wysoko efektywna

Wady nauczania jednostkowego:
- jest nieopłacalna z ekonomicznego punktu widzenia
- wydatnie ogranicza społeczny zasięg pracy nauczyciela
- uczeń nie ma możliwości współdziałania z rówieśnikami

NAUCZANIE ZESPOŁOWE
Nauczanie zespołowe wg koncepcji J. Barteckiego:
- uczniowie tworzą grupy (3-6 osobowe)
- skład grupy jest stały, zróżnicowany i równoważny (żaby każdy zespół miał takie same szanse jak inne)
- sprawna praca w zespołach zależy od dokładnego określenia zadania, wskazania lub dostarczenia źródeł i materiałów oraz sposobu pracy, kierowania przebiegiem pracy
- w trakcie pracy grupowej nauczyciel czuwa nad sprawną organizacją pracy uczniów
- wyniki uzyskane przez grupę referuje jeden z uczniów, co zmusza wszystkich do intensywnej pracy (słuchania, analizy)
- ocena uzyskanych efektów przez poszczególnych uczniów odbywa się wyłącznie indywidualnie.

Rodzaje pracy zespołowej:
- praca jednolita – każdy zespół ma takie same zadanie do wykonania
- praca zróżnicowana – każdy zespół ma inne zadania do wykonania
- praca kombinowana – część zespołu pracuje nad jednym zadaniem, a część nad innym
- praca brygadowa

Walory dydaktyczne i wychowawcze nauczania zespołowego:
- wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związaną z tematem lekcji
- grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i samodzielności uczniów
- wdraża uczniów do współdziałania, przemyślanego podziału zadań, a także do racjonalnej organizacji pracy i współodpowiedzialności za jej efekty

NAUCZANIE ZBIOROWE
System klasowo-lekcyjny jako odmiana nauczania zbiorowego (J. Strum):
- tworzenie klas uczniów w tym samym lub zbliżonym wieku
- każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania
- podstawową jednostkę organizacyjną stanowi lekcja, trwająca 45 minut.
- każda lekcja jest poświęcona jednemu przedmiotowi nauczania
- pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel.
Zalety:
- tworzy przejrzystą strukturę organizacyjną
- umożliwia nauczycielowi pracę z liczną grupą uczniów
- pozwala organizować zespołowy wysiłek uczniów i współzawodnictwo w nauce
- zapewnia realizację zasady systematyczności nauczania
- zapewnia opanowanie przez uczniów podstawowego zasobu wiedzy z danego przedmiotu nauczania

Wady:
- „abstrakcyjna jednorodność” treści kształcenia narzucanych wszystkim uczniom (treści są niezrozumiałe, jednakowe)
- brak warunków skutecznej indywidualizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej z uczniami
- nadmierna sztywność organizacyjna
- brak warunków utrzymywania więzi ucznia ze szkołą
- przedmiotowe traktowanie uczniów.

Bibliografia:

1.       Okoń, W. Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970.

2.       Kupisiewicz, Cz. Dydaktyka ogólna, Warszawa 2000.

3.       Nawroczyński, B. Zasady nauczania, Wrocław 1961.

Marta Romanowicz, Sonia Młodzianowska.