1
Ksop – ostatni wykład 05.06.2009
SYSTEMY RZĄDÓW-RELACJE, KTÓRE ZACHODZĄ MIĘDZY WŁADZĄ USTAWODAWCZĄ I WYKONAWCZĄ W PAŃSTWIE.
System rządów:
1) System parlamentarno- gabinetowy- charakteryzuje szczególny układ stosunków wzajemnych między parlamentem, głową państwa i rządem, polegającym na tym, że głowa państwa powołuje rząd, ale ten dla swojego funkcjonowania potrzebuje wotum zaufania ze strony parlamentu.
System rządów parlamentarno- gabinetowych(system rządów parlamentarnych- zracjonalizowanych), wywodzi się z Anglii i został ukształtowany za czasów Jerzego I ,II (rządzący byli Niemcami, nie znali języka angielskiego)- Anglia jest kolebką parlamentaryzmu.
Gabinet- pierwowzór czegoś, co dzisiaj nazywamy rządem.
Głowa państwa
↗ ↘
Parlament ↔ Rząd
↑
------------------------------------------------
WYBORCY
Rząd- ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
Głowa państwa- nie ponosi odpowiedzialności politycznej
Głowa państwa i rząd(członkowie rządu)- ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną jak i polityczną
Minister bez teki- jest ministrem i wchodzi w skład rządu- pełnoprawny członek rządu, wypełnia zadania określone przez Prezesa Rady Ministrów, nie kieruje żadnym resortem administracyjnym.
Rząd mniejszościowy- gabinet w systemie parlamentarnym lub parlamentarno- gabinetowym, który nie ma poparcia większości deputowanych w parlamencie.
Zazwyczaj taki gabinet powstaje w wyniku niepowodzenia rozmów koalicyjnych pomiędzy partiami, wynikającymi z rozbieżnych poglądów politycznych lub w wyniku rozpadu istniejącej koalicji. Rząd mniejszościowy często działa nieskutecznie, wynika to z możliwości blokowania jego decyzji przez większość parlamentarną. Rząd mniejszościowy powoduje niestabilność polityczną w kraju, często jedynie będąc tylko administratorem polityki państwa do następnych wyborów(np.: gabinet premiera Marka Belki(2004-2005), Kazimierza Marcinkiewicza(2005-2006), Jarosława Kaczyńskiego- od kryzysu w lipcu 2007 do końca kadencji).
2) System rządów kanclerskich(Niemcy, Austria)- system ten charakteryzują następujące cechy:
· szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu. Zaufaniem parlamentu cieszy się nie cały gabinet, a tylko jego szef- kanclerz
· decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag
· konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego następcy
· system ten wprowadza także ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą
Prezydent
↗ ↓
Parlament ↔ Kanclerz
↑ ↓
Minister
------------------------------------------------------
Konstruktywna wotum nieufności- głosuje się jednocześnie w jednym głosowaniu.
3) System rządów prezydenckich- wykształcił się na kontynencie amerykańskim i charakteryzuje się następującymi cechami:
· egzekutywa jest jednoczłonowa, cała władza spoczywa w rękach prezydenta. Nie istnieje więc stanowisko premiera. Odpowiednicy ministrów, zwani sekretarzami, są jedynie pomocnikami prezydenta. Głównym ośrodkiem decyzji politycznych jest prezydent, który jest zarazem naczelnym dowódcą armii
· istnieje wyraźna separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej. Prezydent jest wybierany przez naród, podobnie jak obydwie izby parlamentu, a więc w wyborach powszechnych. Parlament może w swej większości reprezentować inną opcję polityczną niż prezydent. Parlament nie może zdymisjonować ani prezydenta, ani sekretarzy, prezydent zaś nie dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej. Nie istnieje możliwość łączenia mandatu parlamentarnego ze stanowiskiem prezydenta czy sekretarza.
· wzajemną równowagę władz zapewnia prawo prezydenta do wetowania ustaw. Niektóre nominacje prezydenckie wymagają zgody Senatu, podobnie jak ratyfikacja umów międzynarodowych. Prezydent wpływa na kierunek ustawodawstwa poprzez orędzia kierowane do Kongresu. Prezydent i sekretarze ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Senatem z oskarżenia Izby Reprezentantów za naruszenie konstytucji lub zdradę stanu czy popełnienie przestępstwa. Prezydent jest politycznie nieodpowiedzialny.
Parlament Prezydent
↑ ↑
---------------------------------------------------
Weto zawieszające- wstrzymanie jakiegoś aktu prawnego
Weto suspensywne(zazwyczaj głowy państwa)- uchwała parlamentu ulega zawieszeniu do czasu jej ponownego rozważenia, a następnie, jeżeli przechodzi zwykłą większością głosów, staje się już prawomocna.
Nasz system jest nielogiczny
Parlament- w państwach o demokratycznych systemach władzy, jest to najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.
Parlament (w myśl Monteskiuszowskiej teorii podziału władzy)- jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych (np. Polska), parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Z kolei w państwach realnego socjalizmu, parlamenty w mniejszym lub większym zakresie były kontrolowane przez partie komunistyczne.
W skład Parlamentu wchodzą:
· posłowie
· senatorowie
W Polsce słowo Sejm, oznaczało cały Parlament.
Parlamenty na świecie mają strukturę:
· jednoizbową
· dwuizbową
· wieloizbową
Izba Lordów- izba wyższa dwuizbowego parlamentu brytyjskiego, który oprócz tego składa się się też z Izby Gmin i Suwerena(panującej rodziny królewskiej). Nie jest to ciało wybieralne, lecz jego skład i struktura jest uwarunkowana wielowiekową tradycją.
Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej.
W większości rozwiniętych krajów zachodnich funkcjonują parlamenty dwuizbowe (bikameralizm). Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują np.: w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji.
W dwuizbowym parlamencie- występuje izba pierwsza (bardziej popularna nazwa to izba niższa) oraz izba druga (wyższa);, np.: w Polsce odpowiednio Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w Wielkiej Brytanii Izba Gmin i Izba Lordów, w Stanach Zjednoczonych to Izba Reprezentantów i Senat. Kompetencje obu izb w różnych krajach są odmienne. Na ogół jednak, izby drugie mają mniejsze kompetencje (wśród współczesnych państw demokratycznych tylko we Włoszech obie izby mają takie same kompetencje).
Izby pierwsze- pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich. Najczęściej ordynacja wyborcza do izby drugiej odznacza się podwyższonym cenzusem wyborczym.
Izby drugie (choć często z mniejszymi uprawnieniami) nazywa się wyższymi. Określenie te zawdzięczają tradycji historycznej. Odnoszą się one bowiem do istniejących jeszcze w Średniowieczu rad królewskich. Zasiadali w niej mianowani hierarchowie kościelni i wyżsi urzędnicy państwowi, a więc osoby pochodzące z arystokratycznych rodzin.
Bikameralizm- powstał jako jeden z przejawów rozwoju monarchicznej formy państwa. Od monarchii parlamentarnej zaczyna się bowiem wzrost niezależności organu przedstawicielskiego. Obydwa ośrodki władzy, monarcha i arystokracja, szukały instytucjonalnej formy aparatu państwowego, które zabezpieczały ich interesy. Wynikiem ich zbieżnych dążeń staje się dwuizbowy parlament.
WSPÓŁCZESNY BIKAMERALIZM
W dwu postaciach:
· Bikameralizm formalny (dwuizbowość jednoizbowa-Norwegia)- wybierany w jednorodnych wyborach skład parlamentu dzieli się wewnętrznie i procesowanie w nim odbywa się tak jak w parlamencie dwuizbowym.
· Bikameralizm rzeczywisty:
ü Zachowawczy (Senat Belgii)- odmienne zasady kształtowania składu drugiej izby, która w skrajnym przypadku może być powoływana automatycznie (np. przez głowę państwa) i posiada uprawnienia większe niż izba pochodząca z wyborów powszechnych
ü Klasyczny bikameralizm równoprawny- (Włochy, Hiszpania, Polska pod rządami Konstytucji Kwietniowej)- izba wyższa ma kompetencje zbliżone do izby niższej, odmiennie kształtowany jest sam skład izby wyższej.
Federacja- państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych(np.: stanów, krajów, prowincji), ale posiadających wspólny9federalny) rząd.
Państwa federacyjne na świecie
Do państw federalnych należą między innymi:
· na kontynencie amerykańskim- Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia i Meksyk
· w Europie- Niemcy, Austria, Szwajcaria, Belgia i Rosja
· w Azji- Indie, Pakistan i Malezja
· w Afryce- Nigeria i Etiopia czy Związek Australijski.
Polska- Konstytucja Marcowa
Po II wojnie światowej, dwuizbowość(powstała w ściśle określonym celu) została odnowiona i w 1989r. powróciła. Sejm reprezentowany był w 65% przez PZPR, a w 35% wybierany był w wolnych wyborach. Senat był wybierany w wolnych wyborach(powstał w konkretnych warunkach historycznych).
MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI
Mandat przedstawicielski- upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich(np.: posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawianie opinii i poglądów oraz podejmowanie decyzji w drodze głosowania.
Wyróżniamy dwa typy mandatów przedstawicielskich:
· wolny mandat przedstawicielski- przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach.
· imperatywny(związany)mandat przedstawicielski- nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględnienia opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.
W Polsce obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z Konstytucją poseł(senator)jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.
Konstytucja art.104 ust.1, art.102, 103 i art.103 ust.2
IMMUNITET PARLAMENTARNY
Immunitet parlamentarny- jest to przywilej przysługujący parlamentarzystom (posłom i senatorom), który ma na celu zapewnienie im niezależności oraz swobodnej działalności na forum parlamentarnym.
Wyróżnia się 3 immunitety parlamentarne:
· materialny (nieodpowiedzialności, niekaralności)
· formalny (procesowy)
· przywilej nietykalności
Immunitet parlamentarny materialny- który uniemożliwia pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub cywilnej parlamentarzysty za czyny, które pozostają w ścisłym związku z wykonywaniem mandatu, czyli za działalność parlamentarną, ale nie chroni przed wszczęciem postępowania procesowego przed sądem (dopuszczalne jest ściganie karne, cywilne lub inne deputowanego, jeżeli postępowanie nie dotyczy czynu objętego immunitetem parlamentarnym). Postępowanie wobec czynu wchodzącego w zakres immunitetu parlamentarnego materialnego musi zostać umorzone jako bezprzedmiotowe. Immunitet parlamentarny materialny nie podlega ograniczeniom czasowym - przysługuje również po zakończeniu kadencji i wygaśnięciu mandatu. Jeden wyjątek, chyba że naruszone zostało prawo osób trzecich.
Immunitet parlamentarny formalny- który uniemożliwia pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności przed sądem bez zgody odpowiedniej izby parlamentu (lub organu zastępczego) i bez względu na to, czy popełniony czyn ma związek z wykonywaniem mandatu i gdzie został popełniony; immunitet parlamentarny formalny obejmuje wszelkie czyny popełnione przez parlamentarzystę. Immunitet parlamentarny formalny ma charakter czasowy - przestaje obowiązywać wraz z wygaśnięciem mandatu. Ponadto parlamentarzysta może być ścigany w trakcie wypełniania mandatu po uchyleniu immunitetu parlamentarnego formalnego przez odpowiednią izbę (lub organ zastępczy).
Przywilej nietykalności- uniemożliwia dokonania wobec parlamentarzysty wszelkich działań prowadzących do ograniczenia jego wolności bez zgody parlamentu, obowiązuje w każdej sytuacji w parlamencie i poza nim do wygaśnięcia mandatu lub jego uchylenia (zazwyczaj uchylenie jest równoznaczne z uchyleniem nietykalności osobistej).
Posła i Senatora nie można zatrzymać, chyba że zostanie zatrzymany na gorącym uczynku.
ORGANY SEJMU I SENATU
Organami Sejmu i Senatu są:
· Marszałek Sejmu i Senatu
· Prezydium Izby
· Konwent Seniorów
· Komisje
Marszałek Sejmu w Polsce jest posłem i najwyższym przedstawicielem izby niższej (Sejmu) polskiego parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami. Wybierany jest spośród posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu. Po złożeniu przez posłów ślubowania Marszałek Senior przeprowadza wybór Marszałka Sejmu. Kandydaturę zgłosić może grupa 15 posłów, a wyboru dokonuje się większością bezwzględną w głosowaniu imiennym. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, wówczas przeprowadza się kolejną turę głosowania, skreślając z listy kandydatów tego, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów. Po wyborze Marszałka dokonuje się wyboru jego zastępców – wicemarszałków.
Marszałek Sejmu reprezentuje Sejm, zwołuje posiedzenia Sejmu, przewodniczy obradom, ustala porządek dnia, udziela głosu, poddaje pod głosowanie, ma możliwość nieprzedkładania spraw całej izbie, ustala projekt budżetu, wyznacza termin wyborów prezydenckich, zastępuje Prezydenta RP w przypadku tymczasowej niezdolności, postawienia go w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, śmierci.
Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta RP, wykonuje obowiązki Głowy Państwa(w razie braku możliwości podjęcia przez niego obowiązków, przechodzą one w ręce Marszałka Senatu).
Marszałek Senatu- stoi na straży praw i godności Senatu RP
Marszałek Senatu- to jednoosobowy organ Senatu RP wybierany spośród senatorów w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów (większość głosów) na pierwszym posiedzeniu Senatu.
Marszałek Senatu m.in.
· reprezentuje Senat, stoi na straży jego praw i godności;
· przewodniczy obradom Senatu
· zwołuje posiedzenia, przewodniczy i kieruje pracami Prezydium Senatu;
· zwołuje i przewodniczy obradom Konwentu Seniorów
· powołuje i odwołuje szefa Kancelarii Senatu;
· sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze n...
magara2