PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA UZALE�NIE� Przewodnik nauczyciela szko�y podstawowej i gimnazjum Hanna Jakubowska PROMOCJA ZDROWIA I PROFILAKTYKA UZALE�NIE� Przewodnik nauczyciela szko�y podstawowej i gimnazjum Varszawa - ��d� 1999 Wydawnictwo Szkolne PWN Projekt ok�adki i stron tytu�owych KRZYSZTOF CHRӌCIELEWSKI, MARIUSZ W�ODARCZYK Konsultanci metodyczni i merytoryczni: EWA K�OS ANNA G�OWACKA Redaktor HALINA SKRZY�SKA Redaktor techniczny EL�BfETA CZECHAK Copyright (c) Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 1999 ISBN 83-7195-135-3 Spis tre�ci Wst�p........................................ 7 Cz�� pierwsza - Scenariusze zaj�� . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Scenariusze zaj�� dla klas I - III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Jak postrzegam siebie. Pr�ba dokonania samooceny. Ustalenie zasad pracy w grupie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Ja w �rodowisku, do kt�rego nale��: moje miejsce w rodzinie, w gronie koleg�w, spo�eczno�ci szkolnej. . . . . . . . . . 12 Promocja zdrowia w sposobie wykorzystania czasu wolnego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Emocje, ich u�wiadamianie, sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Co jest zdrowe, a co szkodzi naszemu zdrowiu? . . . . . . . . . . . . 16 Scenariusze zaj�� dla klas IV - VI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Pr�by spojrzenia na siebie. Jaka jest moja og�lna samoocena? . . . 17 �wiadome prze�ywanie emocji. Sposoby radzenia sobie z przykrymi emocjami. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Jak rozumiem poj�cie zdrowia? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Zagro�enie dla zdrowia wynikaj�ce z u�ywania alkoholu, palenia papieros�w, za�ywania lek�w i narkotyk�w. . . . . . . . . . . 22 Asertywno�� jako postawa, dzi�ki kt�rej mo�emy zachowa� swoj� to�samo�� i poczucie w�asnej warto�ci. . . . . . . . . . . . . . 24 Uzale�nienia, rodzaje uzale�nie�, mechanizm powstawania. . . . . . 26 Scenariusze zaj�� dla klas V111 lub I - III gimnazjum . . . . . . . . . . . . . . 29 Przygotowanie do pracy w grupie, pr�ba spojrzenia na siebie. . . . . 29 Emocje, ich zwi�zek z prze�ywaniem okre�lonych sytuacji. . . . . . 30 Komunikacja, jej znaczenie dla prawid�owego funkcjonowania w grupie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Postawy, jakie przyjmujemy w kontaktach z innymi lud�mi. Znaczenie postawy asertywnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Tw�rcze my�lenie i wyra�anie siebie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Co to jest zdrowie? Co rozumiemy pod poj�ciem "zdrowego stylu �ycia"? . . . . . . . . . 41 Zagro�enia dla zdrowia wynikaj�ce z u�ywania alkoholu, palenia papieros�w i za�ywania lek�w i narkotyk�w. . . . . . . . . . 42 Istota i spos�b powstawania uzale�nienia. Rodzaje uzale�nie�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , . . . . . . 44 Cz�� druga - Wiadomo�ci teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . 47 Emocje. Ich znaczenie w naszym �yciu. . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Asertywno�� - sztuka bycia sob�. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Komunikacja. Rodzaje komunikat�w. . . . . . . . . . . . . . . 52 Kreatywno��. Cechy cz�owieka tw�rczego. . . . . . . . . . . . . . . 53 Rodzaje �rodk�w psychoaktywnych i sposoby ich oddzia�ywania na organizm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Istota i rodzaje uzale�nie�. . . . . . . . . . . . : . . . . . . . . . . 58 ~p~~''~ ~ "ij[[ ~~'~!f Pomoc osobom uzale�nionym i wsp�uzale�nionym. . . . . . . . . . 59 III~ Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 ~l'~ ,1~,, . '1;'~~ 'i~'~ .~~ Wst�p Praca zawiera scenariusze zaj�� dla uczni�w szko�y podstawowej a tak�e, po wdro=~niu reformy o�wiatowej, uczni�w gimnazjum. Scenariusze przewidziano dla trzech grup - -.ekowych - klasy I-III, klasy IV VI, klasa VIII lub I-III gimnazjum. Cele programu promocji zdrowia i profilaktyki uzale�nie�: Przezwyci�anie trudno�ci dydaktyczno-wychowawczych uczni�w poprzez: - wzmacnianie poczucia warto�ci, - integracj� w zespo�ach uczniowskich, - pobudzanie kreatywno�ci i mo�liwo�ci tw�rczych dzieci i m�odzie�y, - d��enie do wi�kszej otwarto�ci uczni�w, �wiadomego prze�ywania emocji, - kszta�cenie umiej�tno�ci otwartego wyra�ania swoich my�li i pogl�d�w, - kszta�cenie umiej�tno�ci komunikacji w r�nego rodzaju relacjach np. uczeu-ucze�, ucze�-nauczyciel, - kszta�cenie umiej�tno�ci radzenia sobie w sytuacjach trudnych, - kszta�towanie postaw tw�rczych i asertywnych, - kszta�cenie umiej�tno�ci �wiadomego dokonywania wyboru, - u�wiadamianie uczniom, czym jest uzale�nienie, - propagowanie zdrowego stylu �ycia, w wybranych aspektach tego zagadnienia. Zwr�cenie uwagi nauczycieli na najpilniejsze potrzeby spo�eczno�ci uczniowskiej, np. samoakceptacji, bezpiecze�stwa w grupie. Poprawa komunikacji w relacjach nauczyciel-ucze�, ucze�-rodzic, uczeu-ucze�. Uczulenie grona pedagogicznego na zagro�enia uzale�nieniami dzieci i m�odzie�y w wieku szkolnym. Wyposa�enie uczni�w, nauczycieli i rodzic�w w podstawowy zas�b wiedzy na temat �rodk�w psychoaktywnych. Zaj�cia proponowane w niniejszej pracy mo�e realizowa� nauczyciel wychowaw<i danej klasy sam lub przy wsp�udziale pedagoga szkolnego. Mog� by� one cz�ci� .:uj�� do dyspozycji wychowawcy klasowego, umieszczone w planie pracy wychowawczej ,:la danej l~lasy Przeprowadzenie zaj�� nie wymaga od nauczyciela specjalnego przygoto. ania,. W ka�dym rozdziale pracy zawarte s� uwagi o realizacji, wyja�nienie poj�� i in_ormacje merytoryczne. Wychowawca sam mo�e zadecydowa�, jak� tematyk� b�dzie re~�lizowa� w kt�rym roku nauki. Dobrze by�oby poprzedzi� tematy dotycz�ce za�5~vania <rodk�w psychoaktywnych i uzale�nieu, tematyk� szeroko poj�tego zdrowia. Tak� te� :;olejno�� proponuje niniejsza praca. Proponowane zaj�cia mog� by� traktowane jako element �cie�ki mi�dzyprzedmio'owej natemat wychowania prozdrowotnego, uj�tego w programie wychowawczym plau�w nauczania w zreformowanej o�wiacie albo jako tematy do realizacji na godzinach ~.y~chowawczych lub zaj�ciach pozalekcyjnych. Wa�nym jest, aby zaj�cia nie odbywa�y si� w typowym systemie klasowo-lekcyjnym. Dobrze by�oby podkre�li� ten fakt innym posadzeniem dzieci (w kr�gu, gdzie ka�dy z ka�dym ma bezpo�redni kontakt wzrokowy), ustalaniem na pocz�tku zaj�� zasad na nich obowi�zuj�cych. Zaj�cia powinny opiera� si� w przewa�aj�cej cz�ci na aktyvcmo�ci .iczni�w, z wykorzystaniem r�nych form pracy: zabawy, pracy z tekstem, swobodnej tw�rcwro�ci, burzy m�zg�w, pracy w zespo�ach kilkuosobowych, psychodramy, dyskusji, po gadanek ilustrowanych pokazem lub filmem. Wi�ksza liczba element�w zabawy oraz swo bodnej tw�rczo�ci uczni�w pozwoli na uzyskanie wi�kszego ich zainteresowania zaj�cia mi. Do�wiadczenia potwierdzaj�, �e wiedza zdobywana metod� warsztatow�, gdzie ucznio wie przejmuj� aktyno�� w ich prowadzeniu, jest bardzo trwa�a i szersza, ni� zdobywam metodami tradycyjnymi. Czas trwania zaj�� nale�y dostosowa� indywidualnie do wieku dzieci, do specyfik klasy, jej mo�liwo�ci percepcyjnych jako zespo�u, a tak�e realizowanego tematu. Progran przewiduje cykl pi�ciu zaj�� w klasach I-III. Poszczeg�lne zaj�cia w tych klasach nie po winny trwa� d�u�ej ni�: i godzina lekcyjna w klasie pierwszej oraz od 1 do 2 godzin lekcyj pych w klasach drugiej i trzeciej. W klasach IV VI przewidziano r�v~mie� cykl sze�ciu za j��, za� czas trwania poszczeg�lnych spotka� nie powinien przekracza� 2 godzin lekcyj pych. W klasach VIII i I-III gimnazjum proponuje si� osiem spotka�, trwaj�cych po 2 luI 3 godziny lekcyjne. Nauczyciel prowadz�cy zaj�cia, je�liwidzi tak� potrzeb�, mo�e poszerzy� spotka nie o dodatkowe �wiczenia z danego zakresu tematycznego, b�d� te� zrezygnowa� z �wi czeu, kt�re uzna za zb�dne do realizacji z danym zespo�em. Program nale�y traktowai bardzo p�ynnie. Mo�na realizowa� krok po kroku ka�de z zaj�� lub te� przyj�� go jako podstaw� do zaj�� opartych na w�asnej inwencji, zgodnych ze specyfik� prowadzonej prze siebie klasy �wiczenia, kt�re s� szczeg�lnie polecane do zrealizowania, zosta�y podkre~ �lone w tek�cie. Podano tak�e orientacyjny czas trwania �wicze�, cho� z pevmo�ci� b�dzie on zale�ny od zespo�u, z jakim pracuje nauczyciel, a tak�e od liczebno�ci grupy Najtrudniejszym elementem w realizacji programu mo�e okaza� si� przyzwyczajenie uczni�w do �cis�ego przestrzegania zasad pracy (tym bardziej, �e liczebno�� klas jest bardzo r�na i cz�sto znacznie wi�ksza ni� typowa dla grup warsztatowych). Aby pokona� t� trudno��, proponuje si� szczeg�lne zwr�cenie uwagi na wi�ksz� liczb� �wiczen integruj�cych zesp�, z przewag� form zabawowych oraz konsekwentne czuwanie n uuczyciela prowadz�cego nad przestrzeganiem zasad pracy grupy Dobrym rozwi�zaniem mog�oby by� wypisanie tych zasadna du�ym arkuszu papieru, zawieszanie ich wv~~idocrnym dla wszystkich miejscu na kolejnych zaj�ciach i sta�e powo�ywanie si� na nie podczas pracy zespo�u. Do realizacji programu proponuje si� wykorzystanie podstawowego wyposa�enia szko�y a ponadto: ulotki, testy, ankiety kt�rych tre�� zawarta jest w pracy, kasety wideo przeznaczone dla uczni�w klas starszych - "Palenie tytoniu, a fizjologia cz�owieka", "Jak leki i narkotyki wp�ywaj� na nasz organizm", "Epitafium dla narkomana", "Asertyvmo��, sztuka bycia sob�", "Przygn�bienie i apatia, jak sobie z nimi radzi�". W kolejnych etapach wdra�ania programu powtarzaj� si� te same zagadnienia: problem radzenia sobie z emocjami, umiej�tno�� komunikacji, samoocena, asertywno��. wiedza o �rodkach psychoaktyvmych, problem uzale�nienia i wsp�uzale�nienia. Do�wiadczenie pokazuje, �e povv~~acanie co kilka lat do tej samej tematyki pog��bia wiedz� uczni�w a jednocze�nie pozwala im na szersze, zweryfikowane procesem dojrzewania, spojrzenie na poruszane podczas zaj�� zagadnienia. Praca nie obejmuje wszystkich zagadnie� dotycz�cych promocji zdrowia,...
Jerzysan1