ŚWIĄTYNIE MEZOPOTAMSKIE
Sztuka archaiczna:
PIERWSZĄ TRWALSZĄ BUDOWLĄ W MIEŚCI MEZOPOTAMSKIM BYŁY ŚWIĄTYNIE.
POCZĄTKOWO WZNOSZONO JĄ NA PLANIE INSPIROWANYM DOMEM MIESZKALNYM, LECZ WKRÓTCE USTALIŁA SIĘ TRADYCJA SPECJALNYCH TECHNIK BUDOWLANYCH KTÓRE PRZETRWAŁY PO CZASY GRECKIE. PODSTAWOWYM BUDULCEM BYŁA GLINIANE CEGŁY, WYRABIANE Z MUŁU I SIEKANEJ SUSZONEJ NA SŁOŃCU TRZCINY. ZE WZGLĘDU NA KRUCHOŚĆ I NIETRWAŁOŚĆ TEGO MATERIAŁU WZNOSZONO ŚCIANY BARDZO GRUBE-ŚLEPE LUB PRZEBITE NIEWIELKIMI OWALNYMI OKNAMI I STRZELNICAMI. BYŁO TO UROZMAICENIE BO GDY NA ŚCIANĘ PADAŁO OSTRE ŚWIATŁO, DAWAŁY ONE EFEKTY ŚWAITŁOCIENIOWE, ROZBIJAJĄC MARTWĄ MASĘ MURU.
ŚWIĄTYNIE BYŁY NAJWAŻNIEJSZE W CYWILIZACJI SUMERYJSKIEJ, BUDOWANO JE NAJSTARANNIEJ, A ICH SZCZĄTKI ZACHOWAŁY SIĘ NAJLEPIEJ.
NAJSTARSZYMI ZE ZNANYCH SĄ ŚWITYNIE W ERIDU, WZNOSZONE KOLEJNO PO SOBIE NA TYM SAMYM MIEJSCU W CIĄGU 2 TYSIĘCY LAT.ODKRYTO TU 18 KOLEJNYCH ŚWIĄTYŃ.
PIERWSZA, POCHODZI Z 16 WARSTWY (LICZĄC OD GÓRY) Z V TYSIĄCLECIA-Z CZASÓW SPRZED PRZYBYCIA SUMERÓW.:
ŚWIĄTYNIA JEST BARDZO MAŁA, MA TYKO JEDNO PROSTOKĄTNE POMIESZCZENIE O WYMIARACH 4X3 m., Z GŁEBOKĄ NA 1 M. NISZĄ NAPRZECIW WEJŚCIA, W KTÓREJ NA POSTUMENCIE STAŁ POSĄG BÓSTWA. W POŁOWIE BOCZNYCH ŚCIAN WYSTĘPY MURU DZIELIŁY ŚWIĄTYNIE NA DWIE CZĘSĆI. WIERNI MOGLI PRZEBYWAĆ W CZĘŚCI PIERWSZEJ, BLIŻSZEJ DRZWI, KTÓRĄ STÓŁ OFIARNY ODZIELAŁ OD CZĘŚCI KAPŁŃSKIEJ Z NISZĄ I POSĄGIEM.
MIMO ŻE ŚWIĄTYNIA JEST MAŁA, ZAWIERA TRZY ZASADNICZE CZĘŚCI ORIENTALNEGO SANKTUARIUM: PRZEDSIONEK, "MIEJSCE ŚWIĘTE" I "ŚWIĘTE ŚWIĘTYCH"
RYSUNEK
NA TYM SAMYM MIEJSCU WYROSŁO JESZCZE INNYCH 15 ŚWIĄTYŃ, KTÓRE POWSTAWAŁY NA GRUZACH POPRZEDNICH. W TEN SPOSÓB TWORZYŁY SIĘ CORAZ WYŻSZE TARASY A NA NICH ŚWIĄTYNIE, KTÓRE SĄ POCZĄTKIEM ZIGGURATÓW.
MŁODSZA ŚWIĄTYNIA SIÓDMEJ WARSTWY, DO KTÓREJ WCHODZIŁO SIĘ PO SCHODZACH, PONIEWAŻ TARAS BYŁ JUŻ DOŚĆ WYSOKI, SKŁADAŁA SIĘ Z DŁUGIEGO NA 10 METRÓW POMIESZCZENIA, KTÓRE MIAŁO PO JEDNYM KOŃCU PODWYŻSZENIE NA POSĄG BÓSTWA, A NA DRUGIM STÓŁ OFIARNY. PO BOKACH ZNAJDOWAŁY SIĘ MAŁE POKOIKI NA PARTERZE I PIĘTRZE. GŁÓWNA SALA BYŁA WYŻSZA NIŻ OBIE KONDYGNACJE I MIAŁA POD SUFITEM TRÓJKĄTNE OKNA, KTÓRE OŚWIETLAŁY ŚWIĄTYNIE. ŚCIANY ZEWNĘTRZNE NIE BYŁY GŁADKIE, LECZ PRZERYWANE REGULARNIE ROZMIESZCZONYMI NISZAMI, JAK WE WSZYSTKICH PÓŹNIEJSZYCH ŚWIĄTYNIACH.
RYSUNEK 4 STR 96
KLASYCZNE ŚWIĄTYNIE STAROSUMERYJSKIE
GŁEBOKIE ZMIANY JAKIE CHARAKTYZUJĄ PRZEJŚCIE OD KULTURY AL-UBAJD DO KULTURY URUK ( OD OK. POŁOWY IV TYS. P.N.E) WIĄŻE SIĘ Z POJAWIENIEM SIĘ W MEZOPOTAMI- SUMERÓW.
PRZYSWOILI ONI SOBIE OSIĄGNIĘCIA WCZEŚNIEJSZEJ LUDNOŚCI W DZIEDZINIE BUDOWNICTWA, DOSTOSOWANEGO DO MEJSCOWYCH WARUNKÓW.
NADALI ONI SWEJ ARCHITEKTÓRZE WYMIARY MONUMENTALNE. W MIEŚCIE URUK ZNAJDUJE SIĘ NAJBARDZIEJ KOMPLETNY ZESPÓŁ ŚWIĄTYŃ, JAKI SIĘ UDAŁO ODNALEŹĆ W MEZOPOTAMII.
PLAN JEST PODOBNY DO ŚWIĄTYNI MŁODSZEJ Z ERIDU ALE ŚWIĄTYNIA Z URUK JEST WIĘKSZA I BARDZIEJ UPORZĄDKOWANA. W WYNKU TYCH PRZEOBRAŻEŃ POWSTAJĄ KLASYCZNE ŚWIĄTYNIE STAROSUMERYJSKIE. KLASYCZNE NIE TYLKO DLATEGO ŻE TYPOWE DLA DANEJ EPOKI ALE RÓWNIEŻ DLATEGO ŻE SUMEROWIE ZNALEŹLIJASNĄ I PRZEMYŚLANĄ FORMĘ, ZGODNĄ Z CHARAKTEREM MATERIAŁU I WARUNKAMI NATURALNYMI KRAJU.
NAJSTARSZA ŚWIĄTYNIA WZNIESIONA ZOSTAŁA Z BLOKÓW WAPIENIA. BYŁA TO JEDYNA KAMIENNA BUDOWLA KRAJU SUMERÓW.- ZE WZGLĘDU NA TO ŻE KAMIEŃ SPROWADZANO Z DALEKA. PLAN "ŚWIĄTYNI WAPIENNEJ" MA KSZTAŁT WYDŁUŻONEGO PROSTOKĄTA O WYMIARACH 30X70 M. NAROŻNIKI SKIEROWANE SĄ DOKŁADNIE KU CZTEREM STRONOM ŚWIATA. WEWNĄTRZ ZNAJDOWAŁO SIĘ DUŻE POMIESZCZENIE W KSZTAŁCIE LITERY "T". ZACHOWANE SZCZĄTKI DRTEWNIANEGO DACHU POCHODZĄ Z PÓŹNIEJSZEGO OKRESU, ALE NAPEWNO NAWA BYŁA PRZYKRYTA OD POCZĄTKU. ŚWIĄTYNIA ZAPRASZAŁA DO WNĘTRZA WIELOMA WEJŚCIAMI ROZMIESZCZONYMI SYMETRYCZNIE PO OBU DŁUŻSZYCH BOKACH. ŁATWY DOSTĘP I DUŻA PRZESTRZEŃ ŚWIADCZY O TYM ŻE MOGŁY SIĘ TU ZBIERAĆ TŁUMY LUDZI. OCZY WIERNYCH STOJĄCYCH W WYDŁUŻONEJ NAWIE KIEROWAŁY SIĘ KU CELLI-MAŁEJ IZBIE Z WIZERUNKIEM BÓSTWA MIESZCZĄCEJ SIĘ ZA NAWĄ POPRZECZNĄ. PO BOKACH CELLI ZNAJDOWAŁY SIĘ DWA POKOIKI, BYĆ MOŻE SIEDZIBY BÓSTW PODRZĘDNYCH LUB "ZAKRYSTIE", A WZDŁUŻ NAWY PODŁUŻNEJ, MIĘDZY WEJŚCIAMI, RÓWNIEŻ SYMETRYCZNIE DWA SZEREGI POMIESZCZEŃ, KTÓRYCH PRZEZNACZENIE NIE JEST ZNANE.
BUDOWLE SUMERYJSKIE UROZMAICONE BYŁY GRĄ ŚWIATŁA I CIENIA NA WYSTĘPACH I NISZACH FASADY ORAZ BOGATĄ TECHNIKĄ MOZAIKOWĄ.
DRUGI PLAN W OBRĘBIE ŚWIĘTEGO OKRĘGU EANNA NIE POZWALA USTALIĆ CZY JEST TO KOLEJNA ŚWIĄTYNIA CZY PAŁAC ENSI-CZYLI WŁADZCY MIASTA. SKŁADAŁ SIĘ Z TRECH CZĘŚCI-PODWÓRZA I DWÓCH PROSTOPADŁYCH SKRZYDEŁ.JEDNO SKRZYDŁO POWTARZA PLAN DOTYCHCZASOWEJ ŚWIĄTYNI, DRUGIE TO MOŻLIWY PAŁAC KRÓLEWSKI Z PORTYKIEM I SALĄ TRONOWĄ.
TAK ZWANA "BIAŁA ŚWIĄTYNIA" POŚWIĘCONA BOGU NIEBA AN REPREZENTUJE CAŁKIEM INNY TYP BUDOWLI.
ŚWIĄTYNIA STOI NA SZTUCZNYM WZGÓRZU O WYSOKOŚCI 12 M I NIEREGULARNYM ZARYSIE. JEJ ŚCIANY SĄ BIAŁE, OTYNKOWANE SKĄD POCHODZI NAZWA. NAŚLADUJE ONA TYP ŚWIĄTYNI Z ERIDU: Z TRZECH STRON WCHODZIŁO SIĘ DO OBSZERNEGO WNĘTRZA, W KTÓRYM ZNAJDOWAŁ SIĘ OŁTARZ I PRZEDMIOT KULTU.SCHODY WEWNĄTRZ ŚWIĄTYNI PROWADZIŁY NA PŁASKI TARAS DACHU. NA SAM SZCZYT WSPINALI SIĘ JEDYNIE WŁADCA I KAPŁANI ABY W TEN SPOSÓB ZBLIŻYĆ SIĘ DO BOGA.JEDNAK NIŻSZE SANKTUARIA NOSZĄ ŚLADY TŁUMNEGO UCZESTNICTWA W OBRZĘDACH. JUŻ WTEDY POWSTAŁA IDEA "WSPINACZKI DO NIEBA" W PRZEKONANIU ŻE IM WYŻEJ, TYM BLIŻEJ BÓSTWA, TYM ŁATWIEJ SIĘ Z NIM POROZUMIEĆ, A MOŻE NAWET ZAPROSIĆ DO ŚWIĄTYNI NA SZTUCZNEJ GÓRZE, BY ZASKARBIĆ SOBIE JEGO ŁASKI.STĄD PÓŹNIEJSZY KSZTAŁ ZIGGURATÓW - W OPARCIU O TĄ IDEE.
ROZWÓJ SUMERYJSKICH SPOŁECZNOŚCI PRZEKSZTAŁCIŁ Z CZASEM STRUKTURE MIASTA-PAŃSTWA SKUPIONEGO WOKÓŁ ŚWIĄTYNI. NA PIERWSZY PLAN WYSUNEŁA SIĘ WŁADZA KRÓLEWSKA, KRYSTALIZOWAŁY SIĘ FUNKCJE KAPŁANÓW. TŁUM PRZESTAŁ UCZESTNICZYĆ BEZPOŚREDNIO W OBRZĘDACH PRZED OBLICZEM BÓSTWA. SANKTUARIUM ZACZĘŁO BYĆ CORAZ MNIEJ DOSTĘPNE I PRZESTRONNE. ŚWIĄTYNIA STAŁA SIĘ DOMEM BOŻYM, NA WZÓR ZWYKŁEGO DOMU ZAMKNIĘTEGO PRZED OCZAMI NIEPOWOŁANYCH.
TAKIM PRZYKŁADEM JEST ŚWIĄTYNIA Z III TYSIĄCLECIA P.N.E W NIPPUR POŚWIĘCONA INANNIE I PRAWDOPODOBNIE JEJ PARTNEROWI DUMUZI SYMBOLIZUJĄCEMU COROCZNE ODRADZANIE SIĘ PRZYRODY. UROCZYSTOŚCI KU JEGO CZCI ZABEZPIECZAŁY W WYORBRAŻENIACH WIERNYCH POWRÓT ŻYCIA NA ZIEMIE KAŻDEJ WIOSNY. GŁÓWNE POMIESZCZENIE TEJ ŚWIĄTYNI TO DWIE BARDZO MAŁE CELLE. W KAŻDEJ Z NICH ZNAJDOWAŁO SIĘ WYOBRAŻENIE BÓSTWA I STÓŁ OFIARNY, A DOOKOŁA BIEGŁY ŁAWKI PRZEZNACZONE NA WOTYWNE FIGURKI MODLĄCYCH SIĘ LUDZI. KAŻDY CZCICIEL BÓSTWA STARAŁ SIĘ UMIEŚCIĆ W ŚWIĄTYNI SWÓJ WIZERUNEK, ABY ZAWSZE BYĆ OBECNYM PRZED BOGIEM I NIEUSTANNIE ZANOSIĆ DO NIEGO MODŁY, ZA POŚREDNICTWEM POSĄGU. DWI MALEŃKIE CELLE ŚWIĄTYNI INANNY OTACZAŁY DOSYĆ BEZŁADNIE ZGRUPOWANE IZBY I PODWÓRKA. GLÓWNE WEJŚCIE ZNAJDOWAŁO SIĘ 80 METRÓW OD ŚWIĘTYCH PRZYBYTKÓW, DO KTÓRYCH DROGA WIODŁA PRZEZ KOLEJNE PODWÓRKA I KORYTARZE.
WYKLAROWAŁ SIĘ PEWIEN KANON BUDOWLI ŚWIĄTYŃ. POSĄG BÓSTWA STAŁ NAJDALEJ I NIE NAPRZECIW, TAK ŻE MOŻNA GO BYŁO ZOBACZYĆ STOJĄC DOPIERO WE WNĘTRZU CELLI. Z TEGO WYNIKA ŻE WEJŚCIE MUSIAŁO ZNAJDOWAĆ SIĘ NA SKRAJU DŁUŻSZEGO BOKU PROSTOKĄTNEJ CELLI, A POSĄG W MIEJSCU, GDZIE W DOMU MIESZKALNYM ZNAJDOWAŁO SIĘ OGNISKO. TAKI PLAN NAZYWAMY PLANEM NA "OSI ŁAMANEJ", PONIEWAŻ KIERUNEK WEJŚCIA JEST PROSTOPADŁY DO KIERUNKU MODLITWY WYZNACZONEGO PRZEZ POSĄG. W MARI NAD EUFRATEM ODNALEZIONO 5 TAKICH ŚWIĄTYŃ ORAZ W ASSUR PRZYSZŁEJ STOLICY ASYRII.
INNA PERYFERYJNA KULTURA ROZWIJAŁA SIĘ W PIERWSZEJ POŁOWIE III TYSIĄCLECIA P.N.E W DOLINIE DIJALI-LEWEGO DOPŁYWU TYGRYSA. BYŁA ONA ZALEŻNA OD SUMERYJSKIEJ , CHOCIAŻ ODRĘBNA. SAME ŚWIĄTYNIE BYŁY OBRONNE, OTOCZONE GRUBYM OWALNYM MUREM. W CHAFADŻY ODKRYTO 2 TAKIE MURY. ZEWNĘTRZNY MIEŚCIŁ ZABUDOWANIA GOSPODARCZE, WEWNĘTRZNY CHRONIŁ MIESZKANIA KAPŁANÓW ORAZ SAMĄ ŚWIĄTYNIE WYNIESIONĄ NA TARAS DO KTÓREGO PROWADZIŁA RAMPA. SKŁADAŁA SIĘ ONA Z MAŁEJ CELLI, Z WEJŚCIEM-JAK ZWYKLE NA DŁUŻSZYM BOKU. SAME SANKTUARIUM NIE RÓŻNIŁO SIĘ OD INNYCH MU WSPÓŁCZESNYCH.
RENESANS SUMERYJSKI - ZIGGURAT W UR
NAJWSPANIALSZĄ BUDOWLĄ TYCH CZASÓW I JEDNOCZEŚNIE NAJLEPIEJ ZACHOWANYM POMNIKIEM ARCHITEKTURY MEZOPOTAMSKIEJ JEST ZIGGURAT W UR WZNIESIONO OK 2100 LAT P.N.E DLA BOGA KSIĘZYCA , NANNY PRZEZ URNAMMU ZAŁOŻYCIELA III DYNASTII. TEN RODZAJ ŚWIĄTYNI STANIE SIĘ NAJBARDZIEJ TYPOWYM POMNIKIEM NASTĘPNYCH 2 TYSIĘCY LAT. URNAMMU WYBUDOWAŁ ZIGGURATY W WIELU WAŻNIEJSZYCH MIASTACH. BUDOWLA W UR NA PLANIE PROSTOKĄTA, A NIE KWADRATU NIE BYŁA SPOŚRÓD NICH NAJBARDZIEJ TYPOWA, ALE ZACHOWAŁA SIĘ NAJLEPIEJ.
ZIGGURAT STAŁ POŚRODKU OBSZERNEGO PODWÓRZA, PRZY KTÓRYM ZNAJDOWAŁA SIĘ ŚWIĄTYNIA POŚWIĘCONA BOGINI NINGAL, A OBOK PAŁAC KAPŁAŃSKI ORAZ MAGAZYNY. WSZYSTKIE TE BUDYNKI STANOWIŁY ZWARTY KOMPLEKS O POWIERZCHNI 8 HA, OTOCZONY PODWÓJNYM MUREM. URNAMMU NAWIĄZAŁ DO "BIAŁEJ ŚWIĄTYNI" ZBUDOWANEJ NA SZTUCZNYM WZGÓRZU ABY MÓC PRZYBLIŻYĆ SIĘ DO BOGA. ZIGGURAT TO BUDOWLA SKŁADAJĄCA SIĘ Z KILKU TARASÓW USTAWIONYCH SCHODKOWO JEDEN NA DRUGIM. NAJNIŻSZE PIĘTRO ZIGGURATU W UR-TO PROSTOKĄTNY MASYW O WYMIARACH 62,5X43 METRY, KTÓREGO NAROŻNIKI KIERUJĄ SIĘ KU CZTEREM STRONOM ŚWIATA. WNĘTRZE WYPEŁNIA SUSZONA CEGŁA, UŁOŻONA W PIONOWYCH WARSTWACH DOOKOŁA RDZENIA, KTÓRY JEST BYĆ MOŻE STARSZYM ZIGGURATEM. NA ZEWNĄTRZ ZNAJDOWAŁA SIĘ GRUBA NA 2,5 METRA WARSTWA PALONEJ CEGŁY, ŁĄCZONEJ ZA POMOCĄ ASFALTU. W ŚCIANACH DOLNEJ PLATFORMY REGULARNIE ROZMIESZCZONO NISZE I FILARY I ABY POZBYĆ SIĘ WRAŻENIA CIĘŻKOŚCI A UZYSKAĆ WRAŻENIE LEKKOŚCI I HARMONII ZASTOSOWANO EFEKT "DOŚRODKOWY" SCALAJĄCY BRYŁĘ. NAROŻNE FILARY BYŁY ZNACZNIE SZERSZE OD POZOSTAŁYCH I "SPINAŁY" BOKI BUDYNKU. NACHYLENIE ŚCIAN POD NIEWIELKIM KĄTEM, JEST PODKRELONE PRZEZ NIEZAUWAŻALNĄ WYPUKŁOŚĆ UZYSKANĄ DZIĘKI WYSUNIĘCIU O 0,5 M DO PRZODU FILARÓW ŚRODKOWYCH.
NA DOLNEJ PLATFORMIE, KTÓRA WZNOSI SIĘ 11 METRÓW NAD POZIOMEM PODWÓRZA, ZNAJDOWAŁY SIĘ DWIE NASTĘPNE-JEDNA NA DRUGIEJ-PODOBNE DO DOLNEJ ALE MNIEJSZE. CAŁOŚĆ WIEŃCZYŁA MAŁA ŚWIĄTYNIA. WYSOKOŚĆ ZIGGURATU WYNOSIŁA 20 M. POŚRODKU PŁN-WSCH FRONTOWEJ ŚCIANY ZIGGURATU DOSTAWIONO PROSTOPADLE DŁUGĄ RAMPĘ ZE STOPNIAMI. PO PRAWEJ I LEWEJ STRONIE BIEGNĄ WZDŁUŻ MURU DWIE INNE RAMPY, WSPARTE W MIEJSCU SPOTKANIA Z GŁÓWNYMI SCHODAMI O DWA POTĘŻNE BASTIONY. W MIEJSCU GDZIE SPOTYKAJĄ SIĘ TRZY RAMPY STAŁA CZTEROPRZELOTOWA RAMA, SPOD KTÓREJ PROWADZIŁY SCHODY NA PODEST W POŁOWIE WYSOKOŚCI MIĘDZY PIERWSZYM A DRUGIM TARASEM. PRZYCZYNĄ CAŁEJ KOMBINACJI BYŁY WZGLĘDY KOMPOZYCYJNE. Z OBU STRON PODESTU PO BOKACH STOPNIE PROWADZIŁY W DÓL NA PIERWSZY TARAS. Z DRUGIEGO TARASU PROWADZIŁY SCHODY WPROST DO ŚWIĄTYNI.SANKTUARIUM BYŁO PRAWDOPODOBNIE MIEJSCEM ZAŚLUBIN BOGA.
ZIGGURAT URNAMMU SŁUŻYŁ KULTOWI CO NAJMNIEJ KILKANAŚCIE WIEKÓW.STALE ODNAWIANY I NAPRAWIANY NIE ZMIENIŁ SWOJEGO WYGLĄDU AŻ DO CZASÓW NABONIDA, OSTATNIEGO WŁADCY MEZOPOTAMI, WÓWCZAS WYŻSZE PIĘTRA ZOSTAŁY PRZEBUDOWANE I Z DWÓCH TARASÓW POWSTAŁO PIĘĆ WĄSKICH KTÓRE OKRĄŻONE BYŁY PRZEZ NIEBIESKIE GLAZUROWANE SCHODY PROWADZĄCE DO ŚWIĄTYNI.
STOSUNEK DO BÓSTWA ZMIENIA SIĘ ZASADNICZO. PRZESTAJE ISTNIEĆ PRZEPAŚĆ MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A BOGIEM. POPRZEDNIE BUDOWLE BYŁY BUDOWANE NA PLANIE "OSI ŁAMANEJ", TERAZ POJAWIA SIĘ SYMETRIA. WEJŚCIE DO ŚWIĄTYNI, PODWÓRZE, PRZEDSIONEK, POPRZECZNE SANKTUARIUM ZNAJDUJE SIĘ NA JEDNEJ LINII. NIE WIADOMO CZY TA CECHA ZOSTAŁA WPROWADZONA W CZASACH AKADYJSKICH BO NIE ZACHOWAŁA SIĘ ŻADNA ŚWIĄTYNIA Z TEJ EPOKI. SUMEROWIE JEDNAK NAPEWNO OD AKADÓW PRZEJĘLI IDEE UBÓSTWIENIA KRÓLA.
CZASY HAMMURABIEGO
EPOKA III DYNASTII UR ZAMYKA HISTORIE SUMERÓW. PO ROZPADZIE NA SZEREG PAŃSTEWEK KRAJ JEDNOCZY SIĘ POD WŁADZĄ HAMMURABIEGO. ARCHITEKTURA NIE JEST NAM O WIELE LEPIEJ ZNANA NIŻ CZASY AKADYJSKIE. ZACHOWAŁA SIĘ ŚWIĄTYNIA W NERIBTUM-DZISIEJSZE ISTASZALI POŚWIĘCONA MIEJSCOWEJ BOGINII ISZTAR-KITITUM.
JEST TO MONUMENTALNY KOMPLEKS ARCHITEKTONICZNY O SKOMPLKOWANYM PRZEMYŚLANYM PLANIE. PROSTOKĄTNY ZARYS MURÓW OBEJMUJE TRZY ŚWIĄTYNIE, POŁOŻONE PRZY DWÓCH SĄSIADUJĄCYCH ZE SOBĄ BOKACH WIELKIEGO DZIEDZIŃCA. KAŻDA MA JESZCZE OSOBNE PODWÓRZE. DWA SANKTUARIA MAJĄ CELLE POPRZECZNE. NA PODWÓRZE MOŻNA DOSTAĆ SIĘ Z ULICY, PRZEZ BRAMĘ POŁOŻONĄ NA OSI CELLI, LUB ZGODNIE ZE STARĄ ZASADĄ "OSI ŁAMANEJ"- PRZEZ BOCZNE WEJŚCIE Z WIELKIEGO DZIEDZIŃCA. TRZECIA ŚWIĄYNIA ZACHOWUJE CECHY ARCHAICZNE-UKŁAD "OSI ŁAMANEJ" I GŁĘBOKĄ PODŁUŻNĄ CELLĘ. ŚWIĄTYNIA W NERIBTUM JEST DOSKONAŁYM PRZYKŁADEM PRZENIKANIA SIĘ OBU TRADYCJI. ZE WZORÓW STAROSUMERYJSKICH WYWODZĄ SIĘ: PODŁUŻNA CELLA JEDNEGO Z SANKTUARIUM-TRZECIEGO ORAZ PROSTOPADŁE DO OSI WEJŚCIA DO WSZYSTKICH TRZECH CELLI. DOMINUJĄ JEDNAK CECHY PÓŹNIEJSZE, WYKSZTAŁCONE BYĆ MOŻE W OKRESIE AKADYJSKIM, A NAPEWNO W CZASACH RENESANSU SUMERYJSKIEGO-POPRZECZNA CELLA, PODWÓRZE PRZED NIĄ, WEJŚCIA NA JEDNEJ OSI ORAZ REGULARNY PLAN.
INNE ŚWIĄTYNIE OKRESU DYNASTII BABILOŃSKIEJ NALEŻĄ RÓWNIEŻ DO TYPU O SZEROKIEJ CELLI I SYMETRYCZNYM OSIOWYM UKŁADZIE, TYPU, KTÓRY PRZETRWA DO VI W. P.N.E.; PRZYKŁADEM JEST ŚWIĄTYNIA W SZADUPPUM ORAZ ŚWIĄTYNIA ZBUDOWANA PRZEZ SZAMSZI-ADADA W ASSUR.
KASYCI
W WIEKU XVI MEZOPOTAMI ZOSTAŁA ZAJĘTA PRZEZ PRZYBYSZÓW ZE WSCHODU ZWANYCH KASYTAMI. KASYCI PRZYWIĄZYWALI DUŻĄ WAGĘ DO DAWNYCH KULTUR, CZCILI BOGÓW BABILOŃSKICH I ROZBUDOWYWALI ICH ŚWIĄTYNIE. W NOWO ZAŁOŻONYM MIEŚCIE DUR-KURIGALZU POWSTAJE ZIGGURAT, KTORA DOKŁADNIE NAŚLADUJE WZÓR ZIGGURATU Z UR. ZBUDOWANO GO Z CEGŁY SUSZONEJ, PRZEKŁADANEJ GRUBYMI,HORYZONTALNIE UŁOŻONYMI WARSTWAMI ASFALTU, CO BYŁO ZABIEGIEM SPAJAJĄCYM KONSTRUKCJE. ZIGGURAT TEN JEST NAJLEPIEJ ZACHOWANĄ BUDOWLĄ TEGO TYPU. STOI TYLKO WEWNĘTRZNA CZĘŚĆ CEGLANEGO MASYWU ALE AŻ DO WYSOKOŚCI 60 METRÓW.
INNA BUDOWLA KULTOWA TEGO CZASU TO ŚWIĄTYNIA BOGINI INNIN (ISZTAR) ZBUDOWANA NA WZGÓRZU EANNA W URUK PRZEZ KRÓLA KARAINDASZA.
ARCHITEKTURA ASYRYJSKA
ŚWIĄTYNIA ISZTAR W ASSUR BYŁA BUDOWLĄ ZBUDOWANĄ NA "OSI ŁAMANEJ"-BEZ PODWÓRZA. BUDYNEK BYŁ ZAMKNIĘTY IPRZYKRYTY DACHEM. MOŻNA GO BYŁO OGLĄDAĆ Z ZEWNĄTRZ, CO BYŁO DOSYĆ RZADKIM ZJAWISKIEM W MEZOPOTAMII. MIAŁA DWIE CELLE, DOSTOSOWANE DO LOKALNEGO KULTU BOGINI ISZTAR POD DWIEMA POSTACIAMI: ASZSZURITU I DINITU. MNIEJSZA CELLA WYSTAWAŁA CZĘŚCIOWO POZA PROSTOKĄT BUDOWLI I MIAŁA SAMODZIELNE WEJŚCIE OD ZEWNĄTRZ. DO WIĘKSZEJ WCHODZIŁO SIĘ PRZEZ MONUMENTALNĄ BRAMĘ I PRZEDSIONEK. OBIE MIAŁY WEJŚCIE NA DŁUŻSZYM BOKU, BLIŻEJ JEDNEGO KOŃCA I PODWYŻSZENIE WGŁĘBI, DALEJ OD WEJŚCIA. PO KILKU STOPNIACH MOŻNA BYŁO WSPIĄĆ SIĘ NA PODEST, GDZIE ZNAJDOWAŁA SIĘ NISZA PRZEZNACZONA NA POSĄG BÓSTWA.
NISZA WIĘKSZEJ CELLI STANOWIŁA WŁAŚCIWIE OSOBNY POKÓJ, WBUDOWANY W CELLE.
RYS.15 STR 212
ŚWIĄTYNIE POŁĄCZONE Z PAŁACEM TRZYMAJĄ SIĘ MODELU WYKSZTAŁCONEGO W OKRESIE ŚREDNIOASYRYJSKIM. W OBRĘBIE CYTADELI W DUR-SZARRUKIN ODNAJDUJEMY WIELKI PAŁAC POŁĄCZONY ZE ŚWIĄTYNIĄ I ZIGGURATEM, POŚWIĘCONYM PRAWDOPODOBNIE OPIEKUNOWI KRÓLESTWA ASSUROWI. ZIGGURAT Z RAMPĄ WEJŚCIOWĄ WZNOSI SIĘ NA WYSUNIĘTYM PRZEZ MURY TARASIE. ŚWIĄTYNIA NABU POŁOŻONA Z MIASTEM I PAŁACEM NA PLATFORMIE MIAŁA DWIE RÓWNOLEGŁE CELLE ZE WSPÓLNYM PRZEDSIONKIEM I DWA PODWÓRZA, KTÓRYCH BRAMY ZDOIŁY FRYZY Z EMALIOWANEJ CEGŁY. ŚWIĄTYNIA PAŁACOWA BYŁA BARDZIEJ SKOMPLIKOWANA BO ZAWIERAŁA SZEŚĆ CELLI ROZMIESZCZONYCH WOKÓŁ DZIEDZIŃCA. TRZY SANKTUARIA MAJĄ PRZEDSIONEK I OSOBNY ADYTON, TRZY POZOSTAŁE TO JEDNOIZBOWE KAPLICZKI.
konycynka