Matura - Średniowiecze.pdf - Matura - kronos16

Średniowiecze

1. Nazwa okresu; jego podział w Europie i w Polsce.

Ramy czasowe epoki:

Europa od IV/V do XV wiek; Polska od 966 ( X wiek ) do końca XV wieku

- początek epoki

a) 306 rok – wstąpienie na tron Konstantyna Wielkiego

b) 330 rok – przeniesienie stolicy imperium Rzymskiego do Bizancjum (

Konstantynopol ); rozłam Europy na dwa kręgi kulturalne tj. zachodni ,

oparty na kulturze łacińskiej, i wschodn i, oparty na kulturze greckiej (

powstanie religii prawosławnej uznającej zwierzchnictwo władzy

świeckiej )

c) 476 rok – upadek Cesarstwa Zachodnio – Rzymskiego ( zdobycie Rzymu

przez plemiona germańskie )

- koniec epoki

a) wynalazek druku 1450 rok

b) upadek Konstantynopola 1453 rok

c) odkrycie Ameryki 1492 rok

Ogólne informacje o epoce:

- rozwój feudalizmu

- tworzenie się stanów w społeczeństwie, które mają różne przywileje i

pozycje społeczną ( rycerstwo, które ok. XIV wieku przekształciło się w

szlachtę; duchowieństwo; mieszczaństwo; chłopi )

- walka o dominację między władzą świecką a kościelną

kultura epoki jest ponadnarodowa połączona wspólnymi celami ideowo ‐

religijnymi

2. Kultura średniowiecznej Europy.

a) czynniki polityczne

Rozłam Europy na dwa kręgi kulturalne tj. zachodni , oparty na kulturze

łacińskiej, i wschodn i, oparty na kulturze greckiej ( powstanie religii

prawosławnej uznającej zwierzchnictwo władzy świeckiej )

b) czynniki społeczne

feudalizm: senior (pan), wasal, lennik

c) czynniki duchowe

Augustynizm

Istotną rolę w dziejach myśli ludzkiej odegrał św. Augustyn (przełom IV‐V

w. n.e.), który wprowadził dualistyczny podział na Państwo Boże i na świat

doczesny. Celem egzystencji jest dążność do osiągnięcia Państwa Bożego.

Świat doczesny to etap przejściowy, który jest tylko przygotowaniem, próbą

przed uzyskaniem wiecznego zbawienia lub potępienia. Św. Augustyn

podzielał poglądy Platona. Stworzył dzieło pt. "O państwie Bożym".

Dualistyczna doktryna światopoglądowa, stworzona przez Augustyna,

dominowała w chrześcijańskiej Europie do XII wieku, a więc przez osiemset

lat. W oparciu o nią tworzono dydaktyczne utwory literackie, propagujące

określony wzorzec życia. Ideałem było doskonalenie wewnętrzne, wyrzeczenie

się dóbr doczesnych w celu zasłużenia na zbawienie. Myśli Augustyna z

zakresu pojęć moralnych i etycznych są ciągle aktualne.

W nawiązaniu do poglądów Augustyna w średniowieczu rozwinęła się

scholastyka , tj. nauka próbująca rozumowo udowodnić dogmaty wiary. We

wczesnym średniowieczu scholastyka odegrała pozytywną rolę, gdyż z

potrzeby głoszenia tej nauki w szkołach (łac. schola, stąd nazwa) wyrosły

uniwersytety. Późnośredniowieczna scholastyka była wtórna, nie miała już

wartości intelektualnych. Wybitnym średniowiecznym scholastykiem był

Abelard z Paryża.

Augustynizm ‐ ujmowanie człowieka jako istoty "filozofującej", która

rozważa swoją obecność w świecie i czasie, swe dramatyczne miejsce między

aniołami a zwierzętami. To umieszczenie człowieka między bytami wyższymi

(aniołami) a niższymi (zwierzętami) powodowało poczucie wewnętrznego

rozdarcia, rodziło konflikt między cielesnością a duchowością, pożądaniem

dobra i zła. Augustynizm podkreślał wartość refleksji nad sobą samym.

Augustynizm ‐ to doktryna filozoficzno‐teologiczna Augustyna Aureliusza

(św. Augustyna) głosząca m.in. teocentryzm, wprowadzająca do filozofii

chrześcijańskiej teologicznie i personalistycznie zinterpretowaną platońską

teorię idei.

TOMIZM

Koncepcja filozoficzna średniowiecza stworzona przez św. Tomasza z

Akwinu cieszy się wielką popularnością od XIII wieku. Obecnie prowadzone są

badania założeń tomizmu na Katolickim Uniwersytecie w Lublinie.

Św. Tomasz z Akwinu zastąpił dualistyczną doktrynę Augustyna

gradualizmem (gradacja, stopniowanie). Mówił o hierarchicznej strukturze

wszechświata (hierarchia duchowa). Rozważając miejsce człowieka na

„drabinie bytów” uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel hierarchii jest

właściwy, celowo przewidziany i naturalny. Człowiek powinien walczyć z

pokusami upadku . Pojmując swe przeznaczenie musi starać się wznieść wyżej.

Tomizm kładł nacisk na problemy etyki. Dążenie do cnoty, tzn.

umiejętności rozumowania, przezorności, działania zgodnego z własnym

sumieniem. Wszelkie stworzenia, w tym i człowiek, mają określony stopień

doskonałości ‐ trzeba żyć i służyć Bogu na miarę swoich możliwości i dążyć do

doskonalenia się.

Tomasz z Akwinu szczegółowo zinterpretował zagadnienie stosunku

rozumu i wiary. Za dwa główne źródła poznania uznał Objawienie zawarte w

Piśmie Świętym i rozum ludzki. Tomasz przeprowadził tzw. pięć dowodów na

istnienie Boga. Przez analizę świata materialnego udowodnił istnienie

pierwszej przyczyny ‐ Istoty Doskonałej. Tomasz był twórcą spójnego systemu

teologicznego i etycznego, łączył poglądy Arystotelesa z nauką Kościoła

chrześcijańskiego.

Św. Tomasz widział w pierwiastku intelektualnym najwyższą wartość

człowieka, bo dzięki niemu może on poznawać Boga i siebie. Człowiek został

stworzony na podobieństwo Boga i dzięki temu zdolny jest odnaleźć w sobie

doskonałość i jedność z Nim. Tomasz podkreśla podmiotową samoistność,

indywidualność człowieka, jego rozumność i doskonałość. Podaje próby

przezwyciężenia antynomii duszy i ciała, głoszenia tezy o jedności tych bytów.

Tomizm to system teologiczno‐filozoficzny stworzony przez św. Tomasza z

Akwinu w XIII wieku, stanowiący jedną z filozoficznych podstaw religijnych,

moralnych i społecznych katolicyzmu.

FRANCISZKANIZM

Franciszkanizm to program wiary radosnej, prostej, płynącej z

wszechogarniającej miłości do świata i stworzenia, miłości poddanej

ewangelicznym ‐ dosłownie pojmowanym ‐ nakazom miłosierdzia, ubóstwa,

braterstwa.

Franciszek z Asyżu zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w

świecie pełnym okrucieństwa. Zbiór legend z życia św. Franciszka i jego

towarzyszy to „ Kwiatki św. Franciszka ”. Franciszek z Asyżu, kaznodzieja i

misjonarz, praktykujący ubóstwo jako naczelną cnotę, głosił konieczność

pogodzenia się z losem, którego istotę stanowi koegzystencja dobra i zła,

radości i cierpienia.

3. Typowe elementy poetyki średniowiecza.

a) alegoria ( gr. alhgorla, od alldgorein = mówić nie wprost, w przenośni) ‐

mniej lub bardziej rozwinięty składnik świata przedstawionego utworu (np.

motyw, postać, a nawet prosta fabuła), który poza wprost wysłowionym

znaczeniem konkretnym przekazuje ustalone przez tradycję znaczenie

ogólniejsze, bardziej abstrakcyjne. Alegoria jest obrazowym, ale

skonwencjonalizowanym, umownym i jednoznacznym odpowiednikiem

(często personifikacją) jakiegoś pojęcia z dziedziny moralności, religii, sztuki

czy przypadków ludzkiego życia. Obrazy alegoryczne występują zarówno w

literaturze, jak w sztukach plastycznych. Korzeniami sięgają starożytności,

szczególne znaczenie zyskały w kulturze średniowiecza. W XVI i XVII w: ich

zasoby gromadzono i kodyfikowano w specjalnych wydawnictwach

ilustrujących i komentujących, jak np. wygląda i jakie atrybuty winna

posiadać alegoria Muzyki, Czasu albo Sprawiedliwości. W literaturze

alegoria rozwinęła się zwłaszcza w gatunkach dydaktycznych i

moralizatorskich, w średniowieczu moralitecie, w poematach romansowo ‐

moralistycznych (jak trzynastowieczny Roman de la Rose Guillaume'a de

Lorris), w dziełach przedstawiających idee polityczne i historiozoficzne (np.

w Boskiej Komedii Dantego), w przypowieści, a nade wszystko w bajce

Optymistyczny program eliminował frustrację, każąc aprobować życie, w

którym zawsze radość przeplata się ze smutkiem, w którym każdy, jeśli

umiejętnie popatrzy na swoją egzystencję, doszuka się w niej sensu i

uzasadnienia. Franciszkanizm kładzie szczególny nacisk na zespolenie

człowieka z naturą, która daje poczucie harmonii i spokoju. Idea zespolenia z

naturą była nasycona silnym pierwiastkiem religijności, wiarą w Boga jako

stwórcę świata i człowieka.

Podstawowe koncepcje filozoficzne średniowiecza były podporząd‐

kowane naczelnej ideologii tego okresu czyli teocentryzmowi i miały charakter

dydaktyczno‐umoralniający.

W poglądach średniowiecza ścierają się różne postawy i tendencje. Obok

fanatyzmu religijnego, braku tolerancji (zwłaszcza w odniesieniu do heretyków

i kacerzy), obok postaw surowych, ascetycznych mamy do czynienia z

franciszkańską ideą miłości do człowieka i świata, licznymi traktatami

podnoszącymi konieczność kierowania się rozumem, dobrocią, mądrością i

tolerancją w szerzeniu ideałów i w postępowaniu codziennym.

zwierzęcej. Wiele utartych obrazów poetyckich to alegorie, np. statek albo

łódka na wzburzonych falach (zagrożone państwo albo ludzkie życie),

uciemiężona lub zrywająca pęta kobieta (ojczyzna w niewoli lub z niej się

wyzwalająca), kobieta z opaską na oczach i wagą w ręku (sprawiedliwość)

b) idealizacja – wyobrażanie sobie lub przedstawianie czegoś w lepszym

świetle, niż jest to w rzeczywistości, przecenianie, gloryfikacja

c) kontrast – ostro uwydatniająca się różnica między dwoma zestawianymi,

porównywanymi ze sobą przedmiotami, zjawiskami, itp.; przeciwieństwo,

sprzeczność

d) hierarchizacja – podporządkowanie zasadzie hierarchii, szeregowanie,

klasyfikowanie według pewnych stopni hierarchicznych

e) gradualizm – pogląd, według którego istnieją różne rodzaje bytu

stanowiące kolejne ogniwa (stopnie) jednego szeregu, ciągnącego się od

„pierwszej materii” poprzez przyrodę ożywioną i nieożywioną, człowieka

jako istotę cielesną i duchową za razem, istoty i siły czysto duchowe (anioły)

do boga jako przyczyny wszystkiego.

4. „Danse macabre” – stosunek człowieka średniowiecza do śmierci.

Średniowieczna sztuka odzwierciedlała ideologię teocentryczną tej

epoki, polegającą na podporządkowaniu spraw ludzkich Bogu jako jedynej

wartości. Podawała wzory do naśladowania. Przestrzegała przed karą, jaka

może spotkać człowieka w życiu pozagrobowym i dlatego najczęściej

ukazywała wizerunki śmierci .

Malowano „ tańce śmierci ” czyli krąg taneczny szkieletów i postaci

ludzkich symbolizujących głównie reprezentantów wszystkich stanów

społecznych (żebrak tańczył z biskupem). Sztuki plastyczne, malowidła ścienne

i płaskorzeźby przedstawiają śmierć (rozkładający się trup lub szkielet z kosą)

prowadzącą za sobą ludzi hierarchicznie ugrupowanych: od papieża, cesarza i

króla począwszy a na chłopie skończywszy. Były to sceny o charakterze

dydaktycznym, wyrażające równość wszystkich ludzi wobec śmierci.

Akcentowano ohydę rozkładu ciała, ukazując bezcelowość jego pielęgnacji

oraz wszechwładzę śmierci. Śmierć w postaci rozkładającego się trupa,

uzbrojona w kosę, zaprasza do makabrycznego tańca wszystkich ludzi: od

najważniejszych dostojników duchownych i świeckich do nędzarzy i małych

dzieci.

W podobny sposób ukazywała śmierć średniowieczna literatura.

Najwymowniejszym przykładem jest wiersz pt. „ Rozmowa mistrza Polikarpa

Matura - Średniowiecze.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: