zwloki.pdf

Czynności identyfikacyjno-wykrywcze związane z ujawnieniem NN zwłok ludzkich

Paweł Łabuz

Centralne Biuro Śledcze Komendy Głównej Policji, doktorant Wydziału Prawa i Administra-

cji – Katedra Kryminalistyki Uniwersytetu Warszawskiego

CZYNNOŚCI IDENTYFIKACYJNO-WYKRYWCZE ZWIĄZANE

Z UJAWNIENIEM NN ZWŁOK LUDZKICH

Wypadki komunikacyjne, klęski żywiołowe

oraz przestępczość pociągają za sobą liczne

ofiary śmiertelne, których tożsamość często

jest nieznana. Znaczna liczba, jak również

stały wzrost przypadków znalezienia każ-

dego roku nieznanych zwłok, a także

znaczna liczba zwłok, które nie zostały zi-

dentyfikowane jest dużym problemem

kryminalistyki. Samo określenie „NN” po-

chodzi od słów łacińskich „ nomen nescio ”

(imienia nie znam, ktoś nieznany).

W celu nadania śledztwu właściwego

kierunku, należy przede wszystkim zidentyfi-

kować znalezione zwłoki. Identyfikacja ro-

zumiana jako ustalenie tożsamości niezna-

nych zwłok jest wynikiem wielu czynności

podejmowanych przez organy prowadzące

postępowanie karne. Mieszczą się w nich

ustalenia formalne, badania kryminalistyczne

oraz sądowo-lekarskie. Czynności tych nie

można zaniechać nawet wówczas, gdy zwłoki

są spalone, zeszkieletowane lub w daleko

posuniętym rozkładzie, ani wówczas, gdy

odnaleziono tylko niektóre części ciała lub

szkieletu. Współczesna wiedza medyczna

i kryminalistyczna pozwala bowiem prowa-

dzić badania identyfikacyjne nawet na

szczątkach ludzkich. Nie można liczyć na

powodzenie w śledztwie dopóki nie wyjaśni

się tego zagadnienia. Dlatego w przypadku

znalezienia nieznanych zwłok należy wyko-

rzystać wszystkie możliwości i środki w celu

ustalenia tożsamości.

Już w podręcznikach z lat 50. wy-

dawanych przez Zakład Kryminalistyczny

Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej

ówcześni praktycy śledczy stwierdzali, że

„dla pomyślnego wykrycia zabójstwa bar-

dzo duże znaczenie posiada szybkie i do-

kładne stwierdzenie tożsamości zabitego.

Bez takich danych nie można zwykle usta-

lić okoliczności poprzedzających zabójstwo

i motywów przestępstwa; nie można też

zbudować właściwej wersji i przeprowadzić

planowego śledztwa.” 1

1. Oględziny zwłok

Oględziny przeprowadzane na miej-

scu, w którym zwłoki ujawniono maja cha-

rakter oględzin zewnętrznych. Oględziny te

normują przepisy art. 207, 209 kodeksu

postępowania karnego . 2 Każde działanie

przestępne przeciwko życiu pozostawia na

miejscu zdarzenia oraz na ciele ofiary mniej

lub bardziej widoczne ślady, które mogą

być bogatym źródłem informacji o prze-

stępstwie i przestępcy. Czynności prowa-

dzone przez organa ścigania na miejscu

zdarzenia, których celem jest odtworzenie

istoty i przebiegu przestępstwa maja zasad-

nicze znaczenie dla całego postępowania

i mogą poważnie wpłynąć na dalszy tok

sprawy. 3

Oględziny są czynnością dowodową

polegającą na zmysłowym (wzrokowym,

słuchowym, dotykowym i węchowym) za-

poznaniu się przez organ procesowy z miej-

scem, ciałem osoby lub rzeczą, mającą na

celu ujawnienie i zabezpieczenie ich cech

i właściwości (środków dowodowych). 4

Należy zwrócić uwagę na to, aby

ograniczyć obecność na miejscu osób nie-

pożądanych lub zbędnych, co może spowo-

1 Oględziny śledcze w praktyce, Zakład Kryminali-

styczny Komendy Głównej M.O, Warszawa 1955

2 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. kodeks postępo-

wania karnego, (Dz. U. Nr 89 poz. 555 ze zm.)

3 S. Raszeja, Sądowo – lekarskie oględziny zwłok na

miejscu przestępstwa, „Problemy Kryminalistyki”

1971, nr

94, s. 810 – 817.

4 W. Grzeszczyk, Kodeks postępowania karnego,

LexisNexis, Warszawa 2008, s. 203

Paweł Łabuz

dować zatarcie ważnych śladów. Toteż

miejsce znalezienia zwłok powinno być

należycie zabezpieczone do czasu, aż upo-

ważnieni pracownicy, posiadający odpo-

wiednią wiedzę z zakresu kryminalistyki,

będą mogli przystąpić do oględzin. Do

chwili wszczęcia oględzin nie wolno zwłok

dotykać, układać ani przewracać. Dotykanie

ofiary przestępstwa lub nieszczęśliwego

wypadku jest uzasadnione jedynie potrzebą

stosowania środków ratowniczych, środ-

ków pomocy. 5

W skład śledczej grupy prokuratorsko

- dochodzeniowej, przeprowadzającej bada-

nie miejsca zdarzenia w przypadku utraty

życia, a co za tym idzie ujawnienia zwłok,

powinien wchodzić lekarz odpowiednio

przygotowany do tej czynności, którego pod-

stawowym zadaniem jest ustalenie prawdo-

podobnej przyczyny śmierci oraz określenie

czasu zgonu. Ustawa określa w art. 209 § 2 ,

że w miarę możliwości powinien być to le-

karz z zakresu medycyny sądowej, a więc

osoba łącząca wiedzę lekarską z przygotowa-

niem kryminalistycznym.

Poszukiwanie lekarza dopiero

w trakcie dokonywania oględzin, a tym

bardziej po ich zakończeniu, opóźnia

w znacznej mierze ich bieg, a czasem

uniemożliwia wysnucie prawidłowych

wniosków (np. odnośnie czasu śmierci).

Wspomniana grupa śledcza sporządza ze

swoich czynności zarówno zasadniczy pro-

tokół oględzin miejsca znalezienia zwłok, jak

i odrębny protokół dotyczący zwłok, zwany

„protokołem zewnętrznych oględzin zwłok”,

który powinien zawierać spostrzeżenia z do-

konania ściśle lekarskich czynności, podyk-

towanych przez lekarza. 6 Jednocześnie należy

zaznaczyć, że ten sam lekarz powinien doko-

nywać późniejszego otwarcia (sekcji zwłok),

co pozwala na udzielenie przez niego pomo-

cy w tworzeniu wersji śledczych.

Jak najwcześniejsze przeprowadze-

nie oględzin zwłok jest wskazane z kilku

względów. Jednym z nich jest fakt, że każ-

de opóźnienie pośmiertnego badania lekar-

skiego zmniejsza dokładność określenia

czasu, w którym nastąpił zgon. Proces roz-

kładu rozpoczynający się autolizą już bar-

dzo wcześnie po śmierci i rozwijający się

szczególnie szybko przy współdziałaniu

określonej temperatury i wilgotności oto-

czenia, stwarza spore trudności we właści-

wej ocenie niektórych zmian postrzeganych

na ciele zmarłego. Pośpiech w celu możli-

we wczesnego rozpoczęcia oględzin jest

zresztą uzasadniony nie tylko względami

czysto lekarskimi. Zasadą jest, aby lekarz

nie ograniczał się do oględzin samych

zwłok, lecz zwracał uwagę na szczegóły i

okoliczności, które mogą mieć związek ze

zgonem danej osoby. Trzeba możliwie

wcześnie odnotować zjawiska, które w mia-

rę upływu czasu stają się mniej wyraźne,

jak np.: zapach, temperatura, warunki at-

mosferyczne, oświetlenie. 7

Szczegóły dotyczące stanu zwłok

w chwili ich znalezienia, a zwłaszcza spo-

sób ich ułożenia w stosunku do poszcze-

gólnych przedmiotów i śladów, jakie moż-

na dostrzec lub wykryć za pomocą metod

kryminalistycznych, mają ogromne znacze-

nie dla oceny okoliczności zgonu. Mogą

wyjaśnić, czy śmierć była wynikiem prze-

stępstwa, czy tez samobójstwa albo nie-

szczęśliwego wypadku bądź - czy mogła też

powstać z przyczyn naturalnych (chorobo-

wych). 8

Właściwe oględziny zwłok rozpo-

czyna się od opisu ich ułożenia, przy czym

podaje się pozycję ogólną ciała, a następnie

położenie głowy i kończyn w stosunku do

tułowia, jak również w stosunku do przed-

miotów otaczających. Ocena ułożenia ciała

ułatwia często wyjaśnienie przyczyn zgonu

i przebiegu całego zdarzenia. Może ona

pomóc przy odróżnianiu śmiertelnego wy-

padku od zamachu samobójczego, a z kolei

samobójstwa od zabójstwa. Niejednokrot-

nie dokładne określenie położenia zwłok,

w połączeniu z opisem innych śladów (za-

cieki krwi biegnące od ran lub z otworów

7 Ibidem, 74 – 75.

8 S. Pikulski, M. Kaliszczak, Nowa metoda krymina-

listycznej identyfikacji zwłok ludzkich, Szczytno

1998, s. 21 – 25.

http://www.kryminalistyka.fr.pl/praktyka_

ogle-

dziny.php

6 S. Raszeja, op. cit., s. 74.

Czynności identyfikacyjno-wykrywcze związane z ujawnieniem NN zwłok ludzkich

naturalnych, obecność włosów w ręku ofia-

ry itp.) stanowi sprawę pierwszorzędnej

wagi w odtworzeniu przebiegu przestęp-

stwa, umożliwiając m.in. ustalenie, czy

ofiara walczyła ze sprawcą przestępstwa,

czy tez została napadnięta znienacka, czy

agonia jej trwała długo, czy miejsce znale-

zienia zwłok jest miejscem czynu. Tak np.

brak krwi pod zwłokami lub obok nich,

przy jednoczesnej obecności ran i stwier-

dzeniu objawów wykrwawienia, może bu-

dzić uzasadnione podejrzenie, że miejsce

znalezienia zwłok nie jest miejscem prze-

stępstwa. 9 W wielu przypadkach już sama

pozycja zwłok i ułożenie na nich odzieży

może wskazać na rodzaj przestępstwa. Tak

np. w przestępstwach na tle seksualnym

dolna część ciała bywa obnażona. Ponadto

sprawca takiej zbrodni nieraz porzuca ciało

ofiary z rozchylonymi kończynami dolny-

mi. Oczywiście trzeba mieć na uwadze

możliwość upozorowania zabójstwa na tle

seksualnym. 10

Do następnych etapów oględzin

zwłok przystępuje się dopiero po sporzą-

dzeniu szkicu ułożenia zwłok i sytuacyj-

nych zdjęć fotograficznych. Dokumentacja

fotograficzna, z jaką obecnie się spotyka-

my, stoi na ogół na wysokim poziomie

technicznym, co bardzo podnosi jej war-

tość. Kolorowe zdjęcia, przy dokładnej ana-

lizie, mogą czasem umożliwić rozwikłanie

różnych wątpliwości, a nawet rzucić światło

na sam mechanizm śmierci. Wskazówką

może być m.in. barwa plam pośmiertnych,

na którą początkowo nie zwrócono uwagi,

np. przy śmierci wskutek zamarznięcia. 11

Z kolei przystępuje się do oględzin

odzieży, w którą zwłoki są ubrane. Opis

poszczególnych części odzieży następuje w

takim porządku, w jakim znajdują się one

na zwłokach. W niektórych przypadkach

badanie odzieży musi być szczególnie do-

kładne, gdyż posiada podstawowe znacze-

nie dla wydania ostatecznej opinii o przy-

czynie śmierci lub okolicznościach jej to-

9 S. Raszeja, op. cit., s. 74 – 75.

10 T. Marcinkowski, Medycyna Sądowa dla Prawni-

ków, Wyd. IV, Poznań 2000, tom 1, s. 132 – 134.

11 Ibidem, s. 75.

warzyszących. Są to przypadki ran postrza-

łowych (umiejscowienie otworów w odzie-

ży, ślady rdzy, prochu), ran kłutych (umiej-

scowienie, wymiar i charakter uszkodzenia

tkaniny), oraz wypadki komunikacyjne (po-

szukiwanie śladów odbicia bieżnika opon lub

maski, chłodnicy, śladów wleczenia, odłam-

ków, części pojazdu np. szkła, lakieru itp.). 12

Po rozebraniu zwłok lub po rozpię-

ciu i rozchyleniu odzieży dokonuje się wła-

ściwych wstępnych oględzin zewnętrznych

ciała, które polegają na stwierdzeniu:

 ogólnych właściwości ciała, tj. płeć,

wiek, wzrost, budowa ciała, stan odży-

wienia;

 rozmieszenia i nasilenia znamion śmierci

wczesnych czy późniejszych;

 reakcji interletalnych;

 zanieczyszczenia powłok skórnych;

 szczegółowych właściwości ciała doty-

czących: głowy, szyi, klatki piersiowej,

brzucha, kończyn, odbytu i sromu;

 zmian chorobowych powłok skórnych

(sinica, obrzęki, zmiany barwnikowe,

zapalne, nowotworowe);

 zmian pourazowych i pooperacyjnych

powłok skórnych (blizny, tatuaże);

 obrażeń w numerowanej kolejności; 13

W opisie obrażeń - w przypadkach

otarć naskórka oraz sińców - należy

uwzględnić:

 umiejscowienie (dokładnie w odniesieniu

do linii lub punktów anatomicznych);

 rozmiary (w milimetrach);

 kształt;

 barwę;

 wynik nacięcia, tj. obecność lub brak

podbiegnięć krwawych w tkankach głę-

biej położonych pod otarciem naskórka.

Opisując rany, ocenia się, oprócz

umiejscowienia, rozmiarów i kształtu, dal-

sze ich cechy, a mianowicie:

 wygląd brzegów (np. równe, gładkie,

ostre lub nierówne, postrzępione, wywi-

nięte, z otarciami naskórka i podbiegnię-

ciami krwawymi),

12 S. Raszeja, op. cit., s. 76

13 S. Pikulski, M. Kaliszczak, op. cit., s. 22.

Paweł Łabuz

 obecność lub brak mostków łącznotkan-

kowych w głębi,

 głębokość rany,

 wygląd dna i (ewentualnie) obecność

ciał obcych w ranach:

 te ostatnie po opisaniu zabezpiecza się

do dalszych analiz (np. odłamki szkła,

okruchy lakieru, cząstki drewna itp.). 14

2. Postępowanie policji w przypadku

znalezienia zwłok o nieustalonej toż-

samości

Przepisy Ministerstwa Spraw We-

wnętrznych precyzują zasady postępowania

w przypadku znalezienia NN zwłok. Należy

tylko dokładnie i terminowo je wykonywać,

a osiągane wyniki identyfikacyjne będą na

pewno lepsze. Za nieznane (NN) zwłoki uwa-

ża się te, które w toku wstępnych czynności

operacyjno-rozpoznawczych i dochodzenio-

wo-śledczych nie zostały zidentyfikowane.

W przypadku znalezienia NN zwłok

policja jest obowiązana niezwłocznie pod-

jąć niezbędne działania identyfikacyjne

zmierzające do wyjaśnienia sprawy. Czyn-

ności tych dokonuje się w ramach spraw

poszukiwawczo - identyfikacyjnych. Nato-

miast, jeżeli zachodzi uzasadnione podej-

rzenie popełnienia przestępstwa, wszczyna

się postępowanie przygotowawcze, zabez-

piecza ślady i dowody przestępstwa oraz

podejmuje czynności zmierzające do usta-

lenia sprawcy. Wydział Operacyjno-

Rozpoznawczy Komendy Wojewódzkiej

Policji powinien udzielić jednostce prowa-

dzącej postępowanie bezpośredniej pomocy

w realizacji przedsięwzięć zmierzających

do ustalenia sprawcy.

W celu identyfikacji NN zwłok moż-

na ogłosić komunikaty prasowe, radiowe

i telewizyjne. Decyzję o ogłoszeniu komuni-

katu podejmują: dyrektor Biura Operacyjno –

Rozpoznawczego Komendy Głównej Policji

(w skali kraju), komendant wojewódzki poli-

cji (w skali województwa). 16

Działania podjęte w celu identyfikacji

NN zwłok powinny przebiegać następująco:

1. Funkcjonariusz policji w wypadku zna-

lezienia nieznanych zwłok niezwłocznie

zawiadamia o tym jednostkę policji

i zabezpiecza zwłoki, miejsce ich ujaw-

nienia oraz ewentualne ślady i dowody

do czasu przybycia grupy operacyjno-

dochodzeniowej.

2. Jednostka policji niezwłocznie zawia-

damia o znalezieniu NN zwłok Wydział

Operacyjno-Rozpoznawczy KWP.

16 W. Kędzierski [red.], Technika Kryminalistyczna,

Szczytno 1995, s. 235.

Wyżej wymienione czynności nie

różnią się w zasadzie od tych, które obo-

wiązują w czasie zewnętrznych oględzin

zwłok rozebranych z odzieży, znajdujących

się na stole sekcyjnym przed sekcją sądowo

- lekarską. W każdym przypadku zwracamy

uwagę na rodzaj, barwę i rozmieszczenie na

powłokach ciała zanieczyszczeń pochodze-

nia zewnętrznego (proch, smary, ziemia,

tynk itp.) lub zanieczyszczeń płynami ustro-

jowymi, wydzielinami i wydalinami czło-

wieka (krew, ślina, nasienie, kał, piana itp.).

Szczególną uwagę należy poświecić rękom

denata: ewentualnej obecności śladów krwi

miedzy palcami i pod paznokciami, obec-

ności włosów wyrwanych w trakcie obrony,

śladów sadzy i prochu. Przy opisie obrażeń

ciała istotne jest, aby stwierdzonych w cza-

sie oględzin zwłok na miejscu przestęp-

stwa, obrażeń ciała nie rozpatrywać od-

dzielnie, ale we wzajemnym związku mie-

dzy sobą, jak też w związku z pozycją ciała

i uszkodzeniami odzieży. 15

Analiza przytoczonych metod po-

stępowania pozwala na wyciągnięcie nastę-

pujących wniosków:

1. W przypadkach znalezienia zwłok

oględziny miejsca ich znalezienia,

niezależnie od oględzin samych

zwłok, należy przeprowadzić

z udziałem biegłego lekarza.

2. Ten sam lekarz powinien dokony-

wać oględzin zwłok w miejscu ich

znalezienia i później oględzin i

otwarcia (sekcji zwłok), co pozwala

na udzielenie przez niego pomocy w

tworzeniu wersji śledczych.

14 T. Marcinkowski, op. cit., s. 77.

15 S. Raszeja, op. cit., s. 76.

Czynności identyfikacyjno-wykrywcze związane z ujawnieniem NN zwłok ludzkich

3. O każdym przypadku znalezienia NN

zwłok Wydział Operacyjno-Rozpozna-

wczy KWP zawiadamia natychmiast

Biuro Operacyjno-Rozpoznawcze KGP.

4. Jednostka policji po otrzymaniu wia-

domości o znalezieniu NN zwłok za-

wiadamia niezwłocznie prokuratora

i podejmuje czynności niecierpiące

zwłoki, a w szczególności:

 dokonuje oględzin zwłok i miejsca ich

znalezienia;

 zabezpiecza wszelkie dokumenty

i przedmioty ujawnione na miejscu

znalezienia zwłok;

 wykonuje toaletę twarzy i sporządza

fotografię sygnalityczną;

 daktyloskopując zwłoki na dwóch

kartach daktyloskopijnych, ustala

formułę klasyfikacyjną dziesięciopal-

cową i przeprowadza wywiad dakty-

loskopijny w Centralnej Registraturze

Daktyloskopijnej (CRD) Centralnego

Laboratorium Kryminalistycznego;

 przesyła jedną kartę daktyloskopijną

do CRD w celu sprawdzenia zgodno-

ści wyniku przeprowadzonego wy-

wiadu (czynności te wykonuje funk-

cjonariusz pionu techniki kryminali-

stycznej);

 zawiadamia o znalezieniu NN zwłok

(w ciągu 24 godzin) właściwy miej-

scowo Urząd Stanu Cywilnego, poda-

jąc: datę i godzinę, miejsce, okolicz-

ności i stan zwłok, płeć i przypuszczal-

ny rok urodzenia osoby zmarłej, znaki

szczególne, opis odzieży i przedmiotów

znalezionych przy zmarłym;

 podejmuje inne czynności dochodze-

niowo-śledcze i operacyjno-rozpozna-

wcze mające na celu ustalenie, czy

zdarzenie ma związek z przestęp-

stwem;

 za zgodą prokuratora uzgadnia z wła-

ściwym urzędem miejskim lub gmin-

nym sprawę pogrzebania zwłok i do-

kumentuje ten fakt (zdjęcia, szkic) ze

wskazaniem miejscowości, nazwy

cmentarza, alei i numeru ewidencyj-

nego grobu.

5. Centralne Laboratorium Kryminali-

styczne o pozytywnym wyniku wywia-

du powiadamia jednostkę prowadzącą

sprawę, a następnie zwraca nadesłaną

kartę daktyloskopijną, dołączając rów-

nocześnie kartę ze zbiorów CRD; gdy

wynik wywiadu jest negatywny, powia-

damia jednostkę policji, a kartę daktylo-

skopijną NN zwłok przekazuje do Biura

Operacyjno-Rozpoznawczego KGP.

6. Prowadzący sprawę poszukiwawcze-

identyfikacyjną uczestniczy w oględzi-

nach i otwarciu zwłok, utrwalając i za-

bezpieczając materiał do celów identy-

fikacyjnych, a w szczególności:

 zleca wykonanie fotografii zwłok,

stwierdzonych obrażeń ciała i kości,

a także ewentualnych znaków szcze-

gólnych;

 zabezpiecza przed uszkodzeniem lub

zniszczeniem odzież i inne przed-

mioty znalezione przy zwłokach, ko-

ści noszące ślady mechanicznego

działania narzędziem, protezy, włosy

z różnych części ciała itp. oraz spo-

rządza modele gipsowe uzębienia,

a w uzasadnionych wypadkach wy-

konuje gipsowy model twarzy.

7. W przypadku, gdy nie można wykonać

fotografii sygnalitycznej zwłok z powo-

du braku albo poważnego uszkodzenia

tkanki miękkiej twarzy, prowadzący

sprawę (za zgodą prokuratora) zabez-

piecza czaszkę do badań antropologicz-

nych oraz zarządza:

 odtworzenie wyglądu twarzy na pod-

stawie układu kostnego czaszki -

wykonanie superprojekcji - gdy dys-

ponuje fotografią, co do której istnie-

je domniemanie, że stanowi ona po-

dobiznę tej właśnie osoby;

 inne badania i ekspertyzy niezbędne

do identyfikacji.

8. Odzież i inne przedmioty znalezione

przy zwłokach należy poddać szczegó-

łowym oględzinom, a zwłaszcza:

 dokładnie opisać poszczególne czę-

ści ubioru i jego cechy charaktery-

styczne, np. znaki firmowe, ubytki,

rozdarcia, łaty, cery, ściegi (rodzaj

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: