Ekonomia klasyczna - oparta na teorii uzytecznosci krancowej oraz uniwersalne prawo popytu i podazy; podzial dochodu na podstawie teorii krancowej produktywnosci czynnikow produkcji.
Instytucjonalisci – zauwazali odmiennosc gospodarki rynkowej od modeli opracowywanych przez neoklasykow.
Keynes – ekonomia agregatowa; wplywy Malthusa (popytowe podejscie) oraz Marshalla (analiza krotkookresowa).
Nowa ekonomia keynesowska – odchodzi od pionowej krzywej podazy. Jest ona dodatnio nachylona (gdy rosnie produkcja, rosna ceny).
Nowa ekonomia klasyczna – elastyczna w krotkim okresie. Wymiennosc między stopa inflacji i stopa bezrobocia.
Ekonomia podazowa – wpływ opodatkowania.
Teoria racjonalnych oczekiwan – asymetria informacji oraz opoznienie czasowe między nakladami i efektami. Oczekiwania racjonalne i adaptacyjne.
Merkantylizm – nagromadzenie pieniadza kruszczowego; powinno się wspierac przede wszystkim te produkcje, która może zostac wyeksportowana za granice; pierwsze uzasadnienie ingerencji panstwa. Brak analizy ksztaltowania cen oraz alokacji zasobow kapitalu i pracy.
Fizjokratyzm – tylko praca w rolnictwie zrodlem bogactwa kraju; nadwyzka która można wypracowac nazywana jest czystym produktem; reszta dzialalnosci to produkcja jalowa (wówczas przemysl był slabo rozwiniety i trudno bylo dostrzec profity, które przynosil)
Tablica ekonomiczna F. Quesnaya – brak koniecznosci ingerencji panstwa.
EKONOMIA KLASYCZNA – oparta na optymistycznej wizji gospodarki rynkowej zakladajacej najwyzsza efektywnosc ekonomiczna i dobrobyt.
A. Smith – miara bogactwa jest roczny strumien dobr i uslug wytwarzany w roznych dziedzinach dzialalnosci gospodarczej. Zrodlem bogactwa jest ludzka praca, a nie przyroda i ziemia.
Wazny jest podzial pracy, który wymaga akumulacji kapitalu.
Praca produkcyjna i nieprodukcyjna (swiadczaca uslugi). Ta druga prowadzi tylko do przejadania dochodu (wiaze się wylacznie z konsumpcja).
Trzy teorie wartosci opartej na pracy:
Teoria podzialu dochodu:
◦ koszt utrzymania robotnika i jego rodziny
◦ pozycja przetargowa pracownikow
◦ staly fundusz plac (nie jest mozliwe dlugotrwale utrzymywanie placy ponad poziom naturalny, ale może ona wzrastac na skutek wzrostu wydajnosci)
· zysk
◦ nalezna zaplata kapitalistom (procent + wynagrodzenie) – stopa zysku będzie malala
· renta
◦ hojnosc przyrody oraz monopolizacja ziemi
„Niewidzialna reka rynku” - ludzie w swoich decyzjach kieruja się egoizmem umozliwiajacym im osiagniecie jak najwiekszych zyskow. Te zyski mogą być takie, jeśli będzie produkowane to, na co jest zapotrzebowanie. To sprawia, ze na przestrzeni calej gospodarki wystepuja tendencje do wyrownywania się stopy zysku.
Smith zyl w epoce manufaktury. Był optymista, bo widzial rosnace zapotrzebowanie na prace.
David Ricardo – zainteresowany glownie prawami podzialu dochodow.
Teoria wartosci:
Cena naturalna – dlugookresowa cena towaru (mogą wystapic krotkotrwale odchylenia).
Kruszcowa teoria pieniadza – wartosc pieniadza jest regulowana przez koszt jego produkcji.
Absolutna miara wartosci towaru oparta na pracy (mierzonej w godzinach).
Renta rozniczkowa – nadwyzka która mogą wypracowac niektorzy wlasciciele ziemscy w związku z tym, ze ich ziemia polozona jest blizej rynkow zbytu lub jest bardziej urodzajna.
Place – oparte na kosztach utrzymania pracownika i jego rodziny.
Spizowe prawo plac – place mogą być tylko regulowane przez rynek. Nie ma sensu, aby istnialy zwiazki zawodowe i zasilki dla niepracujacych (lepsza sytuacja robotnikow doprowadzi do zwiekszenia ich liczebnosci, co w przyszlosci pogorszy ich sytuacje).
Zysk – wartosc rezydualna (w opozycji do placy – podwaliny pod Marksa). Zaplata za wczesniejsza prace.
Topnienie zyskow w dlugiej perspektywie może doprowadzic do zalamania gospodarczego w Anglii (stagnacja sekularna). Dlatego Ricardo postulowal import tanszego zboza z zagranicy.
Handel zagraniczny:
J.S. Mill - „Zasady ekonomii politycznej” (1865r.)
Rozwinal teorie homo oeconomicus (czlowiek w swoich decyzjach kieruje się racjonalnym podejsciem w pomnazaniu swojego bogactwa)
Prawa ekonomiczne zaleza od warunkow. Nie ma uniwersalnych praw.
Wiedza pochodzi z introspekcji (zagladania wglab siebie) – ludzie maksymalizuja przyjemnosc i uzytecznosc.
Teoria wartosci – w krotkim okresie ceny okreslane są przez popyt i podaz, a w dlugim przez koszty produkcji.
Płace – trzeba zahamowac przyrost ludnosci, aby place realne mogly wzrosnac.
Zyski zaleza od kosztow sily roboczej, a nie od plac (jaka roznica???), tak jak chcial Ricardo (robotnicy wytwarzaja więcej dobr niż potrzebuja na swoje utrzymanie).
Sprzeciwia się progresywnemu opodatkowaniu dochodu (tak powinne być opodatkowane spadki).
Udoskonalil teorie kosztow komparatywnych o cla i podatki oraz ustalil, w jakich proporcjach ma przebiegac wymiana pomiedzy dwoma krajami.
T.R. Malthus – rola popytu w rozszerzaniu rynku zbytu i zwiekszaniu produkcji. Ludnosc skazana na nedze.
Prawo ludnosciowe – ludnosc wzrasta..., a srodki utrzymania... Istnieja naturalne czynniki utrzymujace liczbe ludnosci w ryzach (glod, zarazy, epidemie). Postulowal wstrzemiezliwosc i pozne pobieranie sie. Okazuje się, ze jego prawo sprawdza się w biednych krajach.
Prawo malejacych przychodow i renty (nadwyzka produktu ponad naklady poniesione na najmniej urodzajnych ziemiach).
Teoria efektywnego popytu – istnienie trzeciej klasy jako warunku realizacji calego wytworzonego produktu. Kapitalisci nie są nieraz w stanie wydac wszystkiego – prowadzi to do kryzysu.
J.B. Say
Teoria trzech czynnikow wytworczych – kazda praca jest produkcyjna, jeśli jest uzyteczna.
Teoria wartosci w oparciu o sume kosztow czynnikow produkcji. Uzytecznosc dobra (pomijana przez Ricardo, który skupial się na jego wartosci wymiennej).
Wprowadzil wynagrodzenie dla przedsiebiorcy, jako dla osoby kierujacej grupa ludzi. Przedsiebiorcy odgrywaja czynna role w ksztaltowaniu procesow produkcji.
Wzrostowi produkcji towarzyszy taki sam wzrost dochodow (zanegowal niezbednosc klasy trzeciej postulowanej przez Malthusa).
Prawo rownowagi rynkow – ogolna nadprodukcja i dlugotrwaly zastoj gospodarczy są niemozliwe, ponieważ wszelkie odchylenia od stanu rownowagi i pelnego wykorzystania mocy wytworczych w dluzszym okresie wykazuja tendencje do samolikwidacji. Oszczednosci automatycznie zamieniaja się w inwestycje. Jedynym ograniczeniem wzrostu jest tempo gromadzenia kapitalu.
SOCJALIZM
Socjalisci nawolywali do pokojowej zmiany ustroju. Wierzyli, ze spoleczenstwo zrozumie potrzebe reform, jeśli im się to dobrze udokumentuje.
Sismondi – rozwój sprzyja powiekszaniu dobrobytu, ale nie jest on rowno dzielony; popiera Smitha, krytykuje Saya i Ricarda; drobni rzemieslnicy przegrywaja z wielkim przemyslem, placa robotnikow jest nizsza na skutek maszynizacji.
Rola państwa – zatrudniac bezrobotnych (roboty publiczne), regulowac postep.
Teoria koniunktury (???). Konsumpcyjna teoria wartosci – niedostateczny popyt przyczyna kryzysow.
Jean Louis Blanc – warsztaty spoleczne „od kazdego według jego zdolnosci, kazdemu według jego potrzeb”
Claude Henri de Saint-Simon. Trzy epoki rozwojowe:
Kazda z tych epok dzieli się na faze organiczna (rozwoju) i krytyczna (schylkowa, prowadzaca do wyksztalcenia się nowej epoki). Synteza kazdej epoki jest religia.
Charles F. Fourier – wspolnoty „falangi” dla ok. 2 tys. członków
Robert Owen – chcial zastapic konkurencje przez spoldzielczosc; wymyslil komuny, które szybko zbankrutowaly. Krotszy dzien roboczy, ceny po kosztach, zakladal muzea, walczyl z pijanstwem.
Czlowiek jest taki, jak jego otoczenie, wobec tego trzeba go umiescic w srodowisku altrusitycznym – wtedy będzie dobry.
Zysk kapitalu jest niesluszny, bo praca jest jedyna wartoscia. Wyzsza produktywnosc, gdyż kazdy czuje się odpowiedzialny za wynik.
Pierre J. Proudhon – likwidacja wladzy pieniadza; specjalne banki pozyczajace bez oprocentowania. Kapitalizm to kradziez. Anarchia pozytywna – zlikwidowac panstwo, ludzie beda się zrzeszac w spolecznosciach.
MARKSIZM
Karol Marks – filozofia materializmu historycznego; na jej podstawie wyciagnal wnioski, ze ludzkosc przechodzi przez piec faz ustrojowych:
System ekonomiczny Marksa stanowi zręczne wykorzystanie koncepcji poprzedników:
Zalozenia teoretyczne:
Zjawiska gospodarcze uwarunkowane historycznie – nie istnieja wieczne prawa.
Przejscie do kolejnej fazy odbywa się na ogol na drodze ewolucji. Jednak przejscie do socjalizmu wymaga rewolucji socjalnej (w lonie kapitalizmu nie rozwina się struktury sprzyjajace socjalizmowi).
Alienacja, idelizacja wspolnoty pierwotnej (jako systemu, w ktorym czlowiek zalezy jedynie od natury). Powrot do utraconej harmonii mozliwy jedynie przez pokonanie alienacji (historyczna koniecznosc proletariatu)
„Kapitał” - odczlowieczona praca
Komunizm – uspolecznienie wszystkich srodkow produkcji, likwidacja stosunkow towarowo-pienieznych, powszechne zastosowanie zasady J.L. Blanca.
Marks zaczerpnal z teorii socjalistycznych początku XIX w., jednak tamte byly utopijne, ponieważ nie postulowaly rewolucji.
Praca abstrakcyjna, jednorodna jako wielokrotnosc pracy prostej – mozliwosc sprowadzenie prac o roznym poziomie kwalifikacji do jednego mianownika.
Kapital rzeczowy (staly) nie uczestniczy w pomnazaniu wartosci. Dzieje się tak tylko w przypadku kapitalu zmiennego (który stanowi fundusz plac).
Wartosc dodatkowa – wytwarzana przez klase robotnicza, przywlaszczana przez inne klasy. Można ja rozpatrywac jako nieoplacona prace. Sprzeczne z teoriami Ricarda i Malthusa, którzy sadzili, ze robotnik nie jest w stanie wytworzyc wystarczajacej ilosci dobr, aby się wyzywic.
Stopa wyzysku to stosunek wartości dodatkowej do kapitału zmiennego.
Kapitalizm oparty na konkurencji zmusza przedsiębiorstwa do zwiększania produkcji i kapitału stałego. W walce konkurencyjnej upadają małe przedsiębiorstwa, a drobni producenci proletaryzują się. Tworzy się rezerwowa armia bezrobotnych, bo potrzeba coraz mniej pracownikow.
Trzeba bylo uzasadnic, ze zrodlem zysku jest jedynie wartosc dodatkowa wytworzona przez robotnikow (nie ma na niego wplywu np. kapital) – z pomoca przyszla teoria ceny produkcji (jako suma przecietnych kosztow wytwarzania i przecietnej stopy zysku).
Krytyka: albo wartosc, albo cena produkcji stanowi ekonomiczna podstawe ksztaltowania cen, a nigdy oba te czynniki naraz.
Spadkowa tendencja stopy zysku → obnizanie wydatkow inwestycyjnych → kryzysy.
Marks kwestionuje slusznosc praw rynkow Saya oraz homo oeconomicus (zwierzecy instynkt kapitalistow).
Koncentracja produkcji i centralizacja kapitalu prowadzaca do monopolu i rozwarstwienia klas.
MARGINALIZM
Odrzucenie teorii Marksa zaoowocowalo koniecznoscia stworzenia teorii, w której teoria wartosci nie będzie oparta na pracy. Inne podejscie zaproponowala szkola neoklasyczna – oparli oni swoje wnioski o teorie uzytecznosci krancowej. Nastepuje odejscie od teorii kosztow produkcji. Zjawisko przecietne nie istnieje w rzeczywistosci, stad duzy przelom.
Analiza marginalna, prekursorzy – Cournot, von Thuenen (krancowa produkcyjnosc kapitalu i pracy), Gossen (podstawy uzytecznosci krancowej).
Analiza przedsiebiorstwa – punkt Cournota (koszt krancowy rowny utargowi krancowemu).
Szkoła psychologiczna – zaleznosci przyczynowe, brak matematyki.
Karl Menger – indywidualizm metodologiczny. Świat zawsze funkcjonuje wg tych samych regul (Robinsonada). Spoleczenstwo per se nie ma bytu, aby się przekonac, jakie ono jest, musimy wpierw zbadac jego elementy skladowe. Ekonomia jako zbior jednostek. W opozycji do tego był Schmoller, który utrzymywal, ze swiat dziala roznie, a poznanie wartosci może przebiegac tylko na podstawie historycznych danych, zbierania faktow i obserwacji.
Trojkat Mergera (hierarchia zaspokajania potrzeb). Prawo nasycalnosci potrzeb – wyznacza kolejnosc ich zaspokajania. Prawo wyrownywania krancowej uzytecznosci (wynika z trojkata). Wczesniej takie analizy przeprowadzal Gossen (wymiena chleba i wody do uzyskania takich samych wartosci krancowych).
Szkola neoklasyczna – zaleznosci między 2, 3 zjawiskami (zasada ceteris paribus).
William Stanley Jevons - „Teoria ekonomii politycznej” (poczatki szkoly neoklasycznej). Sformulowano teorie rownowagi konsumenta na podstawie dokonan Gossena.
...
chomikSGHowy