Hormonalna terapia zastępcza Narastający niedobór hormonów powoduje podczas klimakterium wiele niekorzystnych zmian zarówno w układzie rozrodczym, jak i w całym organizmie kobiety. Hormonalna terapia zastępcza (HRT - od ang. nazwy Hormonal Replacement Therapy;zwana także HTZ) ma na celu wyeliminowanie tych niepożądanych skutków i naśladowanie naturalnego cyklu miesięcznego.Terapia ta ma jednak swoich zwolenników i przeciwników - zarówno wśród kobiet, jak i lekarzy. Niekiedy nieufność do HRT jest spowodowana obawą przed niekorzystnymi działaniami ubocznymi tej terapii, których rzeczywiście było wiele w latach 70., kiedy to stosowano same estrogeny. Jednak rozwój badań dotyczących klimakterium oraz postęp w produkcji preparatów HRT w znacznej mierze zmniejszył te niepożądane skutki. Część obaw wynika jeszcze z braku dostatecznej wiedzy. I wreszcie, mało znane są korzyści wynikające z HRT.Nadal nie wszystkie problemy zostały rozwiązane, nie na wszystkie pytania znamy dokładną odpowiedź. Postaramy się wyjaśnić je tam, gdzie jest to możliwe.- Kiedy najlepiej zacząć stosowanie HRT?Hormonalną terapię zastępczą najlepiej rozpocząć już w okresie przedmenopauzalnym, gdy występuje niedobór progesteronu.- Jak rozpoznać, czy zaczął się okres wygasania czynności hormonalnej jajników?Cykle stają się wtedy nieregularne, skrócone do 21-24 dni lub wydłużone ponad 30 dni. Zmienia się charakter krwawień miesięcznych, które stają się obfite, ze skrzepami i przedłużone ponad 5 dni. Na kilka dni przed miesiączką pojawiają się plamienia. Dzieje się tak, gdyż stopniowo wraz z wiekiem wzrasta liczba cykli bezowulacyjnych, które przeważają na kilka lat przed menopauzą.Aby sprawdzić, czy mamy obniżony poziom hormonów, należy wykonać badania hormonalne cyklu miesięcznego.- Dlaczego najlepiej rozpocząć kurację w tym okresie?Brak tworzenia ciałka żółtego powoduje niedobór progesteronu i występuje tzw. hiperestrogenizm względny (poziom estrogenów jest wtedy prawidłowy, ale występuje znacznie obniżony poziom progesteronu lub go brak, a więc nie niweluje on niekorzystnego wpływu estrogenów na błonę śluzową macicy).Stałe oddziaływanie estrogenów doprowadza więc do patologicznych rozrostów błony śluzowej macicy i powstawania torbieli czynnościowych jajników (związanych z zaburzeniami hormonalnymi).W przypadku stwierdzenia niedoboru progesteronu podczas badań hormonalnych cyklu miesięcznego należy uzupełniać go, podając gestageny od 16. do 25. dnia cyklu.
- Czy w okresie pomenopauzalnym trzeba koniecznie stosować HRT?Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu HRT w każdym przypadku konieczna jest indywidualna ocena. Należy zestawić korzyści leczenia z ryzykiem wystąpienia objawów niepożądanych. Podstawową sprawą jest bezpieczeństwo kobiety poddanej HRT.Z jednej strony bowiem terapia ta znosi uciążliwe objawy zespołu menopauzalnego, zapobiega chorobie niedokrwiennej serca i udarom, stanowi profilaktykę i umożliwia leczenie osteoporozy oraz profilaktykę choroby Alzheimera.Z drugiej - w niewielkim stopniu może zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia raka sutka. Ważne jest też, by kobieta była wówczas prowadzona przez doświadczonego ginekologa-endokrynologa.- Czy HRT wywołuje otyłość?Nie. Hormonalna terapia zastępcza nie powoduje otyłości. Udowodniono, że estrogeny dostarczane organizmowi podczas HRT pobudzają ośrodek sytości, a więc nie są czynnikiem odpowiedzialnym za otyłość. Powodują one przywrócenie prawidłowego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w miejscach typowych dla kobiet, a więc na pośladkach i udach.Jednak często we wstępnym okresie stosowania HRT następuje przejściowy przyrost masy ciała około 1-2 kg, spowodowany nagromadzeniem się wody w organizmie (z powodu antydiuretycznego działania estrogenów). Poza tym u wielu kobiet wraz ze starzeniem się organizmu (spowolnieniem przemiany materii) - bez względu na to, czy stosują HRT, czy nie - po menopauzie i tak zwiększa się masa ciała. Wszystko to może niekiedy wywoływać lęk przed otyłością, który jest najczęstszą przyczyną odrzucenia lub przerwania stosowania hormonalnej terapii.U otyłych kobiet stosuje się znacznie mniejsze dawki estrogenów, gdyż w ich tkance tłuszczowej zachodzi synteza estronu z androstendionu produkowanego przez zanikowe jajniki i nadnercza.- Jaki jest wpływ HRT na osteoporozę?Można powiedzieć, że HRT działa hamująco na osteoporozę. Estrogeny, a więc i te, które podaje się organizmowi podczas HRT, wywierają korzystny - bezpośredni i pośredni - wpływ na kości. Dzieje się tak dlatego, że w osteoblastach, czyli komórkach tworzących kości, znajdują się receptory dla estrogenów, które pobudzają aktywność tych kościotwórczych komórek.Estrogeny natomiast ograniczają działalność osteoklastów, czyli komórek drążących jamki w kościach, hamując ich aktywność. Ponadto estrogeny ograniczają działanie prostaglandyn oraz cytokin, które pobudzają osteoklasty.Wpływają też korzystnie na wydzielanie kalcytoniny (hormonu komórek C tarczycy), która podwyższa odkładanie wapnia w kościach. Estrogeny zwiększają resorpcję wapnia w kanalikach nerkowych oraz pobudzają wchłanianie wapnia w jelitach. Mają także wpływ na powstawanie aktywnego metabolitu witaminy D3, który ułatwia organizmowi wchłanianie wapnia i fosforanów w przewodzie pokarmowym i nerkach.
-Kiedy zamiast HRT stosuje się estrogeny roślinne? Jak one działają i gdzie się znajdują?Zazwyczaj zaleca się ich przyjmowanie tym kobietom, które nie chcą stosować HRT, lub takim, u których występują bezwzględne przeciwwskazania do stosowania tej terapii, oraz tym, które mają niekorzystne objawy pomenopauzalne niewielkiego stopnia.Zauważono np., iż u kobiet w Japonii i Chinach, które spożywają duże ilości fitoestrogenów, w okresie przekwitania nie występują objawy menopauzalne zwane wypadowymi (uderzenia gorąca, nadmierne poty, bezsenność, drażliwość, pobudliwość nerwowa, obniżona koncentracja i pamięć, bóle, zawroty głowy, kołatania serca). Rzadziej też stwierdza się u nich rak sutka. Jednak estrogeny roślinne nie likwidują wszystkich objawów menopauzy. Fitoestrogenów można dostarczać organizmowi w postaci gotowych preparatów roślinnych, a także w niektórych produktach żywnościowych - znajdują się one np. w soi, siemieniu lnianym, fasoli meksykańskiej i czerwonym winie.- Czy HRT chroni przed chorobą Alzheimera?Zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Udowodniono, że u pacjentek, u których występują uporczywe objawy klimakteryczne, głównie uderzenia gorąca do głowy (które mogą być zahamowane przez HRT), następuje szybszy zanik komórek nerwowych i upośledzenie ich funkcji. Istnieje więc przypuszczenie, że utrzymywanie się przez dłuższy czas uderzeń gorąca do głowy zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia choroby Alzheimera.Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych na dużej grupie wykazały, że u badanych kobiet w wyniku podawania estrogenów skoniugowanych w ramach HRT znacznie zmniejszyło się ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera w porównaniu z tymi pacjentkami, które nie stosowały HRT.W chorobie Alzheimera, w której następuje stopniowa utrata pamięci i zdolności rozumowania, dochodzi do zaniku kory mózgowej, powiększania się komór mózgu i zwiększonego odkładania beta-amyloidu w mózgu. Natomiast podanie estrogenów powoduje zwiększenie przepływu w naczyniach krwionośnych mózgu, a więc poprawę ukrwienia. Zapobiega również odkładaniu się amyloidu w naczyniach. Estrogeny wpływają na plastyczność synaps - zakończeń neuronów, czyli komórek nerwowych, z których do przestrzeni synaptycznej jest przekazywany impuls do następnego neuronu - oraz wpływają na wydzielanie neuroprzekaźników. Zwiększają także metabolizm glukozy w mózgu, zapobiegając degeneracji w neuronach.Tak więc HRT - zawierająca przecież estrogeny - w niemały sposób wpływa korzystnie na działanie systemu nerwowego, który właśnie jest atakowany w chorobie Alzheimera.- Jakie hormony stosuje się przed menopauzą? W okresie przed menopauzą, kiedy występuje tylko niedobór progesteronu, między 16. a 25. dniem cyklu stosujemy tylko jeden rodzaj hormonów, czyli gestageny. Jeżeli pacjentka nie ma przeciwwskazań do antykoncepcji hormonalnej, można wtedy podawać tabletkę antykoncepcyjną, która w tym przypadku likwiduje niedobór progesteronu i jednocześnie działa antykoncepcyjnie.
- Kiedy zakłada się wkładkę wewnątrzmaciczną z hormonami?U kobiet nie tolerujących gestagenów z obfitymi krwawieniami miesięcznymi spowodowanymi niedoborem progesteronu można założyć wkładkę wewnątrzmaciczną zawierającą hormon lewonorgestrel (gestagen), który stopniowo uwalniając się z wkładki przez 5 lat, doprowadza do zaniku błony śluzowej macicy. Wkładka jednocześnie działa antykoncepcyjnie.- Co to jest metoda sekwencyjna cykliczna HRT?Stosujemy ją u kobiet po menopauzie. Przez 3 tygodnie podajemy pacjentce estrogeny (tabletki, plastry itd.), a dodatkowo przez ostatnie 12-14 dni gestagen. Po 7-dniowej przerwie, w czasie której pojawia się krwawienie, rozpoczynamy następny cykl terapii.- Kiedy i jak stosuje się w HRT metodę sekwencyjną ciągłą?Podczas tego rodzaju terapii stosuje się estrogeny w sposób ciągły, tzn. bez przerwy. Przez 10-12 dni (np. od 1. do 12. każdego miesiąca) podaje się również gestagen. Po jego odstawieniu, mimo że w tym czasie kobieta otrzymuje estrogeny, występuje krwawienie związane z odstawieniem gestagenu.Metoda ta jest preferowana u kobiet po menopauzie, u których podczas przerwy w metodzie sekwencyjnej cyklicznej następuje nawrót objawów wypadowych (takich jak uderzenia gorąca itp.).- Na czym polega metoda ciągła HRT?Estrogeny podaje się wówczas codziennie (doustnie lub 2 razy w tygodniu plastry), w sposób ciągły, równocześnie z gestagenami.Podczas takiej terapii nie występują krwawienia, gdyż stałe podawanie gestagenu doprowadza do zaniku błony śluzowej macicy. Metoda ta jest zalecana minimum 1 rok po menopauzie kobietom, które nie chcą występowania krwawień.W takich przypadkach można stosować również estrogeny w sposób ciągły, a do jamy macicy założyć wkładkę z hormonem (lewonorgestrelem), który wpływa miejscowo na błonę śluzową macicy, niwelując niekorzystny wpływ estrogenów, zapobiegając patologicznym rozrostom endometrium. Metoda ta jest zalecana kobietom nie tolerującym gestagenów.- Czy kobiety mające mięśniaki mogą zdecydować się na HRT?W zasadzie tak. Jeżeli pacjentka ma małe mięśniaki, możemy stosować HRT. Jeżeli u kobiety występują guzy dużych rozmiarów, bez względu na swoją lokalizację są one zazwyczaj leczone operacyjnie już przed menopauzą (zazwyczaj szybkie powiększanie się rozmiarów guza jest wskazaniem do interwencji chirurgicznej).W trakcie HRTprzy zrównoważonej terapii estrogenowo - progestagenowej nie obserwujemy szybkiego wzrostu mięśniaków (ich przyrost wynosi kilka milimetrów w stosunku rocznym).Jednak kobiety z mięśniakami, które stosują HRT, a więc przyjmują dodatkowo hormony, powinny być pod szczególną opieką lekarską. Przy małych mięśniakach konieczne jest obserwowanie i badanie ich rozmiarów co 6 miesięcy za pomocą przezpochwowego USG narządu rodnego (wiadomo bowiem, że rozwój mięśniaków - najczęstszych, niezłośliwych nowotworów u kobiet - jest zależny od działania hormonów).- Czy choroby układu krążenia są przeciwwskazaniem do stosowania HRT?Nie, wręcz przeciwnie. HRT wpływa korzystnie na układ krążenia. Zwiększa przepływ w naczyniach krwionośnych, poprawia ukrwienie tkanek, zmniejsza opory naczyniowe przez bezpośredni wpływ na naczynia krwionośne, gospodarkę lipidową, zapobiega procesom miażdżycy i uwrażliwia komórki na insulinę.Udowodniono, że zwiększenie występowania choroby wieńcowej i zawałów serca u kobiet po menopauzie - a więc jednej z głównych przyczyn śmiertelności w okresie pomenopauzalnym - jest spowodowane niedoborem estrogenów.- Dlaczego HRT, a więc i estrogeny odgrywają tak dużą rolę w profilaktyce schorzeń układu krążenia?Wpływają one bezpośrednio na naczynia krwionośne. Powodują korzystne zmiany w lipidogramie przez obniżenie stężenia całkowitego cholesterolu, frakcji LDL (niekorzystnej) oraz wzrost frakcji HDL (korzystnej). Zapobiegają utlenieniu LDL w blaszkach miażdżycowych naczyń krwionośnych. Mają one wpływ wazodylatacyjny (naczynio - rozkurczowy), pobudzając do wydzielania NO (tlenek azotu), zapobiegają agregacji (odkładaniu się) płytek krwi w blaszkach miażdżycowych. Obniżają stężenie fibrynogenu we krwi, którego podwyższony poziom zwiększa wykrzepianie w naczyniach.Estrogeny zapobiegają wszystkim zmianom związanym z hiperinsulinemią (podwyższonym stężeniem insuliny we krwi), powodując uwrażliwienie tkanek na insulinę i obniżenie stężenia insuliny we krwi. A właśnie po menopauzie zmniejsza się wydzielanie insuliny, a zwiększa się oporność (niewrażliwość) komórek na insulinę, co w konsekwencji prowadzi do hiperinsulinemii. Nadmiar insuliny wpływa niekorzystnie na naczynia krwionośne, powodując rozrost mięśni gładkich naczyń, odkładanie się lipidów w ścianie naczyń, co powoduje powstawanie blaszek miażdżycowych. Pod wpływem insuliny zwiększa się synteza trójglicerydów (lipidów miażdżycorodnych) oraz zwiększa się wchłanianie zwrotne wody i sodu w nerkach.Wszystkie te zmiany powodują rozwój miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, otyłości typu androidalnego (charakteryzującej się nadmiarem tkanki tłuszczowej w nadbrzuszu i trzewiach). Dlatego też, aby zapobiec tym wszystkim niepożądanym zmianom, warto poddać się HRT.
Słowniczek
estrogeny - hormony żeńskie produkowane przez jajnik.
· estradiol - najaktywniejszy estrogen. Produkowany w komórkach ziarnistych pęcherzyków w jajnikach.
· estron - estrogen 10 razy słabszy od estradiolu. Wytwarzany w tych samych komórkach w jajnikach i w zrębie tkanki tłuszczowej.
· estriol - estrogen 100 razy słabszy od estradiolu - produkt degradacji estradiolu i estronu.
progesteron - hormon żeński produkowany w cyklu miesięcznym w jego II fazie przez ciałko żółte i w małym stopniu przez nadnercza.progestageny (gestageny) - syntetyczne pochodne wykazujące działanie podobne do progesteronu lub testosteronu.testosteron - silny hormon androgeniczny. Produkowany w jajnikach i nadnerczach.androstendion - słaby hormon androgeniczny. Wytwarzany w jajnikach i nadnerczach.
Korzyści hormonalnej terapii zastępczej
· zmniejszenie uderzeń gorąca i zimnych potów
· korzystny wpływ na psychikę, ochrona przed depresją
· hamowanie procesu miażdżycy i zapobieganie chorobom serca
· zapobieganie osteoporozie i jej leczenie
· zmniejszenie ryzyka choroby Alzheimera
· łagodzenie niekorzystnych zmian w narządach płciowych
· ułatwienie współżycia seksualnego
· zapobieganie nietrzymaniu moczu
· poprawienie wyglądu skóry, włosów i paznokci
Czy wiesz, że...
Menopauza - to ostatnia miesiączka w życiu kobiety, występuje zazwyczaj około 50. roku życiaKlimakterium (przekwitanie) - to okres przejściowy między okresem prokreacji a starością, obejmujący kilka lat przed i po menopauzieOkres przedmenopauzalny (premenopauza) - poprzedza menopauzę, trwa około 5 lat, rozpoczyna się około 45. roku życiaOkres pomenopauzalny (postmenopauza) - to okres po ostatnim krwawieniu (menopauzie), trwa około 1-2 lat (niekiedy dłużej, do 60. roku życia)Okres okołomenopauzalny - to kilka lat przed i po menopauzie
Działania niepożądane HRT
A. związane ze stosowaniem estrogenów
· nudności
· wzdęcia
· zatrzymywanie płynów
· przejściowa bolesność piersi
· migreny
· kamica żółciowa
· ciężkość nóg
· skurcze łydek
B. związane z podawaniem gestagenów
· przejściowe obniżenie nastroju
· znużenie
· zaburzenia koncentracji
· obniżenie libido
· trądzik
· łojotok
· suchość pochwy
Przeciwwskazania bezwzględne:
· nie zdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych
· rak piersi
· rak trzonu macicy
· czerniak, oponiak
· świeży zawał serca
· epizod choroby zakrzepowo-zatorowej w ostatnich 5 latach
· ciężkie choroby wątroby (marskość, rak, czynne wirusowe zapalenie wątroby)
· udar mózgu
Przeciwwskazania względne:
· łagodne choroby piersi (zmiany dysplastyczne włóknisto - torbielowate)
· kamica pęcherzyka żółciowego
· przewlekłe choroby wątroby
· żylaki
· nadciśnienie tętnicze
· nałogowe palenie (ponad 10-15 papierosów dziennie)
· jaskra (w zależności od kąta przesączania).
Po menopauzie uważaj na osteoporozę
W okresie pomenopauzalnym zaleca się wykonanie badania densytometrycznego polegającego na zbadaniu gęstości kości, które ma na celu stwierdzenie, czy pacjentka ma osteoporozę. Osteoporoza jest chorobą kości, w której procesy resorpcji kości, czyli jej niszczenia, przeważają nad procesami odbudowy. W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia masy kostnej, zostaje zaburzona mikroarchitektura kości, które stają się podatne na urazy, co doprowadza do złamań.Główną przyczyną osteoporozy pomenopauzalnej jest deficyt estrogenów. W pierwszych latach okresu pomenopauzalnego ubytek masy kostnej jest największy i wynosi w stosunku rocznym 2-3%.
Różny stosunek do menopauzy
· W końcu XIX uważano, że w okresie menopauzy kobiety są zmuszone poddać się sile czasu. Powinny więc przestać błyszczeć... i odtąd żyć tylko dla siebie. "Ich postać została naznaczona znamieniem czasu, a narządy płciowe cechą niepłodności. Powinny z rozwagą unikać wszystkich okoliczności mogących obudzić erotyczne myśli i reanimować sentymenty, które powinny wygasać" ("Choroby kobiece", 1850 r.).
· Jeszcze kilkadziesiąt lat temu okres przekwitania uważano za fizjologię, czyli za okres przejściowy między prokreacją a starością. Uznawano, że kobieta powinna biernie pogodzić się z naturalnym procesem przekwitania oraz stopniowo usuwać w cień.
· Obecnie nasz stosunek do menopauzy uległ radykalnej zmianie. Kobieta może poddać się hormonalnej terapii zastępczej, dzięki której można opóźnić proces starzenia się i uniknąć niekorzystnych zmian w organizmie.
beaciha