Radio bez baterii i zasilacza.pdf

Radio Retro

Radio bez baterii i zasilacza

czyli

zbuduj odbiornik detektorowy

W artykule przedstawiono owiane

legendą dawne odbiorniki detek−

torowe. Podane informacje pomo−

gą zbudować podobny odbiornik

we własnym zakresie. Dla mło−

dych Czytelników będzie to oka−

zja do eksperymentów i poznania

tych nieskomplikowanych urzą−

dzeń, które przed kilkudziesięcio−

ma laty dostarczały słuchaczom

niezapomnianych wrażeń.

odbiorniki fabryczne, jak np. polskie. Detefon

lub Echo, oraz zestawy i pojedyncze części do

samodzielnego montażu. Typowy aparat skła−

da się z detektora w oprawce, cewki, konden−

satora strojeniowego, gniazd bananowych

i przewodów połączeniowych. Całość mogła

być zmontowana na podstawie lub w obudo−

wie. Elementy zewnętrzne to antena, uziemie−

nie i słuchawki. W dalszej części opracowa−

nia przedstawię kilka przykładów i omówię

wszystkie części składowe różnych odmian

odbiorników detektorowych. Każdy z Czytel−

ników będzie mógł samodzielnie wykonać

odbiornik na miarę swoich potrzeb i możli−

wości. Przedtem jednak jeszcze kilka zdań

wprowadzenia oraz odrobina teorii. Znajo−

mość tych zagadnień umożliwi eksperymen−

ty i ułatwi wybór odpowiedniego układu.

Okres świetności odbiorników detekto−

rowych trwał w Polsce stosunkowo długo

i w uboższej części społeczeństwa sięgał

lat 60.

Ostatecznie przerwany został akcją "RA−

DIOFONIZACJA KRAJU" i instalowaniem

tzw. "kołchoźników" w systemie radiofonii

przewodowej. Także postępująca elektryfika−

cja umożliwiała zakup coraz powszechniej−

szych i tańszych odbiorników lampowych.

Już od początku konstruktorzy i użytkow−

nicy detektorów usiłowali je usprawniać.

Najczęstszym celem była chęć osiągnięcia

większej siły głosu odbieranych audycji

i uwolnienie się od przewodu słuchawkowe−

go. Pisma radiotechniczne promowały coraz

bardziej rozbudowane i sprawniejsze układy.

Pojawiły się odbiorniki "nowoczesne", "wy−

dajne", "wysokosprawne" itp. W rzeczywi−

stości, zabiegi te tylko w ograniczonym stop−

niu wpływały na jakość i głośność odbioru.

W niektórych rozwiązaniach osiągnięto lep−

sze dopasowanie do anteny, poprawę selek−

tywności i możliwość lepszego dostrojenia.

Powstały także kłopotliwe w wykonaniu

i mało popularne konstrukcje umożliwiające

odbiór poprzez głośnik oraz o wiele spraw−

niejsze wzmacniacze lampowe i tranzystoro−

we. Te jednak wymagały zewnętrznego

źródła zasilania, co kłóciło się z ideą odbioru

przy pomocy detektora.

Istniały też proste sposoby zwiększenia

siły głosu. Umieszczano słuchawki w cera−

micznych lub metalowych naczyniach,

ewentualnie zawieszano je w narożnikach

pomieszczeń. Powstała także metalowa tuba

rezonansowa z nałożonymi u jej wlotu słu−

chawkami. Te prymitywne z dzisiejszego

punktu widzenia rozwiązania umożliwiały

jednak grupowy odbiór audycji.

Z upływem lat, po okresie produkcji

efektownych, ale pracochłonnych i drogich

konstrukcji, wytwórnie dążyły do upro−

szczeń, zminimalizowania kosztów i osią−

gnięcia dużej sprzedaży tanich odbiorników.

Taka filozofia była w pełni uzasadniona, bo−

wiem odbiornik detektorowy przeznaczony

był przede wszystkim do odbioru stacji lo−

kalnej. Ponadto, ze względu na prostą budo−

wę powstawały wykonania amatorskie,

które stanowiły dużą konkurencję dla prze−

mysłu. Fotografia 1 przedstawia elegancki

odbiornik firmy SIEMENS z 1926 roku. Dla

kontrastu fotografie 2 i 3 przedstawiają pro−

sty i tani odbiornik firmy SEIBT z 1946 ro−

ku. Jego układ elektryczny ilustruje rysu−

nek 1 . Garść szczegółów konstrukcyjnych

polskich DETEFONÓW przedstawię w dal−

szej części opracowania.

W kolekcjach historycznych odbiorników ra−

diowych pośród aparatów lampowych oraz

coraz częściej, wczesnych tranzystorowych,

pełnoprawne miejsce zajmują odbiorniki de−

tektorowe. Wzbudzają one duże zaintereso−

wanie. Starszym przypominają wieczory spę−

dzane ze słuchawkami na uszach. U młod−

szych budzą zdziwienie i niedowierzanie.

Odbiorniki detektorowe należą do naj−

wcześniejszych i najprostszych odbiorników

fal elektromagnetycznych. Nazwa pochodzi

od zastosowanego w nich głównego elementu,

detektora, a że detektor posiadał często postać

kryształu nazywano je także odbiornikami

kryształkowymi lub w skrócie detektorami.

Wcześniej do wykrywania fal elektroma−

gnetycznych użyto tzw. koherera, wynalezio−

nego przez francuskiego uczonego E. Bran−

ly'ego. Inne rozwiązania to detektor magne−

tyczny G. Marconiego z 1902 roku oraz

pierwszy detektor z użyciem lampy elektro−

nowej (diody) opracowany w 1904 roku

przez J. A. Fleminga. Pierwsze odbiorniki ra−

diowe różnych systemów miały zastosowa−

nie w łączności telegraficznej. Powszechność

radia w dzisiejszym rozumieniu była możli−

wa po światowym debiucie radiofonii w Sta−

nach Zjednoczonych w roku 1920. W Euro−

pie pierwsza była Wielka Brytania 1922 r.,

w 1923 Francja, w 1924 Niemcy, Holandia,

Włochy i kilka innych krajów. W Polsce

pierwsza radiostacja rozpoczęła nadawanie

z Warszawy w 1925 roku.

Jednocześnie z rozwojem radiofonii

nadawczej rosła produkcja radioodbiorników.

Produkowano aparaty lampowe i detektoro−

we. Te ostatnie, mimo małej czułości i odbio−

ru poprzez słuchawki, cieszyły się dużą popu−

larnością. Były tańsze od lampowych i nie

wymagały zasilania. W handlu były dostępne

Rys. 1

Fot. 1

100

Elektronika dla Wszystkich

Radio Retro

Zasada działania

Jak już wcześniej wspomniałem, odbiornik

detektorowy jest najprostszym odbiornikiem

fal elektromagnetycznych. Nie posiada lamp

i tranzystorów. Zbędne jest zasilanie energią

elektryczną. Jego główną wadą jest mała

głośność spowodowana tym, że odbiornik

jest zasilany wyłącznie energią z anteny

odbiorczej. Duży wpływ na poprawność pra−

cy odbiornika mają zatem antena, uziemie−

nie i słuchawki. Elementy odbiornika detek−

torowego zachowują się biernie i tylko prze−

twarzają energię pobraną z anteny w energię

akustyczną. Z tego względu, liczba użytych

cewek, kondensatorów i detektorów nie po−

winna powodować zbędnych strat. Obowią−

zuje zasada jak najlepszego dopasowania

układu odbiornika do źródła energii. Bez

wdawania się w szczegóły należy wskazać

na charakterystyczne parametry anten. Są to

pojemność, indukcyjność i oporność, które

zależą od wymiarów anteny oraz jakości

uziemienia. Oznaczać to może, że nasz

odbiornik będzie dobrze odbierał z daną an−

teną, a słabiej z inną. Jednak różnorodność

układów odbiorników i ich możliwości stro−

jeniowe pozwalają na dostatecznie dobre do−

pasowanie (dostrojenie) do odbieranej czę−

stotliwości.

Rysunki 2 oraz 3 przedstawiają najbar−

dziej charakterystyczne układy odbiorni−

ków detektorowych. Obwody wejściowe,

(antenowe) składające się z anteny, cewki,

kondensatora zmiennego i uziemienia, są

jednocześnie obwodami strojonymi. Do−

strojenie do częstotliwości odbieranej ra−

diostacji umożliwia kondensator zmienny

(strojeniowy). Modulowane napięcie wiel−

kiej częstotliwości, uzyskane w cewce,

przekazywane jest do detektora. Detektor

natomiast prostuje prąd, a składowa często−

tliwości akustycznej wprawia w drgania

membrany słuchawek. Równolegle do słu−

chawek dołączony jest kondensator, tzw.

blokujący, o pojemności 1−2 µF. Zadaniem

tego kondensatora jest odprowadzenie do

ziemi resztek zbędnych prądów wysokiej

częstotliwości. Tańszą wersję odbiornika

przedstawia rysunek 4 . Dostrzegamy tutaj

brak kondensatora strojeniowego. Jego

funkcję przejmuje tzw. wariometr. Są to

dwie cewki o możliwości zmiany wzajem−

nego położenia. Odbiornik taki jest strojony

indukcyjne w przeciwieństwie do poprze−

dnich, strojonych pojemnościowo.

Rys. 2

woduje zwiększenie pojemności i "wydłuża"

falę. Takie rozwiązanie stosowane jest dla za−

kresu fal długich.

W odbiornikach dwuzakresowych stoso−

wany jest przełącznik, który, odpowiednio do

zakresu odbieranych fal, łączy odczepy ce−

wek i przełącza kondensator.

Innym, także dodatkowym sposobem

"wydłużenia" odbieranej fali (przy niezbyt

długiej antenie", może być dodatkowa

cewka. Cewkę o około 50 do 100 zwojów

drutu o średnicy 0,1 do 0,4mm nawijamy

na korpusie preszpanowym lub lepiej prę−

cie ferrytowym i włączamy szeregowo

w obwód antenowy i cewkę naszego

odbiornika.

Fot. 3

Rys. 3

Rys. 4

Rys. 5

Zapewne część Czytelników

z własnych doświadczeń pamięta,

że poza przedstawionymi "rozbu−

dowanymi" układami, istniały

znacznie prostsze. Takie "mło−

dzieżowe" odbiorniki z lat 60.

składały się tylko z diody i słu−

chawki. Anteną był sam słuchacz

trzymający jedną elektrodę diody.

Koniecznym zaś uziemieniem in−

stalacja wodno − kanalizacyjna

lub C.O. W warunkach polowych

uziemieniem była instalacja od−

gromowa, odprowadzenie rynny,

metalowy parkan itp. Ten prosty

odbiornik może odbierać z dosta−

teczną jakością, tylko w okolicy

silnej stacji nadawczej.

Mimo że tego typu

odbiornik nie jest

przedmiotem naszych

rozważań, radzę taki wy−

konać. Schemat ilustrują

rysunki 6a oraz 6b . Po−

zwoli on mianowicie zo−

rientować się, jaka stacja

w naszej okolicy jest naj−

silniejsza i na jakim pra−

cuje zakresie.

Bardziej "rozbudowaną" wersję przedsta−

wia rysunek 5 . Jedna część cewki z odczepa−

mi pełni rolę obwodu antenowego, pozostała

zaś strojeniowego. Odczepy mogą być po

"stronie" anteny, jak też po "stronie" detekto−

ra, a ich liczba jest dowolna.

Jak wynika z przytoczonych przykładów,

obwód detektora, słuchawek i kondensatora

blokującego jest niezmienny. Natomiast róż−

ne rodzaje cewek, umiejscowienie kondensa−

tora strojeniowego lub jego brak jest dość

swobodny.

Kondensator, szeregowo włączony w ob−

wód anteny i cewki, zmniejsza pojemność

układu i wskutek

tego "skraca" falę.

Rozwiązanie takie

stosowane jest dla

krótszych zakre−

sów fal, tzn. dla

średnich i krótkich.

Natomiast rów−

noległe włączenie

kondensatora po−

Fot. 2

Antoni Iwanczewski

Ciąg dalszy

w następnym numerze EdW

Rys. 6a i 6b

Elektronika dla Wszystkich

101

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: