Retoryka, poetyka i poezja
Poetyka wg Cullera:
Próba wyjaśnienia efektów literackich przez opisywanie warunkujących je konwencji i praktyk czytelniczych. Jest to część retoryki, której zadaniem jest analiza środków używanych w aktach językowych.
Poetyka powiązana jest z retoryką, która zajmuje się badaniem środków językowych służących ekspresji i przekonywaniu ( wypowiedzi oddziałujące).
Trochę historii:
Arystoteles odzielił poetykę od retoryki:
Średniowiecze i renesans zniosły ten podział – retoryka stała się sztuką wymowy, a poezja była jej ukoronowaniem.
W XX w. uznano retorykę za dyscyplinę badającą siły tworzące strukturę dyskursu.
Poezja ma związek z retoryką, ponieważ jej język w dużym stopniu korzysta z figur mowy i ma na celu przekonywanie.
Figura retoryczna – przekształcenie bądź odstępstwo od „zwykłego” użycia języka [należy tu min. metafora, personifikacja, aliteracja, apostrofa, asonans ( rym oparty na zgodności brzmień samogłosek)]
Figury są podstawowymi strukturami języka. Cztery niżej przedstawione są częstymi przykładami struktur językowych, które warunkują znaczenie wytwarzane w dyskursach.
Metafora:
Metonimia - przesuwa znaczenie z jednego przedmiotu na inny będący z nim w pewnej zależności ( korona – i niby mamy na myśli królową). Przesunięcia występują w obrębie jednej dziedziny
Synekdocha – polega na zastąpieniu nazwy całości nazwą części ( 10 par rąk ma oznaczać 10 robotników). Pozwala częściom reprezentować całość
Ironia – zestawienie pozorów z rzeczywistością; to co się dzieje jest przeciwieństwem tego co oczekiwane
Literatura składa się również ze struktur bardziej złożonych, czyli rodzajów i gatunków literackich. Z punktu widzenia czytelnika gatunki to zbiory konwencji i oczekiwań: jeśli czytamy kryminał to zwracamy uwagę na inne rzeczy niż podczas czytania tragedii.
Podział rodz. i gat. literackich w zależności od tego kto mówi:
Podział ze względu na kontakt między mówiącym a odbiorcą:
Teoria literatury skupiająca się na poezji zajmuje się konsekwencjami różnych sposobów podchodzenia do wierszy: utwór poetycki jest zarówno pewną strukturą złożoną ze słów (tekstem), jak i zdarzeniem (aktem dokonywanym przez poetę, doświadczeniem czytelnika, wydarzeniem w dziejach literatury). Jeśli rozpatrujemy wiersz w kategoriach słownej konstrukcji, najistotniejszą rolę odgrywa związek między znaczeniem a niesemantycznymi częściami języka (brzmienie, rytm).
Przy rozpatrywaniu wiersza jako zdarzenia kluczowa jest relacja między aktem dokonywanym przez autora i aktem dokonywanym przez mówiącego, który w utworze przemawia. Autor nie mówi sam, lecz tworzy głos. Na podstawie lektury utworów możemy wykreować wizerunek podmiotu poetyckiego.
Inne podejście do liryki – poezja liryczna jako wypowiedź podsłuchana – J.S. Mill
ü utwory są fikcjonalnym naśladownictwem wypowiedzi danej osoby
ü istotą interpretacji jest wywnioskowanie poglądów mówiącego na podstawie wskazówek zawartych w tekście
ü odtwarzamy postać mówiącego oraz kontekst
Ekstrawagancki charakter liryki – posługiwanie się hiperbolami, świadome wpadanie w przesadę, chęć obcowania(K?) z nadludzkim bytem. Ma to na celu uwznioślenie poezji. Używane przy tym figury to apostrofa, personifikacja czy prozopopeja (obdarzanie mową przedmiotów nieożywionych). Poeta jawi się wtedy jako wizjoner, wieszcz.
Poezja epicka relacjonuje wydarzenia, a liryczna próbuje sama być wydarzeniem
.
Teorie poezji zajmują się ustalaniem związków między semantycznym a pozasemantycznym wymiarem języka. W koncepcji utworu jako konstrukcji intertekstualnej podkreśla się, że w każdym utworze pobrzmiewają echa wcześniejszych. Ta jedność jest celem poszukiwań interpretatorów, szukają podobieństw lub kontrastów.
Zulka20