Każdy człowiek z chwilą urodzenia nabywa nieograniczoną (bezwarunkową) zdolność prawną.
Ze względu na niedojrzałość fizyczną i psychiczną dziecko potrzebuje szczególnej ochrony i troski ze strony ludzi dorosłych. Potrzeba ta dotyczy zarówno ochrony interesów dziecka w obrocie prawnym, jak również dbałości o jego rozwój fizyczny i duchowy.
W rezultacie naturalnej więzi dziecka z rodziną funkcje te spełniają rodzice, a państwo w swym ustawodawstwie ten stan rzeczy tylko potwierdza.
W celu wykonania tych funkcji ustawodawca przyznaje rodzicom określone uprawnienia, nakłada obowiązki, wyznacza cele i tym samym normuje stosunek prawny między rodzicami i dzieckiem, który od dawna nazywany jest WŁADZĄ RODZICIELSKĄ
WZAJEMNE PRAWA I OBOWIĄZKI RODZICÓW I DZIECI
Przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego realizują zasadę równych praw i obowiązków obojga rodziców i starają się sprzyjać wytworzeniu ścisłej więzi między rodzicami a dziećmi.
Dobro dziecka, bez względu na jego urodzenie w małżeństwie czy poza małżeństwem, stanowi podstawowe kryterium rozstrzygnięć.
Zarówno na rodzicach, jak i dzieciach spoczywa obowiązek wzajemnego wspierania się.
Istnienie tego obowiązku jest niezależne od sprawowania lub niesprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Obowiązek ten wypływa z samego pozostawania w stosunku prawnym rodzica i dziecka i trwa przez całe życie.
Obowiązek ten wypływa z założeń więzi psychicznej i materialnej, która powinna zespalać rodziców i dzieci. Jej wyrazem powinno być poczucie bliskości duchowej, pewność ostoi oraz pomocy materialnej i pozamaterialnej w chwilach , gdy wystąpi potrzeba wsparcia u osób, które z samej natury są osobami najbliższymi. O potrzebie takiego wsparcia można mówić zwłaszcza w chwilach życiowych niepowodzeń, w razie choroby, kalectwa lub śmierci w rodzinie.
Dziecko zamieszkujące u rodziców, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich jest zobowiązane pomagać rodzicom w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa.
Pomoc dziecka we wspólnym gospodarstwie nie może kolidować ze zdobywaniem przez nie odpowiednich kwalifikacji i przygotowaniem do wykonywania obranego kierunku działalności zawodowej.
Dobro dziecka jest przesłanką determinującą zakres, w jakim obowiązek ten powinien być realizowany.
Wyżej wymienione obowiązki istnieją niezależnie od tego, czy rodzice pozostają lub nie pozostają w związku małżeńskim.
Stanowią one wyraz nakazów wypływających z norm moralnych, korzystają zatem z właściwych dla tych norm sankcji przymusu pozapaństwowego.
WŁADZA RODZICIELSKA
WŁADZA RODZICIELSKA w nauce prawa określa się ją jako całokształt uprawnień i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka w celu zapewnienia pieczy nad jego osobą i majątkiem
Inne próby definiowania władzy rodzicielskiej:
Władza rodzicielska jest prawem podmiotowym, przyznawanym rodzicom dla dobra dziecka i w interesie społeczeństwa, polegającym na możliwości, zarazem powinności roztaczania nad dzieckiem pieczy, w szczególności kierowania nim, wychowywania i reprezentowania go oraz zarządzenia majątkiem.
Bardziej jednak przekonywujące wydaje się być stanowisko tych autorów, którzy określają władzę rodzicielską jako kompleks wzajemnie ze sobą sprzężonych praw i obowiązków rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka.
Władza rodzicielska jest prawem podmiotowym przyznanym rodzicom dla dobra dziecka i w interesie społeczeństwa. Przysługuje rodzicom nie dla ich korzyści, lecz w interesie dzieci.
Koncepcja władzy rodzicielskiej, według której wyznacza ją trójstronny stosunek prawny:
1. prawnorodzinny – między rodzicami a dzieckiem,
2. cywilnoprawny przyznający prawo podmiotowe – między rodzicami a osobami trzecimi (rodzicom przysługuje prawo podmiotowe pozwalające m. in. na żądanie wydanie dziecka zatrzymanego przez osoby nieuprawnione),
3. administracyjnoprawny – między rodzicami a państwem (np. obowiązek doprowadzenia dziecka na szczepienia, posyłania do szkoły, możliwość ingerencji państwa w sferę władzy rodzicielskiej w formie ograniczenia, zawieszenia lub pozbawienia).
Przepisy normujące zagadnienie władzy rodzicielskiej - art. 92 – 113 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Nie można modyfikować treść uprawnień i obowiązków rodzicielskich. Wynikające z nich prawa podmiotowe są niezbywalne.
W epokach minionych termin „władza rodzicielska” odpowiadał treści tej instytucji prawnej, ponieważ rodzicom, zwłaszcza ojcu, przysługiwały nieograniczone uprawnienia względem dziecka. Dopiero od drugiej polowy XIX wieku zaczęto dostrzegać w dziecku nie tylko obiekt kompetencji rodziców, ale i jego podmiotowości godność ludzką.
Obecnie kompetencje rodzicielskie względem dziecka wyznaczają nie interes rodziców, lecz dobro dziecka.
W związku z powyższym poddaje się krytyce termin „władza rodzicielska” i proponuje się inny, „łagodniejszy” termin, np. piecza rodzicielska. Jednakże ze względu na długą tradycje oraz zakorzenienie w świadomości społecznej oraz ustalone znaczenie nadal w obiegu funkcjonuje pojęcie „władza rodzicielska”. Należy pamiętać, iż nie jest ono utożsamiane z tradycyjnym sensem pojęcia władzy.
Międzynarodowe akty prawne wyznaczające standardy w tym zakresie władzy rodzicielskiej:
1. Konwencja o prawach dziecka z 20.11.1989 r.
2. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci z 25.1.1996 r.
3. Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz przywracaniu pieczy nad dzieckiem z 20.5.1980 r.
4. Rekomendacja Rady Europy Nr R(84)4 z 1984 r. w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej.
Na podstawie międzynarodowych aktów prawnych opracowano podstawowe standardy relacji rodzic – dziecko w zakresie władzy rodzicielskiej:
1. oboje rodzice sprawują pieczę nad dzieckiem, wychowują je i są za dziecko odpowiedzialni. Ich uprawnienia i obowiązki względem dziecka wyprzedzają kompetencje wszelkich innych osób, instytucji lub organów publicznych,
2. uprawnienia i obowiązki obojga rodziców względem dziecka są równe bez jakiejkolwiek dyskryminacji,
3. rodzice przy wykonywaniu władzy rodzicielskiej powinni kierować się dobrem dziecka i wspólnie podejmować stosowne decyzje,
4. kompetentna władza powinna rozstrzygać o władzy rodzicielskiej w razie rozwiązania małżeństwa lub prawnej separacji rodziców,
5. w razie śmierci jednego rodziców prawa i obowiązki związane z władzą rodzicielską wykonuje w całości drugi z rodziców,
6. rodzice powinni wzajemnie informować się o wykonywaniu praw i obowiązków rodzicielskich, zwłaszcza co do istotnych spraw dziecka.
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Podmiotami władzy rodzicielskiej są zarówno rodzice związani węzłem małżeńskim, jak i rodzice dziecka pozamałżeńskiego. Od tej reguły przewiduje się pewne odstępstwa wynikające z sytuacji faktycznej, w jakiej znajdują się zarówno rodzice, jak i dziecko:
1. brak ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa - władza rodzicielska przysługuje tylko temu z rodziców, którego stosunek rodzicielski jest pewny,
2. jedno z rodziców lub oboje nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, zostali jej pozbawieni albo władza rodzicielska została zawieszona.
Jeżeli żądnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska ustanawia się dla dziecka opiekę.
Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do osiągnięcia wieku pełnoletniości, tj. do ukończenia 18 lat.
Pełnoletnim staje się również małoletni, który zawrze małżeństwo. W ten sposób pełnoletniość uzyskuje tylko kobieta, ponieważ tylko ona może zawrzeć małżeństwo w wieku poniżej 18 lat.
Treść władzy rodzicielskiej
Analiza przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego traktujących o władzy rodzicielskiej (art. 95 1, art. 96, 98 1 KRO) pozwala na wysunięcie wniosku, że na treść władzy rodzicielskiej składają się następujące atrybuty/elementy:
1. piecza nad osobą dziecka, obowiązek i prawo wychowywania dziecka (art. 95 1 KRO),
2. zarząd majątkiem, (art. 101 KRO), czyli dokonywanie z należytą starannością czynności faktycznych, prawnych i procesowych zarówno w zakresie zwykłego zarządu, jak i przekraczających zwykły zarząd,
3. reprezentowanie dziecka, czyli przedstawicielstwo ustawowe (art. 98 KRO), oznaczające, że każde z rodziców może samodzielnie występować w imieniu dziecka przed wszystkimi organami, instytucjami państwowymi, społecznymi z wyjątkiem wykonywania czynności pomiędzy:
a) dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską (art. 98 2 pkt. 1,b) dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba, że chodzi o bezpłatne przysporzenie na rzecz dziecka lub o środki utrzymania i wychowania należne dziecku (art. 98 2 pkt. 2).
Każdy z wymienionych atrybutów każde z rodziców uprawione jest wykonywać samodzielnie.
Władza rodzicielska ojca i matki powstaje z chwilą urodzenia się dziecka, za którym przemawia domniemanie pochodzenia z małżeństwa, lub które zostało uznane przez ojca i trwa aż do uzyskania przez dziecko pełnoletniości.
Matce władza rodzicielska przysługuje od chwili urodzenia dziecka. Jeżeli ojcostwo dziecka nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania władzy rodzicielskiej ojcu, władza rodzicielska skupia się w osobie matki.
Władza rodzicielska nad dzieckiem pozamałżeńskim przysługuje ojcu, który je uznał. Nieprzyznanie ojcu, w razie sądowego ustalania ojcostwa, władzy rodzicielskiej nie wyłącza prawa ojca do osobistej styczności z dzieckiem.
W przypadku braku pewności co do macierzyństwa określonej kobiety, tj. nieujawnienia jej w akcie urodzenia albo w razie zaprzeczenia macierzyństwa, władza rodzicielska przysługuje matce dziecka z chwila ustalenia macierzyństwa.
Rodzicom przysługują względem dzieci także prawa i obowiązki nie objęte władza rodzicielską i nie stanowiącej jej elementu, należy zaliczyć do nich m.in. prawo do osobistej styczności z dzieckiem. Prawo to przysługuje nawet rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej, chyba że:
a) sąd opiekuńczy zakaże pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności,
b) albo gdy w razie ograniczenia władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy ograniczy osobistą styczność rodziców z dzieckiem.
Przesłanką warunkującą przysługiwanie władzy rodzicielskiej jest pełna zdolność rodzica do czynności prawnych.
Władza rodzicielska nad dzieckiem nie powstaje, jeżeli żadne z rodziców nie może jej sprawować albo jeżeli rodzice są nieznani. W takich wypadkach ustanawia się dla dziecka opiekuna.
Władza rodzicielska (jednego lub odpowiednio obojga rodziców) może ustać przed uzyskaniem przez dziecko pełnoletniości w razie:
1. śmierci lub uznania za zmarłego,
2. utraty pełnej zdolności do czynności prawnych,
3. pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej,
4. przysposobienia dziecka.
W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązany i uprawniony do jej wykonywania.
W sprawach małoistotnych każdy z rodziców może działać bez potrzeby porozumiewania się z drugim rodzicem.
W sprawach istotnych rodzice są zobowiązani rozstrzygać wspólnie zarówno wówczas, gdy są oni małżeństwem i pozostają we wspólnym życiu, jak i wówczas, gdy ich wspólne pożycie nie istnieje, a także gdy nie zawarli małżeństwa.
Na zewnątrz, zatem każdy z rodziców sprawuje władzę rodzicielską samodzielnie, jednak w stosunkach wewnętrznych między sobą powinni oni w istotnych sprawach dziecka uprzednio się porozumiewać. W przypadku braku porozumienia między mini rozstrzyga sprawę sąd opiekuńczy.
Krąg „istotnych spraw dziecka” jest bardzo szeroki, dotyczyć może:
1. miejsca pobytu dziecka,
2. wyboru kierunku wykształcenia lub zawodu,
3. sposobu leczenia dziecka,
4. spędzania przez nie wakacji,
5. kierunku wychowania dziecka,
6. ...
darkangel215