Generał Johan Laidoner.pdf

Tadeusz Zubi ı ski

Ten który pierwszy pobił bolszewika -

Generał Johan Laidoner

Tak si ħ przyj ħ ło, Ň e je Ļ li jaki Ļ Esto ı czyk, nawet w lu Ņ nej rozmowie, powie: generał i nie

doda konkretnego nazwiska, natychmiast inny Esto ı czyk uzupełni - Laidoner. Gdy Ň prawdziwym

generałem, numerem 1 dla Esto ı czyków jest tylko ten jeden: generał Johan vel Juha Laidoner.

Podobnie jak dla wielu, zwłaszcza starszych Polaków, tytuł marszałka jest zarezerwowany dla

Józefa Piłsudskiego. Czym sobie zasłu Ň ył ten człowiek na tak Ģ wdzi ħ czn Ģ i trwał Ģ pami ħę swoich

rodaków? Praktycznie całym Ň yciem, talentami, legend Ģ zwyci ħ stw, tragedi Ģ Ļ mierci, a tak Ň e

aparycj Ģ . Przystojny, bardzo m ħ ski w typie nordyckim, i cho ę z latami cokolwiek przytył ale

oficerski fason zachował. ĺ wietny polityk, człowiek komunikatywny, kiedy tego wymagało dobro

pa ı stwa bywał twardy, a kiedy pozwalały okoliczno Ļ ci stawał si ħ elastyczny, potrafił okiełza ę

własne ambicje, je Ļ li tym mógł przysłu Ň y ę si ħ ojczy Ņ nie. Wy Ļ mienity dowódca, pobił bolszewika

wcze Ļ niej ni Ň Piłsudski, zr ħ czny dyplomata, samo ograniczaj Ģ cy si ħ m ĢŇ stanu, kochaj Ģ cy m ĢŇ i

arbiter elegancji, koneser sztuki, Ļ wietny je Ņ dziec i tancerz, rozs Ģ dny anglofil i trze Ņ wy, cho ę to

wydaje si ħ niemo Ň liwe ale jednak polonofil. Du Ň o podró Ň ował, jeszcze wi ħ cej czytał: był

człowiekiem z klas Ģ . Człowiek wielu talentów, wyró Ň niał si ħ ju Ň jako dziecko maj Ģ c lat 6 umiał

czyta ę .

Urodził si ħ 12 lutego 1884 roku w ubogiej chłopskiej rodzinie. Jego ojciec dzier Ň awił od

swego te Ļ cia gospodarstwo rolne Raba w powiecie Viljandi, w Ļ rodkowej cz ħĻ ci kraju. Johnnie,

jak go nazywano w domu, od dziecka marzył o karierze wojskowej. Pierwsze nauki pobierał w

szkółce parafialnej w Asumaa. Gdy rodzina przeprowadza si ħ do Viljandi, ucz ħ szczał do szkoły

podstawowej, a podczas wakacji wynajmował si ħ jako pastuch u miejscowych ziemian. Pragn Ģ ł

wyrwa ę si ħ z biednej prowincji, ci Ģ gnie go Ļ wiat, niestety rodziny nie było sta ę na opłacenie mu

nauki. Na cud ani na spadek nie liczył, trze Ņ wo kalkulował: duchownym bez powołania nie

zostanie, lekarzem te Ň nie, wi ħ c pozostaje mu wymarzona kariera wojskowa. 1 sierpnia roku 1901

ochotniczo wst ħ puje do Armii Carskiej. Pierwsze słu Ň bowe przydziały to Kowno, Wilno. Wła Ļ nie

tutaj po raz pierwszy spotykał si ħ z Polakami, poznaje polsk Ģ kultur ħ i polski obyczaj. Na tyle

poznaje i docenia, Ň e do ko ı ca Ň ycia zachowała sympati ħ dla nas, a jego nawet osobiste losy

wielokrotne b ħ d Ģ powi Ģ zane, nierzadko w sposób dramatyczny, z Polsk Ģ i Polakami. W stopniu

wi ħ cej ni Ň podstawowym opanował j ħ zyk polski. W naszym kraju dwukrotnie zło Ň ył wizyty

oficjalne, sam go Ļ cił w swojej posiadło Ļ ci w Viimsi pod Tallinnem w lipcu 1934 r. ministra Józefa

Becka. Prywatnie bywał u nas parokrotnie. W Wilnie w roku 1904 Laidoner poznał 15 letni Ģ

Ļ liczn Ģ panienk ħ , polska szlachciank ħ Mari ħ Kruszewsk Ģ , drug Ģ miło Ļę swego Ň ycia. Drug Ģ , gdy Ň

pierwsz Ģ miło Ļ ci Ģ Laidonera niezmiennie pozostała Wolna Estonia.

W roku 1905 otrzymał awans na pierwszy stopie ı oficerski podporucznika i otrzymuje

przydział na Kaukaz. Wyró Ň nia si ħ , zostaje doceniony, dowodem tego uznanie jest skierowanie

ju Ň porucznika Laidonera do elitarnej Nikołajewskiej Akademii Wojskowej w Petersburgu. Maj Ģ c

Ļ wiadomo Ļę , i Ň dopiero teraz jest w stanie zagwarantowa ę swojej ukochanej odpowiedni poziom

Ň ycia, o Ļ wiadcza si ħ i zostaje przyj ħ ty. ĺ lub Johana i Marii odbył si ħ 30 pa Ņ dziernika 1911 roku.

Ju Ň w wolnej Estonii Maria Laidoner pełniła obowi Ģ zki first lady Republiki, dzi ħ ki wrodzonej

arystokratycznej ogładzie, wybitnej urodzie, znajomo Ļ ci kilku j ħ zyków obcych i… pewnemu

drobiazgowi, otó Ň Konstantin Päts, pierwsza osobisto Ļę przedwojennej Estonii był wdowcem. 21

marca 1913 r. urodziło si ħ jedyne dziecko Laidonerów, syn Michael. Jedyne dziecko, wiadomo

duma i nadzieja rodziców i jednocze Ļ nie najwi ħ ksza osobista tragedia Marii i Johana, gdy Ň 20

kwietnia 1928 r. w nie do ko ı ca wyja Ļ nionych okoliczno Ļ ciach rokuj Ģ cy ogromne nadzieje

Michael Laidoner zastrzelił si ħ . Tytułem jakie Ļ rekompensaty po stracie ukochanego syna,

Laidonerowie w tym samym roku adoptuj Ģ bratanka Marii Aleksego Kruszewskiego, który akurat

był w wieku ich tragicznie zmarłego syna.

W roku 1914 r. jako sztabs-kapitan (stopie ı odpowiadaj Ģ cy majorowi w wojsku polskim)

Laidoner walczy na froncie z Niemcami, przez pewien czas w południowej Polsce. Krótko jest

oficerem wywiadu Rosyjskiego Frontu Zachodniego. Stawka 1 uznaje, Ň e szkoda tak uzdolnionego

oficera do okopów, gdy Ň podpułkownik Laidoner szybko dał si ħ pozna ę jako wybitny talent

strategiczny, wi ħ c zostaje przeniesiony do pracy w sztabie. W roku 1917 ju Ň jako pułkownik

Laidoner zostaje przeniesiony na Kaukaz, ale na krótko. W grudniu 1917 r. powraca do Estonii. W

pierwszy dzie ı nowego roku 1918 melduje si ħ w Tallinnie i obejmuje dowództwo 1 dywizji

piechoty esto ı skiej. Pod naciskiem skomunizowanych rad Ň ołnierskich zostaje zmuszony poda ę

si ħ do dymisji. Jest fizycznie zagro Ň ony, ukrywa si ħ , zaciekle Ļ ci Ģ gany przez Niemców i przez

bolszewików. Wychodzi z cienia, dopiero w dniu 4 grudnia 1918 r., kiedy zostaje mianowany

szefem sztabu generalnego wojska esto ı skiego, a 23 grudnia 1918 r. obejmuje stanowisko wodza

naczelnego armii esto ı skiej walcz Ģ cej z nawał Ģ bolszewick Ģ .

Zostaje zwyci ħ skim wodzem w Esto ı skiej Wojnie Wyzwole ı czej ( Vabadussõda)

trwaj Ģ cej 402 dni. 20 stycznia 1919 roku otrzymuje pierwszy stopie ı generalski. Młoda armia

esto ı ska po jego dowództwem, nieliczna w pierwszej fazie wojny, wspierana przez fi ı skich

ochotników i brytyjsk Ģ flot ħ , znakomicie dowodzona i o Ň ywiona bojowym patriotycznym

duchem, zwyci ħ sko odparła agresora z terytorium kraju i działania wojenne przeniosła na obszary

rdzennie rosyjskie. Laidoner zawsze zdecydowany, t ħ pił demoralizacj ħ , efekciarstwo, jak sytuacja

wymagała nie wahał si ħ rozstrzeliwa ę . Był konsekwentnym przeciwnikiem wszelkiego rodzaju

pija ı stwa. Po dymisji z funkcji naczelnego wodza z dniem 26 marca 1920 r. Laidoner aktywnie

uczestniczy w pracach esto ı skiego parlamentu i pracach Ligi Narodów w Genewie. Przechodzi do

Naczelne Dowództwo Cesarskiej Armii Rosyjskiej - Wierchownaja Stawka

rezerwy, ale zachowuje prawo do publicznego noszenia munduru, a w dowód wdzi ħ czno Ļ ci od

narodu otrzymuje farm ħ w Viimsi pod Tallinnem. W obliczu zagro Ň enia niepodległego bytu

pa ı stwa, w dniu 1 grudnia 1924 r. zostaje w trybie pilnym mianowany głównodowodz Ģ cym

armii. 2 Jeszcze raz powtórzył si ħ wypróbowany schemat: Laidoner jeszcze raz obronił Estoni ħ

przed czerwon Ģ zaraz Ģ , i szybko, bo 8 stycznia 1925 premier Jüri Jackson (1870-1942)

zdymisjonował go ze stanowiska głównodowodz Ģ cego. Cywilni politycy z kr ħ gu konkurenta

Konstantina Pätsa, Jaana Tõnisson’a (1868-1941?), wybitnej postaci ówczesnej esto ı skiej sceny

politycznej, obsesyjnie obawiali si ħ wojskowej dyktatury, a kandydatem numer jeden na dyktatora

w ich przekonaniu nieodmiennie pozostawał charyzmatyczny generał Johan Laidoner.

Opromieniony sław Ģ zwyci ħ skiego wodza i pogromcy ostatniego puczu bolszewików

Laidoner, Ļ wietny mówca, znowu staje si ħ czołow Ģ postaci Ģ esto ı skiej sceny politycznej. Jego

ambicje si ħ gały wysoko, rywalizował z Pätsem o przywództwo w Zwi Ģ zku Chłopskim,

pó Ņ niejszym Zjednoczeniu Agrariuszy. Przegrał, ale w kwietniu 1934 r. został zgłoszony jako

kandydat na urz Ģ d prezydenta republiki przez ugrupowanie tak zwanych osadników. Miał spore

szanse na prezydencki fotel, a jednak w imi ħ wy Ň szych racji wycofuje swoj Ģ kandydatur ħ i

wchodzi w porozumienie z Pätsem, wszystko po to aby nie dopu Ļ ci ę do przej ħ cia władzy przez

wabsów 3 . Wieczorem 12 marca 1934, gdy rz Ģ d wprowadza w całym kraju stan wojenny, Laidoner

zostaje po raz kolejny powołany na stanowisko głównodowodz Ģ cego, parlament zaaprobował

decyzj ħ rz Ģ du. Teraz pozycja Laidonera stała si ħ tyle mocna, nie musiał si ħ obawia ę , Ň e polityczni

gracze pozb ħ d Ģ si ħ go przy byle okazji i pod byle jakim pretekstem. Miał dalekosi ħŇ ne plany,

widział Estoni ħ jako bałtyck Ģ Szwajcari ħ .

Pa ı stwo Maria i Johan Laidoner. Maria Kruszewska urodziła si ħ 7 grudnia 1888 r. w

Kruszewie, zmarła pod Viljandi 12 listopada 1978 roku. S Ģ przesłanki, Ň e to wła Ļ nie

Maria Laidoner, Ň arliwa polska patriotka, była t Ģ osob Ģ , która w 1939 r. potajemnie

dostarczyła niezb ħ dne mapy morskie na pokład internowanego okr ħ tu ORP „Orzeł” .

2 1 grudnia 1924 r. komuni Ļ ci esto ı scy wspomagani i przeszkoleni przez Sowietów dokonali próby przewrotu,

bratobójcze walki w Tallinie trwały ponad sze Ļę godzin, zgin ħ ło ponad 40 osób, ale Laidoner skutecznie rozbił parti ħ

komunistyczn Ģ , aresztowano kilkaset osób. Fiasko ruchawki spowodowało, Ň e na pewien czas Moskwa zrezygnowała

z planów przył Ģ czenia Estonii do ZSRS.

3 Wabsowie (est.) vabsid vel vapsid, członkowie Zwi Ģ zku Kombatantów Wojny Wyzwole ı czej, organizacji wyra Ņ nie

faszyzuj Ģ cej.

Laidoner radykalnie unowocze Ļ nił armi ħ esto ı sk Ģ , ale to nie wszystko. W roku 1930

zostaje wybrany na honorowego przewodnicz Ģ cego Esto ı skiego Komitetu Olimpijskiego. Ju Ň

wcze Ļ niej zagraniczna działalno Ļę Laidonera znacznie wykracza po za Estoni ħ , ju Ň od roku 1924

Laidoner brał udział w pracach Ligi Narodów. W roku 1925 Liga Narodów wła Ļ nie jemu

powierzyła skomplikowan Ģ misj ħ mediacji mi ħ dzy Turcj Ģ a Irakiem w zwi Ģ zku z konfliktem

granicznym o ropono Ļ ny rejon Mosulu. Z trudnej misji wywi Ģ zał si ħ znakomicie. Ł Ģ cznie brał

udział w 10 sesjach zgromadzenia ogólnego Ligi Narodów. Johan Laidoner był bardzo wysoko

oceniany tak Ň e za granic Ģ . Otrzymał od Króla Wielkiej Brytanii tytuł rycerski z prawem u Ň ywania

sir przed swym nazwiskiem. Od Rzeczypospolitej Polskiej Order Virtuti Militari 5 klasy, Order

Polonia Restituta, a w kwietniu 1939 r. Krzy Ň Wielki Orderu Orła Białego. Od Republiki

Litewskiej otrzymał najwy Ň sze odznaczenie tego pa ı stwa: Order Witolda Wielkiego 1 klasy.

S Ģ siednia Republika Łotewska przyznała Laidonerowi, i to a Ň trzykrotnie, najwy Ň sze odznaczenie

Order L ƴě pl ƺ sis’a. Finlandia uhonorowała go Orderem Białej Ró Ň y Fi ı skiej, a Republika

Francuska dwukrotnie Legi Ģ Honorow Ģ . Od Królestwa Szwecji w dowód uznania esto ı ski wódz i

polityk otrzymał Królewski Order Miecza - Wielki Krzy Ň . Republika Esto ı ska swego bohatera

dwukrotnie nagrodziła najwy Ň szym odznaczeniem: Krzy Ň em Wolno Ļ ci.

W roku 1928 jako naczelny wódz armii esto ı skiej składa oficjaln Ģ wizyt ħ w Warszawie,

aby nawi Ģ za ę bliskie wi ħ zi współpracy pomi ħ dzy Wojskiem Polskim a Wojskiem Esto ı skim.

Sprawy zbli Ň enia esto ı sko-polskiego zawsze le Ň ały mu na sercu. Gdy po wizycie w sierpniu 1930

r. w Tallinie prezydenta PR Ignacego Mo Ļ cickiego zapocz Ģ tkowało sw Ģ działalno Ļę Towarzystwo

Estonia-Polska, Laidoner od pocz Ģ tku do ko ı ca jego działalno Ļ ci w roku 1940 stał na jego czele

jako honorowy, tak przypuszczano na pocz Ģ tku, acz jak si ħ wkrótce okazało, bardzo aktywny

przewodnicz Ģ cy. Wielu oficerów przedwojennej armii esto ı skiej po studiach w Szkole Głównej

Wojennej w Rembertowie nie tylko ze znajomo Ļ ci Ģ j ħ zyka polskiego ale z uczuciem szczerej

sympatii dla Polski i Polaków powracało do ojczyzny.

Sytuacja europejska coraz mniej sprzyjała pogł ħ bianiu znajomo Ļ ci j ħ zyka polskiego, do

władzy w Niemczech doszedł rewan Ň ysta Hitler, a ze wschodu czerwony car - Stalin przyst Ģ pił do

ofensywy. Laidoner był bystrym obserwatorem tego co si ħ dzieje wokół Estonii. Nie miał

złudze ı , jak si ħ potocz Ģ przyszłe wypadki. Na ę wiczeniach esto ı skich oddziałów obrony

terytorialnej przepowiedział: „Kiedy nadejdzie wasza pora, kiedy Estonia zostanie okupowana,

wy b ħ dziecie walczy ę o jej wyzwolenie w lasach”. Przepowiednia sprawdziła si ħ bardzo szybko i

nast Ģ piła ta czarna data: 17 czerwca 1940, najtragiczniejszy dzie ı w Ň yciu generała. Ten generał

od niewykonalnych zada ı - jak go nazwali jego Ň ołnierze - tego dnia został zmuszony, nie widz Ģ c

innej mo Ň liwo Ļ ci, podpisa ę okrutny, i co tu du Ň o mówi ę kapitulacyjny dyktat w Narwie, który de

facto sankcjonował okupacj ħ Estonii przez Armi ħ Czerwon Ģ . Dlaczego tak post Ģ pił, a nie strzelił

sobie w łeb? By ę mo Ň e odpowiedzi na tak postawione pytanie nale Ň y szuka ę w wojskowej

edukacji Laidonera. Był to oficer był ukształtowany i wykształcony na carskich wzorach. Znał

dobrze Rosj ħ , Zwi Ģ zek Sowiecki traktował jako byt chwilowy, taktyczny kamufla Ň . Nie

przywi Ģ zywał wi ħ kszej wagi do całej tej gromkiej otoczki o socjalizmie, o dyktaturze proletariatu,

etc. By ę mo Ň e mniemał, Ň e generał, który honorowo kapituluje zostanie przy Ň yciu, mógł zatem

wychodzi ę z zało Ň enia, Ň e naród który kapituluje te Ň nie zostanie przez Rosjan zniszczony.

W nowej komunistycznej rzeczywisto Ļ ci nie było miejsca dla generała - pogromcy

bolszewików. Pod naciskiem władz okupacyjnych w dniu 22 czerwca 1940 ubezwłasnowolniony

prezydent Päts dymisjonuje generała Laidonera z funkcji Wodza Naczelnego Wojska Esto ı skiego.

Parodia praworz Ģ dno Ļ ci, bo ju Ň wcze Ļ niej, 19 czerwca, generał Laidoner wraz z Ň on Ģ zostaje

deportowany w gł Ģ b ZSRS. Zostaje internowany. Po pobycie w wiezieniu w Penzie trafia na

Butyrki, do osławionego wiezienia w Moskwie. W Moskwy do Kirowa, obecny Twer, aby znów

trafi ę na Butyrki, tym razem na proces - fars ħ . W roku 1952 w groteskowym procesie został

skazany na 25 lat wi ħ zienia z przepadkiem całego mienia na rzecz ZSRS. Laidoner zmarł z

wycie ı czenia 13 marca 1953 r. w wiezieniu nr 2. we Władymirze i tam nast ħ pnego dnia został

pochowany na przywi ħ ziennym cmentarzu.

Po Ļ miertne losy Laidonera jeszcze raz przeci ħ ły si ħ z polskimi losami. Historia jeszcze

poł Ģ czy los generała Laidonera z polskim. Ciało generała Johana Laidonera pochowano w

wspólnej mogile z Janem Stanisławem Jankowskim, delegatem Rz Ģ du Polskiego RP na Kraj,

który zmarł w tym samym wiezieniu prawdopodobnie 12 marca 1953 r.

Pomnik gen. Laidonera w Tallinie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: