WYKŁAD 9.doc

WYKŁAD IX

TEMPERAMENT A OSOBOWOŚĆ

Odróżnianie temperamentu od osobowości ma długą historię.

Sięga starożytności:

§         teorie endogenne – źródła różnic indywidualnych tkwią w samym organizmie człowieka (wewnątrz);

Hipokrates (Vwiek p.n.e) → Galen (II wiek n.e)

§         teorie egzogenne – źródła różnic indywidualnych tkwią  w warunkach zewnętrznych (środowiskowych;

Teofrast (IV/III wiek p.n.e.; tzw. Koncepcja Charakterów)

Tradycje badań nad temperamentem

§         Tradycja zachodnia:

ü      nurt rozwojowy (badania temperamentu dzieci); np. Bates, 1987;

ü      nurt badań osobowości jako zbioru cech (teorie cech); np. Eysenck i Eysenck, 1985; Gray, 1991;

Efekt: rozmycie różnic między pojęciem temperamentu i osobowości.

§         Tradycja wschodnia:

ü      nurt badań formalnych (niezależnych od treści) charakterystyk zachowania; Pawłow → Strelau (Regulacyjna Teoria Temperamentu)

Efekt: różnicowanie pojęcia temperamentu od pojęcia osobowości

Pojęcie temperamentu i osobowości – współczesne stanowiska

1.      Pojęcie temperamentu – synonim pojęcia osobowości (są używane zamiennie), np. Eysenck i Eysenck, 1985; Gray, 1991;

2.      Pojęcie temperamentu zawarte jest w pojęciu osobowości (dziedziczony podzbiór cech osobowości), np. Buss i Plomin, 1984;

3.      Pojęcia te są wyraźnie różnicowane (cechy temperamentu mają specyficzne atrybuty odróżniające je od cech osobowości), np. Strelau, 1985; 2006.

Wybrane argumenty na rzecz różnic między cechami temperamentu i cechami osobowości

Ø      Różne etapy (stadia) rozwoju, w których się ujawniają;

Ø      Różny udział czynników biologicznych determinujących ich rozwój;

Ø      Różne populacje, w których występują (czy u zwierząt i ludzi, czy tylko u ludzi?);

Ø      Różne funkcje regulacyjne (pełnią w zachowaniu człowieka odmienne role);

Ø      Różne aspekty zachowania, w jakich się ujawniają (co robimy versus jak robimy).

Stadia rozwoju, w których się ujawniają wybrane cechy (wg: Buss i Finn, 1987)

Wkład genotypu i środowiska w wariancję trzech wymiarów osobowości

Procent wariancji cech temperamentu wyjaśniany przez czynniki genetyczne (addytywne)