Zagrożenia biologiczne w oczyszczalniach ścieków komunalnych.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 3/2007

Zagro¿enia biologiczne

w oczyszczalniach ścieków komunalnych

mgr MA£GORZATA GO£OFIT- SZYMCZAK

dr LIDIA ZAPÓR

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Wprowadzenie

Ścieki to wody zu¿yte w wyniku dzia³alności

cz³owieka oraz wody opadowe pochodz¹ce

z opadów deszczu i topnienia śniegu. Ścieki

dzielimy na:

wiêksze zanieczyszczenia zawarte w ściekach

zatrzymywane s¹ kolejno na kratach, sitach,

piaskowniku, osadnikach wstêpnych i odt³usz-

czalnikach. Skutkiem tego etapu oczyszczania

jest usuniêcie ze ścieków zanieczyszczeñ uno-

szonych – papierów i resztek ¿ywności oraz

piasku i innych zanieczyszczeñ mineralnych,

zawiesin ³atwo opadaj¹cych oraz t³uszczu i olejów.

W drugim etapie oczyszczania ścieków usuwane

s¹ pozosta³e zanieczyszczenia – zawiesiny trudno

opadaj¹ce i substancje rozpuszczone (bia³ka,

t³uszcze, wêglowodany). Oczyszczanie nastêpuje

metod¹ biologiczn¹ w komorach z osadem czyn-

nym, którego g³ównym sk³adnikiem s¹ bakterie

i pierwotniaki (rys.) [2].

W 2003 roku funkcjonowa³y w Polsce

1364 oczyszczalnie przemys³owe. W zwi¹zku

z restrukturyzacj¹ gospodarki (likwidacja wielu

zak³adów przemys³owych) oraz zmianami tech-

nologicznymi liczba oczyszczalni przemys³owych

zmniejszy³a siê w ci¹gu ostatnich 10 lat o po³owê.

Ścieki przemys³owe na ogó³ nie stanowi¹ zagro-

¿enia sanitarno-epidemiologicznego, gdy¿ nie za-

wieraj¹ bakterii chorobotwórczych. Wyj¹tkiem

s¹ ścieki z zak³adów przemys³u spo¿ywczego,

garbarni i zak³adów utylizacji odpadów. Mog¹

one zawieraæ chorobotwórcze drobnoustroje

w ró¿nych postaciach (wegetatywnej i zarodni-

kowej) i takie powinny byæ poddawane procesom

dezynfekcji [3].

Zgodnie z polityk¹ ekologiczn¹ Polski liczba

oczyszczalni ścieków komunalnych stale rośnie.

Z danych G³ównego Urzêdu Statystycznego

wynika, ¿e w 1990 roku w Polsce by³o tylko

585 oczyszczalni ścieków komunalnych, nato-

miast w 2003 roku ich liczba wzros³a do 2761,

w tym 637 z podwy¿szonym usuwaniem bio-

genów.

Ścieki komunalne mog¹ zawieraæ szkodliwe

czynniki biologiczne i stanowiæ zagro¿enie

sanitarno-epidemiologiczne dla pracowników

oczyszczalni. Szczególnie niebezpieczne pod

wzglêdem mikrobiologicznym s¹ ścieki pocho-

dz¹ce za szpitali, sanatoriów, oddzia³ów lecz-

Pracownicy oczyszczalni ścieków s¹ nara¿eni na

szkodliwe czynniki biologiczne: wirusy (gatunki

z rodzaju polio, Coxsackie, ECHO, Rotawirusy,

Adenowirusy, Norwalk oraz HAV, HIV i HCV),

bakterie (np.: Escherichia, Proteus, Yersinia,

Pseudomonas, Micrococcus, Salmonella spp.,

Legionella spp., Mycobacterium spp .), grzyby

( Aspergillus spp., Candida spp.,Cryptococcus

spp., Penicillum spp., Cladosporium spp.,

Alternaria spp., Geotrichum spp., Scopurialopsis

brevicaulis ) oraz paso¿yty. Zanieczyszczenia

mikrobiologiczne mog¹ stanowiæ zagro¿enie

dla zdrowia osób nara¿onych na ich dzia³anie.

Mog¹ wywo³ywaæ choroby alergiczne, infekcje

górnych i dolnych dróg oddechowych oraz

przewodu pokarmowego. W artykule przed-

stawiono dzia³ania ograniczaj¹ce nara¿enie

na te czynniki.

Biological hazards in municipal wastewa-

ter treatment plants

Workers of municipal wastewater treatment

plants are exposed to viruses (poliviruses,

coxsackieviruses, ECHO, rotaviruses, adenovi-

ruses, Norwalk virus, HAV, HIV, HCV), bacteria

(E scherichia, Proteus, Yersinia, Pseudomonas,

Micrococcus,Salmonella spp., Legionella spp.,

Mycobacterium spp .), fungi ( Aspergillus spp.,

Candida spp.,Cryptococcus spp., Penicillum spp.,

Cladosporium spp., Alternaria spp., Geotrichum

spp., Scopurialopsis brevicaulis ) and parasites.

Biological contaminants can be responsible for

a variety of adverse health effects. Physical

symptoms related to biological contamination

include allergy, hypersensitivity, respiratory and

toxicological problems and infectious diseases.

przemys³owe – powstaj¹ce w czasie

procesów technologicznych w zak³adach prze-

mys³owych

opadowe – s¹ to wody opadowe sp³y-

waj¹ce i zbierane z powierzchni zabudowanych

lub terenów o trwa³ej, nieprzepuszczalnej

nawierzchni (miast, terenów przemys³owych,

dróg, parkingów).

W zale¿ności od pochodzenia ścieki maj¹ ró¿-

ny sk³ad jakościowy. Ścieki komunalne zawieraj¹

du¿¹ ilośæ zawiesin (odchody, wydzieliny b³on

śluzowych ludzi i zwierz¹t, odpadki produktów

spo¿ywczych), zwi¹zków organicznych (bia³ka,

t³uszcze, cukry) i nieorganicznych (zwi¹zki bio-

genne, np. azot, potas). Ilośæ i rodzaj ścieków

przemys³owych zale¿y od rodzaju przedsiêbior-

stwa, technologii produkcji i ilości zu¿ywanej

wody. W sk³ad ścieków przemys³owych wchodz¹

zanieczyszczenia organiczne (bia³ka, wêglowo-

dany, t³uszcze, oleje, ¿ywice, barwniki, fenole,

produkty naftowe, detergenty, pestycydy) i nie-

organiczne (zasady, kwasy, metale ciê¿kie, chlor,

siarkowodór, jony siarczanowe, chlorkowe, azo-

tanowe, fosforanowe, wêglanowe, amonowe).

Ścieki opadowe mog¹ zawieraæ aerozole obecne

w powietrzu, zanieczyszczenia uliczne (piasek,

liście, produkty ropopochodne) [1].

Ze wzglêdu na du¿¹ szkodliwośæ biologiczn¹

ścieków, zarówno komunalnych, jak i przemys³o-

wych, przed odprowadzeniem do rzek powinno siê

je poddawaæ oczyszczeniu w oczyszczalniach.

Proces oczyszczania ścieków sk³ada siê

z dwóch podstawowych etapów – mechanicz-

nego i biologicznego. Podczas pierwszego etapu

komunalne (bytowo-gospodarcze) – po-

chodz¹ce z gospodarstw domowych, budynków

gospodarczych, miejsc u¿yteczności publicznej

(szpitali, szkó³, restauracji) oraz ma³ych zak³adów

rzemieślniczo-us³ugowych

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 3/2007

a w niektórych przypadkach nawet do kilku lat,

zachowuj¹c swoj¹ wirulentnośæ [5]. Czas prze¿y-

walności mikroorganizmów w ściekach i osadach

ściekowych jest na tyle d³ugi, ¿e stanowi¹ one

potencjalne zagro¿enie dla pracowników podczas

ca³ego procesu odbioru i oczyszczania ścieków.

Nara¿enie pracowników na czynniki biologicz-

ne mo¿e nast¹piæ:

oraz ziarniaki Gram-ujemne (Acinatobacter).

Wiêkszośæ bakterii nie stanowi zagro¿enia

zdrowotnego w normalnych warunkach śro-

dowiskowych, czyli przy niskich stê¿eniach tych

mikroorganizmów, jednak czêśæ z nich wykazuje

w³aściwości chorobotwórcze, alergizuj¹ce lub

toksyczne. Wśród gatunków patogennych prze-

wa¿aj¹ gronkowce hemolizuj¹ce ( Staphylococcus

aureus ), paciorkowce hemolizuj¹ce ( Strepto-

coccus faecalis, Streptococcus pneumonice ),

Helicobacter pylori, Legionella pneumophila

i Salmonella spp. [6].

Stê¿enia bakterii w powietrzu na terenie

oczyszczalni ścieków wystêpuj¹ w bardzo szerokim

zakresie. Badania przeprowadzone w oczyszczalni

ścieków w Finlandii wykaza³y, ¿e ca³kowite stê¿enie

aerozolu bakteryjnego na stanowiskach pracy

mieści³o siê w granicach 2500 jtk/m 3 (jtk – jednostki

tworz¹ce kolonie) do 16 000 jtk/m 3 [8].

Pomiary zanieczyszczenia powietrza na tere-

nie oczyszczalni ścieków komunalnych w Polsce,

wykonane przez Centralny Instytut Ochrony

Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy (CIOP-

-PIB), wykaza³y, ¿e ca³kowite stê¿enie aerozolu

bakteryjnego na stanowiskach pracy waha³o siê

w granicach 9000 jtk/m 3 do powy¿ej 100 000 jtk/

m 3 . Dominuj¹c¹ mikroflorê bakteryjn¹ stanowi³y

bakterie ziarniaki Gram-dodatnie Microccocus,

Staphylococcus spp. oraz laseczki z rodzaju

Bacillus .

Szczególne zagro¿enie zwi¹zane z wystê-

powaniem bakterii Gram-ujemnych stanowi

endotoksyna. Endotoksyna jest to biologicznie

aktywny lipopolisacharyd, wystêpuj¹cy w ze-

wnêtrznej warstwie ściany komórkowej bakterii

Gram-ujemnych i uwalniaj¹cy siê do środowiska

w postaci sferycznych cz¹stek mierz¹cych średnio

30 ÷ 50 nm. Endotoksyny s¹ zwi¹zkami o nie-

zwykle szerokim spektrum dzia³ania – maj¹ silne

dzia³anie toksyczne i decyduj¹ o w³aściwościach

patogennych bakterii. Endotoksyny wdychane

przez cz³owieka mog¹ byæ przyczyn¹ wysokiej

temperatury, trudności w oddychaniu, zmiany

liczby leukocytów we krwi, hipoglikemii, hipoten-

sji, wstrz¹su oraz mog¹ zaostrzaæ przebieg astmy

oskrzelowej [9].

Badania przeprowadzone w 10 oczysz-

czalniach ścieków szkodliwych w Finlandii

wykaza³y wystêpowanie endotoksyn o stê¿eniu

0,6 do 310 ng/m 3 [8].

Do szkodliwych czynników biologicznych

wystêpuj¹cych w oczyszczalniach ścieków na-

le¿¹ tak¿e grzyby . Grzyby, a szczególnie grzyby

pleśniowe, s¹ przyczyn¹ wielu groźnych chorób:

dermatozy skórne i g³êbokie, schorzenia uk³adu

oddechowego, mikotoksydozy oraz zatrucia

zwi¹zkami lotnymi. Mikroorganizmy te s¹ czyn-

nikiem alergizuj¹cym, mog¹cym wp³ywaæ na roz-

wój astmy, alergicznych nie¿ytów nosa, zapalenia

spojówek i nie¿ytów przewodu pokarmowego.

Wystêpowanie i rozwój niektórych gatunków

grzybów pleśniowych wi¹¿e siê z wytwarzaniem

bardzo toksycznych metabolitów wtórnych

– mikotoksyn. Metabolity te powoduj¹ zapalenia

skóry oraz zatrucia z nastêpuj¹cymi objawami:

bóle g³owy, biegunki, zaburzenia mechanizmów

drog¹ pokarmow¹ wraz ze ska¿onym

biologicznie pokarmem lub przez przeniesienie

brudnymi rêkami zanieczyszczeñ do uk³adu

pokarmowego (np. Salmonella spp .)

drog¹ dermaln¹ przez wnikniêcie do or-

ganizmu drobnoustrojów poprzez uszkodzon¹

skórê (np. laseczka zgorzeli gazowej).

Wyró¿nia siê cztery grupy szkodliwych czyn-

ników biologicznych wystêpuj¹cych w oczysz-

czalniach ścieków komunalnych: wirusy, bakterie,

grzyby, robaki paso¿ytnicze przewodu pokar-

mowego.

nictwa zamkniêtego, wśród których organizmy

chorobotwórcze stanowi¹ znaczny udzia³ w ca³ej

mikroflorze odprowadzanej do ścieków. Du¿e

niebezpieczeñstwo, zarówno pod wzglêdem

fizyko-chemicznym, jak i mikrobiologicznym sta-

nowi¹ odpady powstaj¹ce na terenie oczyszczalni

(np. skratki, osady ściekowe, piasek z p³askowni-

ków), zw³aszcza przeznaczone m.in. do rolnicze-

go wykorzystania, rekultywacji terenów, a tak¿e

obszary gruntu, na które bezpośrednio wylewane

s¹ ścieki o ró¿nym pochodzeniu [4].

Pracownicy oczyszczalni ścieków stanowi¹

liczn¹ grupê zawodow¹. Szacuje siê, ¿e przy obs³u-

dze oczyszczalni, instalacji odbiorczych i urz¹dzeñ

technologicznych zatrudnionych jest kilkanaście

tysiêcy osób. Mo¿na je podzieliæ na kilka grup

zawodowych, w zale¿ności od wykonywanych

czynności: pracownicy zatrudnieni przy mechanicz-

nym i biologicznym oczyszczaniu ścieków, osoby

zajmuj¹ce siê przeróbk¹ osadów ściekowych oraz

pracownicy ekip remontowych [1].

Wirusy stanowi¹ istotne zagro¿enie bêd¹ce

czêst¹ przyczyn¹ chorób i dolegliwości pocho-

dzenia zawodowego. Wśród wirusów przewa¿aj¹

infekcyjne gatunki z rodzaju polio (choroba He-

inego-Medina), Coxsackie (zapalenie spojówek,

zapalenie miêśnia sercowego), ECHO (zapalenie

opon mózgowych), Rotawirusy (stany zapalne

¿o³¹dkowo-jelitowe), Adenowirusy (nie¿yty nosa

i gard³a), Norwalk (stany zapalne ¿o³¹dkowo-je-

litowe) oraz HAV (wirusowe zapalenie w¹troby

typu A), HIV (zespó³ nabytego braku odporności)

i HCV (wirusowe zapalenie w¹troby typu C) [8].

Jednym z najbardziej niebezpiecznych schorzeñ

wywo³anych przez wirusy, których źród³em mog¹

byæ ścieki, jest wirusowe zapalenie w¹troby.

Wirusy te s¹ odporne na czynniki chemiczne i fi-

zyczne, a zaka¿enie nastêpuje drog¹ pokarmow¹

(WZWA) lub przez uszkodzon¹ skórê (WZWB,

WZWC) [1].

Bakterie stanowi¹ bardzo zró¿nicowan¹

grupê czynników biologicznych, zarówno pod

wzglêdem ilościowym, jak i jakościowym. Mog¹

powodowaæ infekcje, zatrucia i symptomy alergii

u pracowników oczyszczalni [7]. Do najczêściej

spotykanych rodzajów bakterii nale¿¹: ziarniaki

( Micrococcus), liczne pa³eczki ( g³ównie z rodzaju

Pseudomonas i Escherichia, Proteus, rsinia), la-

seczki z rodzaju Bacillus, gronkowce, paciorkowce

Szkodliwe czynniki biologiczne

Ścieki komunalne stanowi¹ środowisko,

w którym wystêpuj¹ szkodliwe czynniki biolo-

giczne (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki,

robaki – formy dojrza³e, jaja i cysty) oraz produkty

ich rozpadu (endotoksyny, glukany). Niektóre

mikroorganizmy s¹ eliminowane w procesie tle-

nowego oczyszczania ścieków. Znaczne ich ilości

przechodz¹ jednak do osadów ściekowych, gdzie

mog¹ prze¿ywaæ od kilku do kilkudziesiêciu dni,

Rys. Schemat klasycznej oczyszczalni ścieków komunalnych [2]

Fig. A diagram of a typical municipal wastewater treatment plant [2]

drog¹ inhalacyjn¹ poprzez wdychanie

bioaerozolu powstaj¹cego w procesie odbioru

i oczyszczania ścieków (np. grzyby – Scopula-

riopsis brevicaulis wywo³uj¹cy alergiczny nie¿yt

oskrzeli)

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 3/2007

immunologicznych oraz uszkodzenia w¹troby

i nerek. Znaczna grupa mikotoksyn ma dzia³a-

nie mutagenne i rakotwórcze, np. aflatoksyny,

wytwarzane przez gatunki z rodzaju Aspergillus.

Mikotoksyny wywo³uj¹ równie¿ zaburzenia

w funkcjonowaniu ośrodkowego uk³adu ner-

wowego [10].

Do najczêściej izolowanych grzybów w po-

wietrzu na terenie oczyszczalni ścieków nale¿¹

gatunki z rodzaju Aspergillus spp., Candida

spp.,Cryptococcus spp., Penicillum spp., Clado-

sporium spp., Alternaria spp., Geotrichum spp.,

Scopurialopsis brevicaulis [1, 10].

Badania powietrza na terenie oczyszczalni

ścieków komunalnych, wykonane przez CIOP-PIB,

wykaza³y obecnośæ grzybów: Penicillium spp.,

Aspergillus flavus, Aspergillus fumigatus, Mucor

spp., Rhizopus nigricans, Candida glabrata.

Stê¿enia grzybów na terenie badanych obiektów

nie przekroczy³y wartości zalecanych [11] i wyno-

si³y od 300 jtk/m 3 do 3650 jtk/m 3 . Stwierdzono

obecnośæ czynników zaliczonych do drugiej

grupy ryzyka, czyli do czynników, które mog¹

wywo³aæ chorobê u ludzi oraz byæ szkodliwe dla

pracowników: Aspergillus fumigatus . Najczêściej

wystêpuj¹ce grzyby z rodzaju Aspergillus s¹ zali-

czane do czynników alergicznych i toksycznych

( Aspergillus flavus ) oraz wywo³uj¹cych choroby

zakaźne i inwazyjne ( Aspergillus fumigatus,

Aspergillus niger ) [11].

Robaki paso¿ytnicze mog¹ wystêpowaæ

w ściekach w postaci form dojrza³ych, jaj oraz

cyst. Najwiêksze zagro¿enie chorobotwórcze

dla pracowników oczyszczalni ścieków stanowi¹:

tasiemiec b¹blowcowy, tasiemiec nieuzbrojony,

tasiemiec uzbrojony, motylica w¹trobowa, lam-

blia, wêgorek jelitowy oraz glista psia.

oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo

nara¿onych na te czynniki.

Rozporz¹dzenie to określa:

– klasyfikacjê i wykaz szkodliwych czynników

biologicznych

– wykaz prac nara¿aj¹cych pracowników

na dzia³anie czynników biologicznych

– szczegó³owe warunki ochrony pracowników

przed zagro¿eniami spowodowanymi przez

szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje

środków niezbêdnych do zapewnienia ochrony

zdrowia i ¿ycia pracowników nara¿onych na dzia-

³anie tych czynników, zakres stosowania tych

środków oraz warunki i sposób monitorowania

stanu zdrowia nara¿onych pracowników

– sposób prowadzenia rejestru prac nara¿a-

j¹cych pracowników na dzia³anie szkodliwych

czynników biologicznych i rejestru pracowników

zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób

przechowywania i przekazywania tych rejestrów

podmiotom w³aściwym do rozpoznawania lub

stwierdzania choroby zawodowej.

wykonywanie badañ kontrolnych, analizê

nara¿enia na czynniki biologiczne, a nastêpnie

klasyfikowanie ich odpowiednio do grupy za-

gro¿enia wg rozporz¹dzenia ministra zdrowia

w sprawie szkodliwych czynników biologicznych

dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony

zdrowia pracowników zawodowo nara¿onych

na te czynniki

opracowanie procedur dezynfekcji

zapewnienie skutecznej ochrony przed

wektorami zaka¿eñ – gryzoniami

kszta³towanie odpowiednich warunków

pracy – dostêp do środków czystości i środków

dezynfekcyjnych, zapewnienie odzie¿y ochronnej

i roboczej itp.

zapewnienie bezpiecznych warunków

spo¿ywania posi³ków i napojów w wydzielonym

pomieszczeniu

sporz¹dzenie planu postêpowania na wy-

padek awarii z udzia³em czynnika biologicznego

szczepienia pracowników

zg³aszanie do w³aściwego inspektora sani-

tarnego informacji o zachorowaniach na choroby

odzwierzêce.

Dzia³ania ograniczaj¹ce nara¿enie

na szkodliwe czynniki biologiczne

W celu ochrony pracowników przed za-

gro¿eniami spowodowanymi przez szkodliwe

czynniki biologiczne pracodawca jest obowi¹-

zany do stosowania, na warunkach określonych

w rozporz¹dzeniu, wszelkich dostêpnych środ-

ków eliminuj¹cych nara¿enie lub ograniczaj¹cych

stopieñ tego nara¿enia. Nale¿y zawsze uznaæ

za niedopuszczaln¹ obecnośæ w powietrzu

środowiska pracy drobnoustrojów wysoce

zakaźnych z 3. i 4. grupy zagro¿enia, niezale¿-

nie od stwierdzonego stê¿enia. W przypadku

obecności takich mikroorganizmów w powietrzu

na stanowiskach pracy nale¿y podj¹æ odpo-

wiednie dzia³ania prewencyjne. Je¿eli ca³kowita

eliminacja drobnoustrojów nie jest mo¿liwa,

nale¿y maksymalnie ograniczyæ stycznośæ z nimi,

redukuj¹c liczbê nara¿onych osób oraz czas

nara¿enia na te czynniki.

Do obowi¹zków pracodawcy nale¿y ochrona

pracowników przed dzia³aniem szkodliwych

czynników biologicznych przez:

ocenê ryzyka zawodowego, na jakie jest lub

mo¿e byæ nara¿ony pracownik, uwzglêdniaj¹c ro-

dzaj, stopieñ i czas trwania nara¿enia na dzia³anie

szkodliwego czynnika biologicznego

informowanie pracowników o istniej¹cych

zagro¿eniach biologicznych w miejscu pracy oraz

o ich potencjalnym dzia³aniu alergizuj¹cym lub

toksycznym

ograniczenie liczby pracowników nara-

¿onych lub potencjalnie nara¿onych na dzia³anie

czynników biologicznych

systematyczne szkolenie pracowników

ograniczenie dostêpu do pomieszczeñ,

w których wystêpuje nara¿enie na czynniki

biologiczne – udostêpnianie ich tylko osobom

uprawnionym

planowanie procesu pracy w sposób po-

zwalaj¹cy na unikniêcie lub zminimalizowanie

uwalniania szkodliwego czynnika biologicznego

PIŚMIENNICTWO

[1] M. Cyprowski, J. A. Krajewski Czynniki szkodliwe dla

zdrowia wystêpuj¹ce w oczyszczalniach ścieków komu-

nalnych. „Medycyna Pracy” 2003; 54 (1): 73-80

[2] http://levis.sggw.waw.pl/

[3] B. Bartkiewicz Oczyszczanie ścieków przemys³o-

wych . Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002

[4] T. Marcinkowski Zagro¿enia środowiska organizma-

mi chorobotwórczymi wystêpuj¹cymi w ściekach miej-

skich i ich osadach . „Gaz, Woda i Technika Sanitarna”

1985; 8-9: 186-190

[5] M. Micha³kiewicz Podstawowe testy biologiczne

stosowane w eksploatacji oczyszczalni ścieków. „Forum

Eksploratora” 2002; 1: 6 - 9

[6] Z. Pra¿mo, E. Krysiñska-Traczyk, C. Skórka,

J. Sitkowska, G. Cholewa, J. Dutkiewicz Exposure to bio-

aerosols In a municipal sewage treatment plant . Ann.

Agric. Environ. Med. 2003; 10: 241-248

[7] A. Wlaz³o, J. S. Pastuszka, B. £udzeñ-Ibiñska Ocena

nara¿enia na aerozol bakteryjny pracowników niedu¿ej

oczyszczalni ścieków. „Medycyna Pracy” 2002; 53(2):

109-114

[8] S. Laitinen, J. Kansas, M. Kotimaa, J. Liesivuori,

P. J. Martikainen, A. Nevalainen i WSP. Workers expo-

sure to airborne bacteria and endotoxin at industrial

wastewater treatment plants . Am. Ind. Hyg. Assoc. J.

1994, 55 (11): 1055 – 1060

[9] J. Skowroñ, M. Go³ofit-Szymczak Zanieczyszczenia

mikrobiologiczne powietrza w środowisku pracy – źró-

d³a, rodzaje i oznaczanie. „Bromat. Chem. Toksykol.”

2004; 1: 91-98

[10] Z. Pra¿mo, E. Krysiñska-Traczyk, C. Skórska,

J. Sitkowska, G. Cholewa, J. Dutkiewicz Exposure to bio-

aerosols In a municipial sewage treatment plant . Ann.

Agric. Environ. Med. 2003, 10(2): 241-248

[11] J. Skowroñ XLVII posiedzenie Miêdzyresortowej

Komisji ds. Najwy¿szych Dopuszczalnych Stê¿eñ

i Natê¿eñ Czynników Szkodliwych dla Zdrowia

w Środowisku Pracy , „Bezpieczeñstwo Pracy”,

1(402)2005, s. 22

Ocena nara¿enia zawodowego

na czynniki biologiczne

Ocena nara¿enia pracowników na szkodliwe

czynniki biologiczne jest problemem bardzo

aktualnym i istotnym z uwagi na zdrowie ludzi

zatrudnionych w oczyszczalniach ścieków.

Wa¿nym dla ochrony pracowników przed

dzia³aniem szkodliwych czynników biologicznych

by³o wydanie w 2005 roku rozporz¹dzenia mini-

stra zdrowia w sprawie szkodliwych czynników

biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy

Justyna Rybak – Konkurs na plakat bezpieczeñstwa pracy „Biozagro¿enia”

– CIOP-PIB 2004

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: