Piaget przedstawił strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Noworodek wg Piageta wyposażony jest w szereg wrodzonych schematów, które odpowiadają reakcją odruchowym, np. schemat patrzenia, chwytania, ssania i inne. W miarę rozwoju te wrodzone schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte a gdy dziecko reaguje na oddziaływanie środowiska powstają całkowicie nowe schematy. Fundamentalne dla inteligencji są schematy składające się z wiedzy o rzeczach i zdarzeniach oraz z wiedzy jak robić różne rzeczy. W każdy akcie działania obecny jest schemat – rodzaj poznawczego planu, stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu. Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa – wiek szkolny. Operacje pozwalają rozumieć bardziej złożone struktury funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność, co oznacza, że operacje można traktować jako czynność umysłowa, która może być wykonana w kierunku odwrotnym, czyli być odwrócona.(5-latek rozumie dodawania 2+2=4 jednak nie rozumie, że operacje tą można odwrócić przez odejmowanie 4-2=2, starsze dziecko które jest zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowanie a mnożenie jest odwracalne perze dzielenie. Myślenie młodszego dziecka wydaje się zdominowane przedmiotem (eksperyment z kulką i kiełbaską z plasteliny) dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności. Dziecięce struktury poznawcze zmieniają się wraz z wiekiem, dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o zmiennych strukturach poznawczych.
Piaget swą teorię zbudował na mocnych podstawach biologicznych a jej kluczowym pojęciem jest adaptacja. Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Adaptacja zachodzi poprzez procesy asymilacji i akomodacji.
ASYMILACJA to proces w którym nowy przedmiot, idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności (schematy) które dziecko już zna. Umożliwia jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już istniejących schematów
AKOMODACJA jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów i informacji. Pozwala zmieniać istniejące schematy lub wytwarzać nowe.
Ze względu na ich niezmienną naturę asymilacja i akomodacja są niezmiennymi funkcjami.
Zanim dziecko nabędzie nową wiedzę, znajduje się w stanie równowagi - harmonii poznawczej. Kiedy ten stan równowagi zostanie zakłócony kiedy jednostka napotyka coś nowego lub wymagającego innego podejścia – procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia tej równowagi. Piaget mówi o procesie równowagi którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana z asymilacją oraz że zostanie zachowana między nimi równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają się zdolności poznawcze.
1. SENSOMOTORYCZNE 0-2 lata
Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz. Kiedy dziecko nabywa pojęcie stałości przedmiotu i pojawiają się inne środki myślenia jak pamięć i język stadium sensomotoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości
2. PRZEDOPERACYJNE 2-7 lat
Okres przejściowy który kończy się pojawienie myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.
Myślenie dziecka podlega ograniczeniom
- egocentryzm dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego ( eksperyment z górami.
- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości – kulka i kiełbaska z plasteliny)
- nieodwracalność niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu – w myślach – do punktu wyjścia rozumowania.
3. OPERACJE KONKRETNE 7-11 lat
Główne właściwości tego stadium to – nabywanie odwracalności wmyślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i – zdolność do decentracji dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia
Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości
W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach
4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca
Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.
TEORIA BRUNERA (poznawczy)
Wg. Brunera w nabywaniu dojrzałej formy procesów myślenia dzieci rozwijają trzy główne sposoby wew. reprezentowania świata:
ENAKTYWNY myślenie opiera się całkowicie na czynnościach motorycznych i nie wykorzystuje ani wyobraźni ani słów. Dla dziecka bawiącego się zabawką ruchy wykonywane w trakcie zabawy stanowią jego wew. reprezentacje zabawki. Reprezentacje enaktywne funkcjonują w ciągu całego życia i przejawiają się w wielu czynnościach motorycznych (pływanie, rzucanie piłką) których uczymy się przez praktykę, i które nie są wew. reprezentowane przez słowa i obrazy
IKONICZNA dziecko staje się zdolne do reprezentowania świata poprzez obrazy umysłowe (tj. wzrokowe, słuchowe, węchowe lub dotykowe) dostarczają one środków dzięki który dzieci potrafią wytworzyć, rozwinąć obrazy otoczenia, nawet jeśli nie potrafią opisać go słowami.
SYMBOLICZNA dziecko staje się zdolne do reprezentowania świata za pomocą języka, a potem za pomocą innych systemów symbolicznych tj. liczby, muzyka. Reprezentacje symboliczne pozwalają dziecku posługiwanie się bardziej abstrakcyjnymi i plastycznymi formami myślenia, co z kolei pozwala nie tylko reprezentować rzeczywistość lecz również pozwalają manipulować ją i przekształcać.
Piaget/Bruner
Stadia rozwoju wg. Brunera dorosły zachowuje i używa wszystkich trzech sposobów w ciągu całego życia
Bruner kładzie większy nacisk większy nacisk niż Piaget na role doświadczenia indywidualnego.
Bruner podkreśla w przeciwieństwie do Piageta znaczenie języka dla procesów myślenia
TEORIA FREUDA (psychoseksualny)
Psychoanaliza wykorzystuje trzy główne techniki – wolne skojarzenie, - analiza snów i – interpretacje przejęzyczeń i innych czynności pomyłkowych. Techniki te mają za zadanie wydobyć z nieświadomości myśli uczucia i motywacje których pacjent sobie nie uświadamia. Powstała teoria ludzkiego umysłu i osobowości. Istotne zagadnienie tej teorii to:
1. wpływ doświadczenia dzieciństwa na życie dorosłe
2. istnienie nieświadomego umysłu który zawiera wyparte wspomnienia które wpływają na świadomy myśli i zachowanie
3. istnienie instynktownych popędów które mają wpływ na zachowanie przez całe życie (libido)
4. znaczenie mechanizmów obronnych (wyparcie-usunięcie bolesnych doświadczeń ze świadomości, regresja-uwstecznienie zachowania na niższy poziom rozwojowy, projekcji- przypisywanie własnych złych uczuć innym, sublimacja- wyrażanie popędów w działaniach zastępczych sztuka)
STRUKTURA OSOBOWOŚCI
ID- jest zdeterminowane biologicznie i reprezentuje wszystkie instynktowne popędy które są dziedziczne. Działa wg zasady przyjemności czyli szuka natychmiastowego zaspokojenie swoich potrzeb, pragnień. Jest irracjonalne, impulsywne i nie zwraca uwagi na ograniczenia społeczne. Dziecko we wczesnym niemowlęctwie jest kierowane przez id.
EGO – kieruje się zasadą rzeczywistości. Główną funkcją jego jest utrzymywanie równowagi między zakazami i ograniczeniami a irracjonalnymi popędami pochodzącymi z id. Często określane jako struktura kierująca, zawiadująca osobowością.
SUPEREGO - wyłania się między 4-6 rokiem życia. Jest mniej więcej odpowiednikiem sumienia. Zawiera wew. moralne sankcje i zakazy jakie istnieją w kult. otaczającej jednostkę. Pogwałcenie zasad wyznawanych przez superego prowadzi do poczucie winy u jednostki.
STADIA ROZWÓJU PSYCHOSEKSUALNEGO
W czasie rozwoju dziecko przechodzi szereg stadiów na każdym z nich satysfakcja jest osiągana przez kierowanie libido do różnych części ciała. Proces kierowania energii psychicznej ku przedmiotom osobą lub czynnością zw. katesją, która redukuje popęd i wiąże energie z obiektem. Nie rozwiązanie problemów które niesie każde kolejne stadium powoduje zatrzymanie rozwoju na danym stadium lub fiksacje co dalej powoduje nerwice w dorosłym życiu.
stadium oralne (1 rok)
Energia libido jest w okolicach ust (strefa erogenna). Dziecko czerpie przyjemność ze ssania i gryzienia. Zachowania te mają charakter auto-erotyczny. Niezaspokojenie lub nadmierne zaspokojenie prowadzi do występowania tej cechy w dorosłym życiu. Fiksacja może wyrażać się w alkoholizmie, żarłoczności paleniu tytoniu.
Stadium analne (2-3 r. ż.)
Sfera erogenna – odbyt. Dziecko osiąga satysfakcje z wydalania i wstrzymywania kału. Ważne wydarzenie w życiu dziecka to rozpoczęcie treningu czystości który może prowadzić do konfliktów rodzice-dziecko. Nie rozwiązanie konfliktu powoduje fiksacje. Może powstać osobowość nadmiernie zwracająca uwagę na czystość i porządek (wydalanie) lub oszczędnej, upartej i obsesyjnej (wstrzymywanie).
Stadium falliczne (4-6 r. ż.)
Energia libidinalna koncentruje się w genitaliach i uczuciach, które stają się jawnie seksualne. W stadium tym pojawia się:
Kompleks Edypa – chłopcy fantazjują seksualnym związku z matką, nienawidzą intymnego związku ojca z matką i obawiają się kary w postaci kastracji za swe zakazane marzenia. Zostaje on rozwiązany kiedy chłopie zaczyna się identyfikować z ojcem, chce go pozyskać i stać się taki jak on.
Kompleks Elektry – dziewczynka wieży, że jest już po kastracji ponieważ nie posiada penisa, cierpi z powodu zazdrości o penis to prowadzi do zażyłych stosunków z ojcem – posiadaczem penisa a w dalszym ciągu do identyfikacji z matką by stać się taką jak ona.
Pozytywne rozwiązania kompleksów Edyp/Elktra prowadzi do identyfikacji dziecka z rodzicem własnej płci. Z identyfikacji wynikają 2 istotne konsekwencje: 1. Przyswojenie roli związanej z płcią, 2. Przyswojenie standardy życiowe rodziców ich postawy i zakazy wraz z normami moralnymi społeczeństwa które one odzwierciedlają tak powstaje superego-sumienie a wartości i wierzenia są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Negatywne rozwiązanie kompleksu E/E spowoduje przeżywanie rozmaitych problemów w późniejszym życiu, różnego rodzaju nerwice
Stadium latencji trwa do adolescencji
W okresie tym libido ulega osłabienie i nie koncentruje się w żadnym szczególnym obszarze ciała. Jest to okres rozwoju ego zwłaszcza sprawności intelektualnych i społecznych.
Stadium genitalne od adolescencji
Pojawia się znowu zainteresowanie seksualną przyjemnością. Jest to stadium finalnej dojrzałości. Wcześniejsze popędy seksualne związane z określonymi strefami ciała łączą się w zintegrowany zestaw dorosłych seksualnych postaw i uczuć.
PSYCHOANALITYCZNE POGLĄDY NA ROZWÓJ
1 etap 1-rok
Niemowlę doznaje podniecenia przyjmując pokarm bo ssanie daje mu przyjemność. Usta i wargi stanowią strefy erogenne a drażnienie ich uzupełnia libido. Pierś matki jest przedmiotem pożądania, potem zastępczo cmokanie, ssanie palca, gryzienie wargi itd. Zachowania mają charakter auto-erotyczny.
2 etap 2-rok
Wydalanie. Podrażnienie błony śluzowej odbytu i cewki moczowej przez wydalanie sprawia przyjemność. Kał i mocz dla dziecka są jakby podarunkiem dla ich rodziców. Często dzieci przytrzymują co sprawia im przyjemność
3 etap 3-4 lata
Dociekliwość seksualna. Dziecko dostrzega różnice płciowe między k/m. Pojawia się kompleks kastracyjny chłopiec obawia się pozbyć członka dziewczynka zazdrości chłopcu członka. Miejscem pobudliwości dziewczynki jest łechtaczka. Zgadnie z rozwojem poznawczym rodzi się pytanie skąd się biorą dzieci? Przez opowieści rodziców o bocianie czy kapuście dzieci czują się oszukane i osamotnione, jednak zaczynają podejrzewać związek członka z narodzinami dziecka. Widok aktu seksualnego kojarzy się z sadyzmem, a widząc krew matki uznają, że ojciec ją zranił. Dziecko dąży do zaspokojenia libido przez pieszczoty w okresie tym może pojawić się masturbacja.
4 etap 5-6 lat
Okres latencji – utajnienia
Większość dotychczasowych doświadczeń dziecka ulega wyparciu. Tu pojawiają się nowe zainteresowania: szkoła, przedszkole, koledzy, wychowawcy.
5 etap
Odnawia się moc libido. Pojawiają się popędy. Stopniowo wszystkie popędy seksualne ulegają hegemonii . Rozwój cechuje przechodzenie od auto-erotycznego do hetero-erotycznego zachowania na obce obiekty. Pierwszym obiektem jest matka. W okresie przedszkolnym pojawia się kompleks E/E. W tym okresie nowe rodzeństwo traktowane jest z niechęcią. Miejsce dziecka w rodzinie czyli kolejność urodzin jest bardzo ważna.
Pierwsze wybory:
- matka/ojciec
- starszy brat/siostra
Potem dziecka uwalnia się z pod tej presji. Jeżeli nie, to staje neurotykiem.
Freud dokonał pierwszej periodyzacji rozwoju.
Właściwości charakteru człowieka dorosłego zależą od przebiegu dzieciństwa i rozwoju psychoseksualnego.
„Dziecko ojcem człowieka dorosłego”
Przedstawił całościowy model rozwoju jednostki kładąc nacisk na mechanizmy psychospołeczne rozwoju.
Założenia : człowiek rozwija się wg. z góry określonego wew. planu (epigenezy) sukcesywnie wg określonych faz rozwojowych.
W wyniku rozwoju uzyskuje zdolność do nawiązywania znaczących interakcji z otoczeniem, co jest uwarunkowane przyczynowo.
Motorem rozwoju są dwa typy przeciwstawieństw:
- dążenie do progresji (pierwiastek męski) przejawia się w chęci do życia, zaspokajania potrzeb, ekspansji.
- dążenie do regresji (pierwiastek żeński) przejawia się w powrocie do tego co dawne, dobre, bezpieczne.
Każda jednostka posiada dwa pierwiastki więc nieomieszkany jest konflikt.
W każdej fazie pojawiają się przeszkody biologiczne i społeczne prowadzące do konfliktów i kryzysów.
1. powstanie sprzeczności
2. szczególna sensytywność i wrażliwość
3. rozwiązanie
wzrost potencjału do przystosowania się i zmian
Kryzys jest zjawiskiem nieodzownym i niezbędnym dla rozwoju. Wg Eriksona rozwój trwa całe życie i ma charakter jakościowy. Rozwiązanie kryzysu wiąże się ze zdobyciem nowych umiejętności w procesie psychospołecznym. W wyniku tego kształtuje się ego – jako centralna instancja osobowości, która dokonuje syntezy i integracji doświadczeń a z drugiej strony kontroluje zachowanie.
Problem zdrowia psychicznego wg Eriksona odnosi się do poszczególnych faz w cyklu rozwojowym jednostki.
1. Ufność w przeciwieństwie do nieufności 1 rok życia
dziecko potrzebuje spójnej i trwałej troski aby mogło wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa
KRYZYSY:
- narodziny – w skutek przerwania więzi z matką (z jej ciałem – przecięcie pępowiny) dziecko musi przezwyciężyć kryzys obecności świata. W toku karmienia dziecka wchłania świat. Nabiera ufności do świata kiedy matka je głaszcze, przytula, kołysze – daje to poczucie bezpieczeństwa. Świat wchłaniany jest całym ciałem bo wrażenia dotykowe są bardzo ważne. Ważną rolą odgrywa miękkość kontaktów. Dziecko poznaje matkę przez zapach. Dziecko zaczyna mieć poczucie ciągłości i stabilności.
Wskaźnikiem poczucia ufności u dziecka jest głębokość snu, oraz ciągłe przyjmowanie pokarmu. Dziecko ufna pozwala oddalić się matce, bawi się itp.
- ząbkowanie ok. 6-m.-ca
w tym okresie może pojawić się lęk 8-go m-ca.
Erikson zwraca uwagę , że matka decydująca się na dziecko musi mieć świadomość tego czynu, nie może być to osoba nieodpowiedzialna.
Tu kształtują się relacje między braniem i oddawaniem. Bardzo ważna jest stabilność jednolitej opieki nad dzieckiem
Pomyślne rozwiązanie konfliktu – zaufanie do świata i nadzieja na przyszłość
Niepomyślne rozwiązanie konfliktu – podejrzliwość, brak poczucia bezpieczeństwa, obawa o przyszłość
2. Autonomia w przeciwieństwie do wstydu i zwątpienia 2-3 rok życia
Dziecko poszukuje dróg uniezależn...
magdh