Seksualne i nieseksualne motywy podejmowania aktywności seksualnej Jolanta Kaczmarek
Seks - rozumiany nie tylko jako procesy fizjologiczne, ale ujmowany w całości systemu dążeń i ocen wraz z towarzyszącymi mu uczuciami - stanowi jedną z ważnych więzi łączących ludzi ze sobą (Kaplan, 1974; Masters, Johnson, 1975a i b; Kirdendall, Libby, 1976). Podejmowanie aktywności seksualnej stanowi nieodłączną część natury ludzkiej i podlega wielu przemianom, które wynikają z wpływu czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych. Hajcak, Garwood (1994) - twórcy koncepcji "seksu seksualnego" i "nieseksualnego" uważają, że właśnie te przemiany, związane z procesem socjalizacji, któremu towarzyszą społeczne, moralne oraz indywidualne ograniczenia - hamują spontaniczność zachowań seksualnych. Według nich seks "nie jest odpowiedzialny" za zaspokajanie potrzeb nieseksualnych. Uważają oni, że seks został stworzony przez naturę w celu dostarczania intensywnej przyjemności fizycznej oraz duchowej - i tylko aktywność seksualna podejmowana z czysto seksualnych potrzeb gwarantuje uzyskanie prawdziwie seksualnej satysfakcji. Taki seks określają mianem "seksu seksualnego" (Hajac, Garwood, 1994). Wiadomo, iż aktywność seksualna wywiera wpływ na różne formy działalności człowieka (m.in.: Darrow, 1976; Libby, Gordon, 1976; Hacker, 1976; Smith, 1976). Z jednej strony daje możliwość zaspokojenia naturalnych potrzeb i umożliwia nawiązywanie najbardziej intymnej więzi z innym człowiekiem - z drugiej zaś strony jest źródłem wielu uczuć, które redukują m.in. poczucie osamotnienia oraz izolacji społecznej i dają możliwość okazania uczucia jedności, bliskości (Obuchowski, 1977; Gapik, Imieliński, 1982; Imieliński, 1984; Knox, 1984). Według Hajcak i Garwood (1994) to właśnie te nieseksualne motywy podejmowania aktywności seksualnej - tzn. m.in.: chęć zaspokojenia poczucia bezpieczeństwa, bliskości, akceptacji, tożsamości płciowej, poczucia własnej wartości - są źródłem braku zadowolenia z życia seksualnego, tj. frustracji seksualnej i małej satysfakcji seksualnej. Taki seks określają mianem "seksu nieseksualnego" (Hajcak, Garwood, 1994). Koncepcja seksu seksualnego bliska jest postawie naturalistycznej, gdzie motywem przewodnim aktywności seksualnej jest zaspokajanie naturalnej potrzeby ludzkiej, zaś seks nieseksualny bliższy jest postawie wartościującej, gdzie seks poddany jest hierarchii wartości i ujmowany w kontekście związku partnerskiego (Lew-Starowicz, 1985). Z reguły aktywność seksualna człowieka związana jest z drugą osobą i w oparciu o przeprowadzone badania wiadomo, iż na satysfakcję seksualną ma wpływ także zadowolenie z własnego związku (Bell, 1976;O'Neill, 1976; Kimmel Van Veen, za: Eysenck, 1981; Masters, Johnson, 1980; Knox, 1984; Laswell, Laswell, 1987). Ujmując całokształt tych zależności oraz zastanawiając się nad słusznością koncepcji seksu seksualnego i nieseksualnego - gdzie aktywności seksualnej przypisuje się głównie szczęściodajną funkcję i sprowadza się ją do zaspokojenia naturalnych potrzeb wynikających z natury człowieka - zadano sobie pytanie badawcze: czy i jaka istnieje zależność pomiędzy seksualnymi i nieseksualnymi motywami podejmowania zachowań seksualnych a satysfakcją seksualną i jakością związku partnerskiego?
Materiał i metoda. Badaniami objęto pary w związkach nieformalnych tzn. wyłącznie wolne związki emocjonalno-seksualne osób, które były ze sobą razem od ponad 6 miesięcy, a ich wiek mieścił się w przedziale 19 - 28 lat. Z badań wykluczono małżeństwa ponieważ sądzono, iż fakt zawarcia związku małżeńskiego w pewien sposób strukturalizuje parę i zmienia punkt widzenia osób będących małżeństwem. Dzięki temu uniknięto zmiennej zakłócającej jaką niewątpliwie jest "bycie czyjąś żoną lub mężem". Na wstępie rozdano 146 zestawów kwestionariuszy z czego wypełniono 1241). Przystępując do analizy otrzymanych wyników wzięto pod uwagę 100 kwestionariuszy wypełnionych kompletnie. Pozostałe 24 osoby wypadły z badań ze względu na niewłaściwy wynik Kwestionariusza Aprobaty Społecznej - KAS (Drwal, Wilczyńska, 1985). Do pomiaru obiektywnej jakości związku użyto Kwestionariusza Jakości Związku (KJZ) opracowanego przez Alicję Kuczyńską (1998), na podstawie Trójkątnej Teorii Miłości Sternberga (1986, 1988; por. też Wojciszke, 1993). Subiektywną ocenę jakości związku mierzono na 6-stopniowej szacunkowej skali graficznej. W celu określenia motywów, jakie kierują osobami badanymi do podejmowania aktywności seksualnej, respondenci udzielali odpowiedzi na 28 pytań opracowanych przez F.Hajcak i P.Garwood (1994), które nazwano Kwestionariuszem S/NS. Do uzyskania obiektywnej odpowiedzi na pytanie o zadowolenie z pożycia seksualnego oraz zebrania informacji dotyczących doświadczeń seksualnych i pożycia intymnego, posłużono się Inwentarzem Interakcji Seksualnych (SII) skonstruowanym przez J.LoPiccolo i J.Stegera, (1978; zobacz też Z.Lew-Starowicz, 1985). Do podstawowego pakietu zastosowanych w badaniach metod dołączono KAS, jako skalę kontrolną, umożliwiającą wykrywanie tendencji do przedstawiania siebie w zbyt korzystnym lub niekorzystnym świetle (Drwal, Wilczyńska, 1985). Badania oparte na zasadzie dobrowolności, przeprowadzono w latach 1997 - 1998.
Wyniki badań i ich omówienie.
Celem badań było znalezienie odpowiedzi na pytanie: czy i jaka istnieje zależność pomiędzy seksualnymi i nieseksualnymi motywami podejmowania zachowań seksualnych a satysfakcją seksualną i jakością związku partnerskiego? Okazało się, iż motywy podejmowania aktywności seksualnej istotnie mają znaczenie dla osiągnięcia satysfakcji seksualnej. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni szukają i chcą odnajdywać w zbliżeniu fizycznym spełnienia swoich naturalnych potrzeb seksualnych. Hajcak i Garwood (1994) uważają, że seks może być sposobem na wyrażenie miłości, może zapewnić towarzystwo i zaspokoić potrzebę czułości, bądź potwierdzać seksualną tożsamość i umożliwiać emocjonalną intymność, jednakże są to "skutki uboczne" zbliżenia seksualnego. Seks służy zaspokojeniu potrzeb o charakterze seksualnym - i to jest głównym źródłem przyjemności i satysfakcji seksualnej. W sytuacji, gdy motywem zachowań seksualnych przede wszystkim jest chęć uzyskania potwierdzenia swojej atrakcyjności, czy też chęć odreagowania tłumionej złości na partnera, wówczas satysfakcja zbliżeń seksualnych maleje, a wzrasta poziom frustracji i braku usatysfakcjonowania. W tej sytuacji wydaje się, że Hajcak i Garwood mają rację twierdząc, iż tylko aktywność seksualna podejmowana z czysto seksualnych potrzeb gwarantuje uzyskanie prawdziwie seksualnej satysfakcji. Trudno jest mi wyjaśnić, dlaczego seksualne i nieseksualne motywy podejmowania aktywności seksualnej u mężczyzn, mają wpływ na obiektywną ocenę pożycia seksualnego, a na subiektywną nie. Być może dzieje się tak dlatego, że dla mężczyzn predykatory subiektywnej oceny życia seksualnego są inne niż dla kobiet (por. Kuczyńska, Kaczmarek, 2001). Poza tym bardzo możliwe, że różnica pomiędzy uzyskanymi związkami miar wynika z narzędzi za pomocą których zostały dokonane pomiary głównych zmiennych. Rodzaj motywów podejmowania aktywności seksualnej nie jest związany z oceną jakości związku - zarówno obiektywną jak i subiektywną. Tylko u kobiet zaangażowanie - jeden z komponentów jakości związku - wiąże się negatywnie z seksualnymi i pozytywnie z nieseksualnymi motywami aktywności seksualnej. Zaangażowanie jest tym elementem, który zyskuje na wartości w miarę trwania związku. Wiąże się z decyzjami, myślami, uczuciami i działaniami ukierunkowanymi na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na utrzymanie tego związku pomimo występowania różnych przeszkód (Wojciszke, 1993). Wysiłek wkładany w utrzymanie związku automatycznie zapoczątkowuje proces jego samopodtrzymywania się, a co za tym idzie utwierdzania się w słuszności podjętej decyzji. Do tego dochodzi jeszcze dodatni bilans zysków i strat uzyskiwanych w danym związku, mała atrakcyjność alternatywnych związków oraz liczne bariery utrudniające zerwanie związku, np. takie jak: naciski rodzinne, dzieci, system wartości. Reasumując, ludzie pozostają ze sobą w związku nie przynoszącym im satysfakcji - choć intymność i namiętność spadają poniżej poziomu, który ich zadowala, albo dlatego, że dotąd w nim byli, albo też dlatego, że mimo wszystko chcą w nim być, bądź po prostu muszą być. Sądzę, że dla kobiet bilans zysków zdecydowanie przewyższa bilans strat. W ujęciu ewolucyjnym zaangażowanie ze strony partnera ma ogromne znaczenie dla kobiety (Buss, 2000, 2001). Biorąc pod uwagę koszty jakie ponosi kobieta decydując się na wybór partnera życiowego oraz jej gotowość do dostępności seksualnej, zrozumiały staje się fakt zależności pomiędzy zaangażowaniem a seksualnymi i nieseksualnymi motywami podejmowania aktywności seksualnej. Zaangażowanie ma wiele aspektów. Przede wszystkim jest wyrazem miłości. Świadczy m.in. o wierności, o skłonności do dzielenia się dobrami ekonomicznymi, o dostarczaniu partnerowi wsparcia uczuciowego, o dostępności seksualnej. Ponieważ seks jest jednym z największych dóbr, jakie kobiety mogą zaoferować mężczyznom, ewolucja musiała wykształcić u naszych przodkiń mechanizmy bardzo rozważnego gospodarowania tym dobrem. Wymaganie miłości, szczerości i życzliwości jest dla kobiet sposobem na uzyskanie od mężczyzn stosownej rekompensaty za oferowaną przez nie dostępność seksualną - a tym samym rozwiązuje ważny problem zapewnienia sobie oraz swoim dzieciom dostępności do zasobów mężczyzny. Wraz z upływem czasy trwania związku spada zaangażowanie uczuciowe partnerów i częstość wzajemnego obdarzania się uwag i uczuciami, co szczególnie przeszkadza kobietom. Z ewolucyjnego punktu widzenia wiąże się to z faktem obniżania się zdolności reprodukcyjnych kobiety, co tłumaczy spadek zaangażowania ze strony mężczyzn. Jednakże wysiłki kobiet dla podtrzymania zaangażowania są nadal wysokie, choćby tylko i ze względu na dostępność do materialnych zasobów mężczyzny (Buss, 2000, 2001). (Uwaga: obszerna bibliografia do wglądu u autorki opracowania.)
alielle