H. Markiewicz „Rodzaje i gatunki literackie”.doc

H. Markiewicz „Rodzaje i gatunki literackie” (genologia literacka)

→ Podział literatury pięknej na EPIKĘ, DRAMAT i LIRYKĘ wywodzi się z TRADYCJI STAROŻYTNYCH

Poezja → do czasów romantyzmu nazwa szeroka – obejmująca twórczość literacką (1830 – nowożytne pojęcie liryki)

PODZIAŁ → ze względu na charakter podmiotu mówiącego

1)     genus dramaticum – wypowiedź postaci stworzonych przez autora

2)     genus enarnativum – wypowiedź samego poety

3)     genus commune – utwór łączący narrację autorską i przytoczone wypowiedzi postaci kreowanych przez poetę

LITERATURA NAUKOWA → TENDENCJE:

1)     DIAGNOSTYCZNA: Definiując rodzaj literacki poprzestaje na wskazaniu cech obiektywnych i łatwo dostrzegalnych

2)      ESENCJALNA: stara się wyliczyć cechy dla danego rodzaju ISTOTNE

Ad. 1 – Zorientowana sprawdzawczo, analitycznie tworzy pojęcia klasowe, treściowo ubogie.

Ad. 2 – Prowadzi do pojęć typologicznych, nieraz – typów idealnych.

STAIGER:
              W każdym utworze, z niejednakową siłą, działają wszystkie trzy pierwiastki rodzajowe.

KLEINER:

Liryka – zindywidualizowany podmiot mówiony

Epika – nieokreślony, znika poza światem przedstawionym

Dramat – Zobiektywizowanie; ukształtowanie samoistne podmiotu.

J. PETERSEN/E. HIRT:

Liryka – monologiczna prezentacja stanu

Epika – monologiczna relacja o czynności

Dramat – dialogiczna prezentacja czynności

Prezentacja: cecha wspólna liryki i dramatu.

Monologiczność: cecha wspólna epiki i liryki.

Akcyjność: cecha wspólna epiki i dramatu.

Hegel, Schelling:

Liryka – subiektywność

Epika – obiektywność

Dramat – subiektywność + obiektywność

Rozróżnienie na podstawie odmienności świata przedstawionego:

Liryka – uczucie, przeżycie

Epika – zdarzeniowość, akcyjność

Dramat – zdarzeniowość, akcyjność

                                          Wspólna cecha tych rodzajów pragmatycznych.

Kate Hamburger:

Liryka – wypowiedź egzystencjalna o rzeczywistości

Epika i dramat – kreują rzeczywistość funkcjonalną

ODRĘBNOŚC CZASU – rozróżnienie:

Jean Paul:

Liryka – teraźniejszość

Epika – przeszłość

Dramat – przyszłość

→ Częste koncepcje przypisujące któremuś z rodzajów:

              - bezczasowość

              - niewspółmierność z czasem realnym

Kleiner:

              Liryka – poezja subiektywnego ujęcia tematu, poezja wyraźnie określonego podmiotu mówiącego

              Epika – poezja zobiektywizowanego tematu

              Dramat – poezja subiektywnego słowa zobiektyzowanych, odrębnych podmiotów mówiących

N. FRYE → klasyfikacja

                            ↓

- sposób komunikowania dzieła literackiego

- obecność/nieobecność w nim autora, postaci i audytorium

Frye: rozróżnienie w literaturze dwóch trybów:

              - Fikcjonalny

              - Tematyczny – górują znaczeniem autor i odbiorcy

na 1 planie: postacie fikcyjne

WYZNACZNIKI POEZJI

              → (dawniej) forma metryczna, mimesis

              → odrębność języka poetyckiego (ozdobność, konkretność, obrazowość, dominująca funkcja autoteliczna)

LITERATURA PIĘKNA

              → Łączy się z przynajmniej jedna z następujących cech:

1)      fikcjonalna modyfikacja wypowiedzi

2)      obrazowość bezpośrednia – wywoływanie wyrazistych wyobrażeń

3)      obecność funkcji autotelicznej

UTWÓR EPICKI

              Tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej, z niewielkim nasileniem funkcji emotywnej.

DRAMAT

              Tekst wielopodmiotowy; funkcje: przedstawiająca, wolicjonalna, silny udział funkcji emotywnej i wyróżniającej.

LIRYKA

              Utwory krótkie, wyrażane językiem poetyckim, wypowiadające uczucia, przeżycie lub choć subiektywne ujęcie tematu.

Tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej lub wolicjonalnej; duże nasilenie funkcji emotywnej i autotelicznej.

Granice między zakresem odmian rodzajowych – płynne

Istnieją utwory o charakterze pośrednim, mieszanym.

Liryka:

1)     liryka bezpośrednia

2)     liryka pośrednia

1)     liryka indywidualna

2)     liryka zbiorowa

1)     liryka „ja” autorskiego

2)     liryka maski, roli

KAYSER:

- liryka opisu

- liryka apelu

- liryka pieśniowa

SKWARCZYŃSKA:

              - liryka osobista

              - medialna (skierowana do 2 osoby)

              - sytuacyjna

EPIKA

1)      Wielkie formy epickie

2)      Małe (ewentualnie średnie) formy epickie

FRYE – odmiany rodz. FICTION:

1)      powieść (postaci ukazane w sposób realny)

2)      romans (postaci stylizowane)

3)      wyznanie (powieść zindywidualizowana, introwert.)

4)      anatoma (satyryczna panorama społeczna)

DRAMAT:

1)      Dominująca jakość emotywna i charakter rzeczywistości przedstaw.

- tragedie

- komedie

- farsa

- gatunki mieszane

2)      Przeznaczenie realizacyjne

- dz. teatr.

- dz. operowe

- dz. filmowe

              - dramat książkowy

3)      Kompozycja

- otwarta

- zamknięta

4)      Dominanta

akcja – postać - kronika

5)      Charakter „dziania się”

- dramat o akcji jednolitej

- dramat epizodyczny

- dramat statyczny