Integracja sensoryczna.pdf

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi

Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo

http://www.publikacje.edu.pl

Model sensorycznej integracji został rozwinięty przez amerykańską terapeutkę zajęciową i psychologa Jean Ayers.

Wywodzi ona swój model z modeli nerofizjologicznych mózgu i form zachowania. W oparciu o te badania stara się

wyjaśnić zaburzenia poznawcze, emocjonalne i sensomotoryczne u dzieci. Integracja sensoryczna - jak podaje Zbigniew

Przyrowski - to organizacja wejściowych danych zmysłowych dokonywanych przez mózg w celu produkowania

odpowiedzi adaptacyjnej na wymagania otoczenia. Jest to proces dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze

wszystkich zmysłów segreguje je, rozpoznaje, interpretuje, integrując je ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami

odpowiada adekwatną do sytuacji reakcją.

Integracja sensoryczna dokonuje się na kilku poziomach:

Na poziomie I ulegają powiązaniu bodźce dotykowe, co pozwala dziecku na ssanie, jedzenie, odczuwanie przyjemne

dotyku i umożliwia wytworzenie więzi z matka. Inegracja błędnikowych i proprioceptywnych bodźców umożliwia

dziecku koordynację ruchów gałek ocznych, utrzymanie postawy, napięcia mięśniowego, równowagi i poczucia

pewności w stosunku do sił grawitacji.

Na poziomie II podlegają łączeniu w bodźce systemu błędnikowego, proprioceptynego i dotykowego /zmysły

podstawowe/, to z kolei warunkuje koordynację i napięcie uwagi, planowanie ruchu, świadomości i percepcji własnego

ciała, oraz koordynacji czynności obu stron ciała.

Poziom III integracji sensorycznej obejmuje także bodźce wzrokowe i słuchowe. Poprzez powiązanie bodźców

przedsionkowych, słuchowych, proprioceptywnych uzmysławiających ciało, dochodzi do zdolności rozumienia mowy

i jej uczenia się. Współgranie bodźców optycznych z bodźcami zmysłów podstawowych ww. umożliwia dokładną

detaliczną /drobiazgową/ percepcję wzrokową, a co za tym idzie koordynację oko-ręka. Dzięki temu dziecko może

włożyć kurtkę, nalać sobie mleka, budować z klocków dom, malować.

Na poziomie IV rozwoju są integrowane bodźce ze wszystkich kanałów zmysłowych powstają produkty końcowe

procesów przetwarzania, które odbywały się na poprzednich trzech poziomach. Poczucie własnej wartości,

samokontrola, poczucie zaufania do siebie samego rozwijają się w oparciu o tę świadomość, że ciało egzystuje, jako

godny zaufania twór sensomotoryczny i wywodzi się ono z dobrej integracji systemu nerwowego.

Gdy dochodzi do zakłóceń procesów integracyjnych pojawiają się różne dysfunkcje w procesach percepcyjnych i

ruchowych oraz w zachowaniu. Z.Przyrowski dzieli rodzaje zaburzeń SI u dzieci ze względu na przyczyny ich

powstawania na pierwotne i wtórne. Do pierwszej grupy zalicza te, gdzie występuje nieprawidłowe funkcjonowanie

struktur anatomicznych /móżdżku, zwojów podstawy mózgu i dróg piramidowych/, które przyczyniają się do tworzenia

nieprawidłowych odpowiedzi ruchowych. Drugą grupę dysfunkcji w zakresie integracji sensorycznej u dzieci stanowią

te, których przyczyną jest mała liczba doświadczeń motorycznych lub nieprawidłowy rozwój ruchowy.

Integracja sensoryczna służy percepcji ciała i świata, reakcjom adaptacyjnym /reagowanie właściwe do wymogów

otoczenia/, procesom uczenia się, rozwojowi niektórych funkcji nerwowych. Dysfunkcja interakcji sensorycznej jest

przyczyną wielu, choć nie wszystkich, trudności w szeroko rozumianym uczeniu się. Terapia integracji sensorycznej są

to działania, na które składa się stymulacja sensoryczna prowadząca do odpowiednich reakcji adaptacyjnych, zgodnych

z neurologicznymi potrzebami dziecka. Terapia ta polega zwykle na aktywności ruchowej całego ciała w dużej mierze

spontanicznej-wybieranej przez samo dziecko i dostarczającej wrażeń przedsionkowych, proprioceptywnych i

dotykowych. Terapia ruchowej zabawy tak organizowana by system nerwowy zaangażowany w odbieranie wrażeń

zmysłowych powstających podczas ruchu stopniowo uczył się właściwie reagować na żądania płynące z otoczenia.

Poprawa następuje w zakresie motoryki funkcji językowych, społeczno-emocjonalnych a przede wszystkim lepszą

efektywnością uczenia się. Podczas terapii SI dziecko nie uczy się konkretnych umiejętności lecz poprawiając

strona 1 / 5

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi

Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo

integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podłoża tych umiejętności a one pojawiają się w sposób

naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania mózgu.

Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębszym, z niepełnosprawnością sprzężoną mają duże problemy z

odbiorem bodźców zmysłowych z powodu uszkodzonego CUN. Występują zaburzenia w obrębie zmysłu dotyku,

czucia głębokiego /proprioceptywnego/ i systemu przedsionkowego. Najważniejszy system sensoryczny, odgrywający

zasadniczą rolę w ludzkim zachowaniu zarówno fizycznym jak i psychicznym to system dotykowy. Dysfunkcje SI, w

której nieprawidłowa jest percepcja bodźców dotykowych określa się obronnością dotykową. Obronność dotykowa są

to zaburzenia modulowania wejściowych informacji dotykowych. Mózg ludzki odmiennie interpretuje bodźce swoje od

tych z zewnątrz - własny dotyk nie powoduje reakcji obronnych, lepiej tolerowany jest dotyk osób bliskich. Podstawą

terapii jest dobra i bliska relacja emocjonalna w kontaktach z dzieckiem zanim będziemy "dostarczać" mu dotyk.

Zachęcamy do samodzielnego dostarczania sobie bodźców, z czasem my za zgodą dziecka możemy podawać doznania

dotykowe. Proporcjonalne rozmieszczenie dotyku na okolice skóry - kolejność - zaczynamy od pleców, nogi, stopy,

ręce, dłonie, głowa, twarz. Zaczynamy od bodźców mocniejszych podawanych z naciskiem, stopniowo przechodząc do

coraz łagodniejszych. Podczas terapii cały czas obserwujemy dziecko - kontaktujemy się z rodzicami - jeżeli dziecko

zachowuje się po zabiegach źle - musimy zmienić nasilenie bodźców. Ayers mówi żeby poprzedzić stymulację

dotykową jakąś stymulacją przedsionkową ponieważ te systemy wpływają na siebie modulująco i ułatwiają sobie

intensywność wrażenia.

Przyczyny obronności dotykowej:

Niedotlenienie okołoporodowe

Poród przez cesarskie cięcie

Brak odpowiedniej stymulacji dotykowej we wczesnym okresie życia

Genetyczne predyspozycje

Objawy obronności dotykowej:

Preferowanie długich rękawów

Unikanie zetknięcia palców z czymkolwiek

Odczuwanie dyskomfortu przy noszeniu ciasnych ubrań

Dzieci nie lubią podmuchu wiatru /zwłaszcza po wyjściu z wody/

Nie lubią mycia głowy, czesania włosów

Nie lubią szczotkowania zębów, pokarmów pewnej określonej konsystencji, wolą zwykłe papki, odmawiają potraw o

mocnym smaku - są to objawy nadwrażliwości okolicy jamy ustnej

Nie lubią tłumu ani ludzi zbyt blisko siebie

Unikają kontaktu dotykowego

Nie lubią bawić się w piasku, malować farbami, lepić z plasteliny i masy solnej

Burzą się przed braniem do rak zabawek o ostrych kształtach i fakturach

Maja trudności w koncentracji uwagi

Wolą inicjować pocałunki i uściski, nie lubią niespodziewanych dotknięć, bądź przytulania

Same dostarczają sobie bodźców dotykowych obijając się o sprzęt

Nie potrafią różnicować miejsca, w które są dotykane

Wrażenia z mięśni, ścięgien, które umożliwiają orientację w aktualnym położeniu poszczególnych części ciała oraz

informują o wykonywanych ruchach określa się propriocepcją. Dobrze zintegrowana informacja z mięśni i ścięgien

jest niezbędnym elementem dla kształtowania sięu dziecka dynamicznego obrazu siebie i zaplanowania ruchów

stosownych do sytuacji. Układ propriocepcji odpowiada za odczuwanie ciała w przestrzeni /informację o poruszaniu się

ciała/. Poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku /utrzymanie równowagi podczas wchodzenia i

schodzenia ze schodów, wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą prawidłowej motoryce,

swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych, tworzenie somatognozji i lateralizacji, percepcję położenia narządów

artykulacyjnych podczas mówienia. Zaburzenia rozwoju posturalnego przejawiające się w słabej równowadze, braku

płynności precyzji ruchów i stosowania stałych zafiksowanych wzorców ruchowych. Obawa przed nowymi

strona 2 / 5

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi

Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo

nieznanymi ruchami wiąże się to z niepewnością posturalną.

Słaba znajomość swojego ciała jako całości i poszczególnych jego elementów, niedostateczna świadomość ich

możliwości ruchowych, obniżona precepcja wrażeń odbieranych przez system dotykowy jest charakterystyczna dla

dzieci z dyspraksją. Zaburzenia w planowaniu motorycznym rozpoznaje się nie po tym co dziecko robi, lecz po tym że

nie potrafi wykonać wielu czynności właściwych dla jego wieku życia.

Objawami zaburzeń w zakresie propriocepcji są:

Niekontrolowane, chaotyczne ruchy dzieci

Dążenie do mocnego uścisku, gryzienie, szczypanie przez dziecko siebie i innych

Niszczenie przedmiotów z powodu braku kontroli nad własnym dotykiem

W organizacji CUN kluczową rolę odgrywa również system przedsionkowy, składający się z 2 typów receptorów

dostarczających informacji o pozycji głowy, ruchach głowy i pośrednio i ruchach całego ciała. Nawet niewielkie

zmiany pozycji głowy powodują aktywację systemu przedsionkowego, a to z kolei wpływa na pracę mózgu. System

przedsionkowy wspólnie z systemem propriocepcji ma wpływ na subiektywną świadomość pozycji i ruchów ciała w

przestrzeni, napięcie posturalne i równowagę. Deficyty w funkcjonowaniu układu przedsionkowego objawiają się:

Zaburzeniami równowagi /szeroko rozstawione nogi, często potykają się, późno uczą się jeżdżenia na rowerze, boją

się huśtawki/

Wzmożone napięcie mięśni w kończynach

Używanie każdej strony ciała osobno

Zaburzoną zdolnością i wykonywaniem w przestrzeni ruchów w kierunku góra-dół, prawa-lewa, przód-tył, dla których

oś stanowi własne ciało

nadwrażliwość emocjonalną, dotykową, słuchową

problemami z artykulacją

obniżonym poziomem grafomotorycznym

odwrotnym widzeniem np. liter, gubieniem linii i słów podczas czytania

Niepewność grawitacyjna - dzieci charakteryzują się lękiem do doświadczania i poznawania otoczenia, nie wykonują

gwałtownych ruchów w przestrzeni, czują strach, obawę, stres gdy znajdują się w pozycji, do której nie są

przyzwyczajone lub wtedy gdy ktoś chce kontrolować ich ruchy w przestrzeni.

Dzieci z niepełnosprawnością złożoną prezentują zaburzenia na wszystkich poziomach rozwoju sensorycznego.

Wrażenia odbierane są ze zbyt dużą lub zbyt małą intensywnością. W związku z tym dzieci te często same dostarczają

sobie takiej stymulacji, która kompensuje ich zaburzenia sensoryczne.

Występują stereotypie takie jak:

Obracanie siew kółko,

machanie rękami,

Uderzanie rękami o własne ciało,

Zgrzytanie zębami

Wkładanie przedmiotów do buzi

Lizanie przedmiotów.

Dzieci powtarzają te czynności aż do momentu zaspokojenia. Niektóre z dzieci mają problem z poruszaniem się, mają

problem z dostarczeniem sobie jakiejkolwiek stymulacji. Poznają więc otoczenie badając je dostępnymi dla siebie

czynnościami. Czasami jest to wąchanie, lizanie, wydawanie nieartykułowanych dźwięków, czasem krzyk.

W przypadku nadwrażliwości sensorycznej dzieci starają się unikać tych bodźców sensorycznych, które są dla nich

nieprzyjemne. Dzieci te nie lubią być dotykane, często unikają kontaktu wzrokowego, przejawiają nadwrażliwość na

różne dźwięki /zatykają sobie uszy, uderzają siew uszy, nie tolerują różnych aktywności związanych z ruchem, mają

problemy z jedzeniem i połykaniem/.

strona 3 / 5

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi

Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo

Terapia

Terapia w metodzie Integracji sensorycznej wygląda jak zabawa. Dziecko uczestniczy w zajęciach i ma wrażenie że

kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka jednak nie

mogą być ani za łatwe ani za trudne - należy balansować na granicy możliwości dziecka Wśród używanego sprzętu są

różnego typu huśtawki, hamaki, platformy równoważne, duże piłki i wałki, deskorolki, talerze obrotowe itp. Wiele

dzieci wpuszczonych do sali z takim wyposażeniem spontanicznie wybiera taki przyrząd i taką aktywność, która

najlepiej służy układowi nerwowemu - jest to zasada wewnętrznego instynktu. Inne - zwłaszcza te z rozmaitymi

typami nadwrażliwości zmysłowej - potrzebują stymulacji ze strony terapeuty. W czasie terapii dziecko ma nie tyle

nauczyć się konkretnych umiejętności, ile raczej usprawnić bazowe systemy sensoryczne i procesy nerwowe, leżące u

podłoża tych umiejętności. Zaburzenia różnicowania dotykowego, podobnie jak i podwrażliwość dotykowa towarzyszy

często słabemu poczuciu własnego schematu ciała i trudnościom z planowaniem ruchowym. Jest wiele zabaw

mogących poprawić różnicowanie zmysłowej informacji dotykowej.

Należą do nich:

łowienie w grochu, kaszy czy piasku, wyszukiwanie drobnych przedmiotów w wypełnionych nimi pojemnikach

ścieranie gąbką, pędzlem, dłonią pianki naniesionej na różne części ciała

wyszukiwanie i odklejanie nalepek i plastrów przyklejonych na ciele

chodzenie po podłożu o zmiennej fakturze

kąpiele w tzw. Suchym basenie wypełnionym piłeczkami, a także wyciąganie przez dziecko takich piłeczek

włożonych pod koszulę

malowanie palcami z użyciem różnorodnych substancji - farb, kremów, mogą być mieszane z piaskiem

mycie a następnie wycieranie poszczególnych części ciała materiałami o różnej fakturze

W przypadku rozpoznania cech obronności dotykowej podstawą terapii jest dobra i bliska relacja emocjonalna w

kontaktach z dzieckiem zanim będziemy "dostarczać" mu dotyk. Zachęcamy do samodzielnego dostarczania sobie

bodźców, należy pozwolić dziecku na samodzielne zdobywanie doświadczeń dotykowych i na wybór ich ilości i

rodzaju - szeroka gama zabawek - zaś podczas kąpieli-gąbek, myjek, płynów i pianek. Z czasem my za zgodą dziecka

możemy podawać doznania dotykowe. Proporcjonalne rozmieszczenie dotyku na okolice skóry - kolejność -

zaczynamy od pleców, nogi, stopy, ręce, dłonie, głowa, twarz. Zaczynamy od bodźców mocniejszych podawanych z

naciskiem, stopniowo przechodząc do coraz łagodniejszych. Podczas terapii cały czas obserwujemy dziecko -

kontaktujemy się z rodzicami - jeżeli dziecko zachowuje się po zabiegach źle - musimy zmienić nasilenie bodźców.

Stosujemy gąbki, futerka, szczotki o różnej twardości, piórka, woreczek lub pudełko z otworami zawierające rozmaite

przedmioty do rozpoznawania dotykiem.

W przypadku stymulacji układu przedsionkowego możemy wykonywać z dzieckiem takie ćwiczenia jak:

podskoki: obónóż, na jednej nodze, przeskakiwanie z nogi na nogę, skakanie wokół własnej osi, można

wykorzystywać popularną zabawę - grę w gumę

ruchy wahadłowe głowy

obroty wokół własnej osi odpychając się nogami

przyjmowanie i utrzymywanie pozycji typu bocian jaskólka

chodzenie stopami wzdłuż rozłożonej na podłodze liny

wchodzenie, schodzenie i zeskakiwanie ze stopni.

Bibliogrfia:

Przyrowski Z. 1998 Dysfunkcje integracji sensorycznej i deficyty fragmentaryczne w zespole mózgowego porażenia

dziecięcego.

Przyrowski Z. 2001 Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej

Mass Violet F. 1998 Uczenie się przez zmysły: wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej dla rodziców i

specjalistów /tł. Ewa Grzybowska, Zbigniew Przyrowski, Marta Ślifirska/

strona 4 / 5

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci z Zaburzeniami Genetycznymi

Integracja sensoryczna w pracy z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo

Elżbieta Bukowska

strona 5 / 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: