- instytucja ombucmana powstała w Szwecji w 1713 r W Polsce Rz. P. Ob. został powołany w 1987r. Dopiero dwa lata później instytucja to uzyskała rangę konstytucyjną.
1. Charakteryzując pozycję ustrojową Rz. P. Ob. można stwierdzić, że jest to organ stojący na straży praw i wolności człowieka powiązany funkcjonalnie z sejmem. Polega to na tym, że Rz. P. Ob. powoływany i odwoływany jest przez Parlament, a ponadto, że zakres jego właściwości łączy się z wykonywaniem funkcji kontrolnej przez Sejm.
Po 2-gie Rz. P. Ob. jest organem niezależnym i niezawisłym o czym świadczy posiadany przez niego immunitet formalny oraz to, że corocznie składa on przed Sejmem informację, a nie sprawozdanie o stanie przestrzegania praw człowieka i praworządności w Polsce (sprawozdanie składa się podmiotowi, któremu się podlega)
Po 3-cie postępowanie przed Rz. P. Ob. jest dostępne dla wszystkich i mniej sformalizowane niż np. zwrócenie się do TK ze skargą konstytucyjną. Świadczy o tym to, że skargę do Rz. P. Ob. może złożyć każdy, nawet ten, kto niema zdolności prawnych, może być złożona w cudzym imieniu i w dowolnej formie.
Rz. P. Ob. w odróżnieniu od organów sądowych może podejmować czynności z urzędu (może działać bez wniosku)
Powoływanie i odwoływanie
Rz. P. Ob. jest powoływany na 5-letnią kadencję przez Sejm za zgodą Senatu. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od wyboru Rz. P. Ob. przez Sejm nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu przyjmuje się, że Rz. P. Ob. została osoba wybrana przez Sejm.
Kandydatów zgłaszać mogą:
· Marszałek Sejmu
· Grupa 30 posłów
Te samą procedurę stosuje się przy odwołaniu. Ta sama osoba może piastować urząd Rz. P. Ob. przez 2 kolejne kadencje.
Kandydatem na Rz. P. Ob. może być osoba, która wyróżnia się wiedzą prawniczą przede wszystkim z zakresu praw człowieka oraz jest nieskazitelnego charakteru.
Zakres przedmiotowy działania Rz. P. Ob.
Stoi na straży praw i wolności określonych w konstytucji i ustawach, zasad współżycia społecznego oraz zasad sprawiedliwości społecznej
Zakres podmiotowy
Rz. P. Ob. bada, czy nie nastąpiło naruszenie 3 wskazanych wyżej wartości ze strony władzy publicznej (Art. 80 konstytucji) (każdy, kto ma przewagę). Wszystkie podmioty prawne są wyłączone spod działalności Rz. P. Ob.
Zasady współżycia społecznego, to normy, które zostały przyjęte jako standardowe
Postępowanie przed Rz. P. Ob.:
Skarga → podjęcie czynności → podjęcie sprawy → wykorzystanie środków prawnych
Podjęcie czynności – oględne przeczytanie skargi, zastanowienie się nad nią
Podjęcie sprawy – Kierowanie wystąpienia do odpowiedniej osoby (Rektor Wydziału)
wykorzystanie środków prawnych:
- wystąpienie do sądu w imieniu poszkodowanych
- zgłoszenie wyroku do kasacji
- zgłoszenie skargi konstytucyjnej
- zgłoszenie ustawy do TK
- otrzymanie sprawy od Rz. P. Dziecka
STANY NADZWYCZAJNE:
- stan wojenny
- stan wyjątkowy
- stan klęski żywiołowej
Stan wojenny
Wprowadza się w sytuacji zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa albo w sytuacji zbrojnej napaści na Polskę, bądź w sytuacji gdy z umowy międzynarodowej wynika obowiązek wspólnej obrony.
S. W. wprowadza w drodze rozporządzenia Prezydent na wniosek RadaMinistrów. Rozporządzenie to podlega natychmiastowemu ogłoszeniu w Dz. U., środkach masowego przekazu oraz w drodze obwieszczeń, które powinny być rozplakatowane w możliwie największej ilości miejsc.
Rozporządzenie o wprowadzeniu S. W. musi być przekazane Sejmowi w ciągu 48h. Sejm powinien zatwierdzić rozporządzenie z zastosowaniem przepisów o postępowaniu ustawodawczym. Uchylenie rozporządzenia przez Sejm nie stanowi, aby Rada Ministrów ponownie wystąpiła do Prezydenta z wnioskiem o wprowadzenie S. W.
W okresie trwania stanu wojennego, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, Prezydent może wydawać Rozporządzenia z mocą ustawy.
Stan wyjątkowy
Wprowadza również Prezydent na wniosek Rządu w drodze rozporządzenia w sytuacji:
· zagrożenia konstytucyjnego porządku państwa (zamach stanu)
· zagrożenia porządku publicznego (załamanie finansów publicznych)
· zagrożenia bezpieczeństwa obywateli
Stan wyjątkowy może być wprowadzony na okres 90 dni. Sejm może wyrazić zgodę na przedłużenie o kolejne 60 dni.
Stan klęski żywiołowej
Wprowadza się w sytuacjach przeciwdziałania lub usunięcia skutków katastrof naturalnych lub awarii technicznych (np. awaria elektrowni jądrowej, epidemia)
Stan klęski żywiołowej wprowadza Rada Ministrów na okres 30 dni. Czas trwania klęski żywiołowej może zostać przedłużony do czasu usunięcia awarii
! ! ! W ciągu 90 dni od odwołania któregoś ze stanów nadzwyczajnych nie można przeprowadzić wyborów do organów przedstawicielskich. Gdyby podczas trwania jednego ze stanów nadzwyczajnych kadencja Prezydenta, Sejmu, czy Senatu, to z mocy prawa zostaje przedłużona.
W okresie trwania stanu nadzwyczajnego dopuszcza się odosobnienie osób w stosunku do których istnieje podejrzenie, że popełnią przestępstwo, będą zakłócały porządek publiczny lub będą zagrażały bezpieczeństwu państwa lub obywateli. Decyzję o odosobnieniu wydaje Wojewoda na wniosek Policji lub Prokuratury.
Osoba, w stosunku do której wydano decyzję o odosobnieniu może zaskarżyć do Sądu Administracyjnego w ciągu 7 dni. Orzeczenie Sądu Administracyjnego jest ostateczne.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA PAŃSTWA
Każdy, kto poniósł straty majątkowe w związku z wprowadzeniem któregoś ze stanów nadzwyczajnych ma prawo w ciągu 1 roku od dowiedzenia się o szkodzie wystąpić do Wojewody o odszkodowanie. Wojewoda ma 3 miesiące na decyzję. Osoba może domagać się jedynie rzeczywistych strat, a nie ewentualnych korzyści w razie nie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego (bar piwny – zwrot za piwo, straty za brak sprzedaży, zapłata świadczeń na ZUS, podatku nie zwróci)
NIK
Prezes NIK powoływany jest na 6-letnią kadencję przez Sejm i Senat. Uchwała w sprawie Prezesa NIK zapada bezwzględną większością głosów. Senat ma 30 dni na zaakceptowanie uchwały Sejmu. Jeśli nie zgłosi wyraźnego sprzeciwu w ciągu 30 dni, to przyjmuje się, że Prezesem NIK została osoba wybrana przez Sejm.
NIK działa na zasadzie kolegialności.
Jej struktura składa się z:
· Prezesa
· od 2 – 4 Wiceprezesów
· oraz 14 członków Kolegium.
Wiceprezesów powołuje Prezes za zgodą Marszałka Sejmu.
Członków Kolegium wybiera Sejm na wniosek Prezesa NIK. Co najmniej polowa członków Kolegium musi być specjalistami z zakresu: prawa, administracji lub ekonomii.
Prezes NIK posiada immunitet formalny. Może być odwołany przed upływem kadencji przez Sejm jeśli popełni przestępstwo lub upadnie na zdrowiu. Prezes NIK ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.
Kontrola NIK
Wyróżnia się 2 rodzaje kontroli:
Ø kontrola obligatoryjna – podlegają centralne organy władzy państwowej. Dotyczy to przede wszystkim działalności Kancelarii Prezydenta, Prezesa RM oraz Ministrów.
Najważniejszym zadaniem NIK w tym zakresie jest badanie wykonania przez Rząd ustawy budżetowej.
Podlegają tej kontroli również terenowe organ administracji rządowej zespolonej oraz państwowych osób prawnych (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa, państwowe uczelnie).
NIK kontroluje wskazane podmioty pod kątem:
· legalności – działalność zgodna z prawem
· gospodarności – czy podmiot nie marnotrawi publicznych pieniędzy
· rzetelności – dokonywanie wszelkich starań, by wywiązać się z założonych zadań
· celowości – wykonywanie ustawowych zadań
Ø kontrola fakultatywna – dotyczy samorządu terytorialnego i wszystkich jednostek komunalnych (np. MPK, Miejskie Przedsiębiorstwo Ciepłownicze)
NIK bada działalność tych podmiotów pod kątem:
· legalności
· gospodarności
· rzetelności
NIK bada również:
Niepubliczne jednostki organizacyjne i osoby prawne, które wykonują zadania zlecone przez administrację państwową. Podmioty te kontrolowane są przez NIK pod kątem:
NIK składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu.
FINANSE PUBLICZNE
Rozdział X art. 216 – 227
Stabilność podatkowa
- podatek nie może być zmieniony w trakcie roku podatkowego. Uchwalenie podatku musi nastąpić w poprzedzającym roku podatkowym, a vacatio legis trwa min. 1 miesiąc.
Art. 11 ust. 1
a) o celach gromadzenia i wydatkowania decyduje Sejm i Senat.
b) oddziaływanie gwarancyjne
jeżeli ustawa nie określi jakichś podatków lub danin, to państwo nie może ich ściągać, żądać.
Jeżeli ustawa określi jakieś podatki i daniny, to nie mogą one się zwiększyć ani zmniejszyć
Wprowadza stabilizację
c) Ustawa ta musi określić cele i hierarchię celów
Art. 216 ust. 2
To ustawa decyduje o nabywaniu i zbywaniu
Art. 216 ust. 3
O monopolu decyduje ustawa
Art. 216 ust. 4
Ustawa decyduje do jakich granic państwo może udzielać poręczenia
Art. 216 ust. 5 przepis gwarancyjny
Ustawa określa jak liczyć PKB. Państwo nie może się zadłużyć i poręczyć tak by suma długów i poręczeń nie przekroczyła 3/5 PKB brutto. Jeśli przekroczy, to następuje stan nadzwyczajny finansowy, państwo może zastosować nadzwyczajne środki.
Art. 217
a) podstawą nałożenia podatku jest ustawa, nie wolno jej wyprzedzać.
b) w ustawie musi być ustalony podmiot, podmiot opodatkowana, stawek podatkowych, zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku.
c) Regulacji nie może wyprzedzać pobór podatków
Budżet
Art. 219 ust. 1
a) zasada rocznego wymiaru budżetu
b) zasadniczym organem w uchwalaniu budżetu jest Sejm, ale forma „ustawa budżetowa” oznacza, że udział w tym ma Senat.
Art. 219 ust. 2
ustawa prawo budżetowe – uchwalana raz na jakiś czas, określa sposób uchwalania budżetu i sposób jego wykonywania.
Art. 219 ust. 3
Jeżeli Sejm i Senat nie zdążą uchwalić ustawy budżetowej do końca poprzedzającego roku budżetowego uchwala się prowizorium budżetowe i określa się na jaki okres się go wprowadza(mniej niż rok) Do uchwalenia prowizorium budżetowego stosuje się przepisy takie jak do ustawy budżetowej.
Art. 219 ust. 4
Jeżeli przed rozpoczęciem roku budżetowego nie uchwalono budżetu ani prowizorium budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy
Art. 220 ust. 1 przepis gwarancyjny
„Zwiększenie wydatków oraz ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w ustawie budżetowej”
Np. Jeśli poseł chce na coś zwiększyć wydatki, to musi znaleźć środki na ich pokrycie.
Art. 220 ust. 2 przepis gwarancyjny
„Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w Centralnym Banku Państwa.”
Bank Centralny Państwa jest niezależny od Rady Ministrów i Rządu.
Art. 221
„Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzieleniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów”
Tylko Rada Ministrów odpowiada za wykonanie budżetu, to i Rada Ministrów może stworzyć ustawę budżetową.
Art. 222 przepis dyscyplinujący
„Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.”
Art. 223 przepis dyscyplinujący
„Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.”
W normalnym postępowaniu Senat ma miesiąc.
Art. 224 obowiązki i uprawnienia Prezydenta
Prezydent nie ma prawa veta co do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym (ma na podpisanie 7 dni), może jedynie skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego. TK ma na sprawdzenie 2 miesiące.
Art. 225 przepis dyscyplinujący Sejm i Senat
„Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu, to Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Art. 226 Absolutorium
1) Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
2) Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub nie Radzie Ministrów absolutorium.
Konstytucja nie łączy z nie udzieleniem absolutorium ustąpienia Rządu.
Rząd można obalić poprzez:
· konstruktywne wotum nieufności, co oznacza przegłosowanie nowego Premiera
· rozwiązanie Sejmu i Senatu
Nie ma w Polsce konstytucji selektywnego wotum nieufności (nie odpowiada całość tylko poszczególni ministrowie). Za wykonanie budżetu odpowiada cały Rząd.
Art.. 227 NBP i Rada Polityki Pieniężnej
1) Centralnym bankiem państwa jest NBP. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
2) Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.
3) Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, na 6 lat.
4) Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
5) W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat.
6) Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do w...
Edytka17