Historia

Ustroju

Państwa

Wydział  prawa i administracji

Historia  ustroju  państwa

I  PANSTWO  ANTYCZNE

I  GENEZA  I  FUNKCJE  PANSTWA :

- IV  tysiąclecie  pne - zastąpienie  organizacji  rodowo - plemiennej  państwową

- duża  rola  starszyzny  rodowo-plemiennej

- celem : bezpieczeństwo  wewnętrzne  i  zewnętrzne (wymiar  sprawiedliwości , porządek) , przymus  państwowy

II  PODZIAŁY  SPOŁECZNE :

- wolni  i  niewolnicy ( do  IV tysiąclecia  pne  równość rodowców)-wojna , zadłużenie u bogatych , ostre  kary

- kryterium  majątkowe : (4-5  klas) , zależały  od  nich  większe  lub  mniejsze  obowiązki  obywatelskie , np. proletarii, plebejusze,patrycjusze

III  ZRODŁA  WŁADZY :

- państwo  jako  wspólnota  obywateli - (greckie  polis , rzymskie  civitas) - ewolucja doskonalenia  ustroju  wolna  od  mitologii

- reżimy  monarchistyczne - sięgały  po  sakralizację , charakter  teokratyczny , źródło  władzy  poza  rzeczywistością  ziemską :

   a ) monarchia  uniwersalna : (Rzym , Aleksander Macedoñski , Egipt ) - król  uważany  za  boga

   b ) Babilonia , Izrael - król  wybrańcem  bożym

   c ) posiadanie  przez  władcę  godności  najwyższego  kapłana

- chrzeœcijañstwo - uznanie  króla  za  wybrañca  bo¿ego  i  opiekuna  Koœcio³a , oddzielenie  sacrum  od  profanum

IV  FORMY  PANSTWA  ANTYCZNEGO :

Forma  pañstwa  okreœlana  jest  przez : strukturê  rz¹du , budowê  terytorialn¹ , barwê  spo³eczn¹  ustroju

  1. organizacja  w³adz :

     - monarchia - w³adzê  sprawuje  jednostka maj¹ca  zdecydowan¹  przewagê  nad  innymi  organami (ces. rzymskie,Egipt,mon.hellenistyczne)

     - republika - w³adze  dziel¹  miêdzy  siebie  kompetencje  pañstwowe , nie  pozostawiaj¹  miejsca  dla  jednow³adcy (polis , civitas)

   2. budowa  terytorialna :

     - federacje - œcis³e ( Ateñski  Zwi¹zek  Morski , feodus  w  Rzymie )

     - konfederacje - luŸniejsze ( Zwi¹zek  Peloponeski , Zwi¹zek  Beocki )

   3. barwa  spo³eczna  ustroju :

     - ustrój  arystokratyczny - rz¹dz¹  najlepiej  urodzeni , aristoi - arystokracja

     - ustrój  oligarchiczny - rz¹dzi  grupa  wydzielona  najczêœciej  maj¹tkowo  ze  spo³eczeñstwa

     - ustrój  demokratyczny - rz¹dzi  lud

V  ROZPRZESTRZENIENIE  TERYTORIALNE :

- przy³¹czanie  si³¹  s³abszych  organizacji  politycznych

- synojkizm - pokojowe  przy³¹czanie  okolicznych  osad  do  organizacji  pañstwowej  przy  nierównym  uk³adzie  zapewniaj¹cym  hegemoniê

- kolonizacja  na  obcych  brzegach - np. greckie  polis

VI  USTROJE  PANSTW  ANTYCZNYCH :

1. Despotie  wschodnie - Egipt (Dolina  Nilu) i  Miêdzyrzecze (dorzecze  Eufratu  i  Tygrysu) - na  czele  pañstwa  król (faraon,lugal) , tron 

    do¿ywotni ,dziedziczny ; samow³adztwo  bez  kontroli , król  uwa¿any za boga  b¹dŸ  wybrañca  bo¿ego , rz¹dy  centralistyczzne , do 

    monarchy nale¿a³y  wszelkie  grunty (charakter  patrymonialny); w  obrêbie  w³adzy : sprawy  wewnêtrzne ( sprawiedliwość zarząd  robotami 

    irygacyjnymi  i  wielkimi  budowlami , administracja  domeny i  œwiadczeñ  ludnoœci ) i  zewnêtrzne ( agresja , obrona , wojna , pokój) ,

    pomocnikami  króla : Egipt - wezyrowie , Mezopotamia - nubandowie ; pisarze

2. Pañstwa - miasta :

    a ) polis  grecka - niewielki  rozmiar  wspólnot  rodowo-plemiennych  determinowany  ukszta³towaniem  powierzchni , polis  obejmowa³a 

    miasto  i  najbli¿sz¹  okolicê , ewolucja  od  monarchii  arystokratycznej  do  republiki  oligarchicznej (demokratycznej - VI w pne  reformy 

    Solona  i  Klejstenesa ) , demokracja  ateñska  tylko  dla  obywateli , prawa  obywatelskie  wykonywali  tylko  mê¿czyŸni , w  obliczu 

    zagro¿enia  wewnêtrznego  b¹dŸ  zewnêtrznego  dochodzi³o  do  jednoczenie  polis (zwi¹zki) , ich  cech¹ : przelotnoœæ , okreœlony  cel ,

    hegemonia  jednej  z  polis , rozprzestrzenianie  terytorialne  na  zasadzie  kolonizacji , aparat  pañstwowy :

    - zgromadzenia  ludowe (ekklezja) - zebrania  kilka  razy  w  miesi¹cu , uczestniczyć  móg³  ka¿dy  obywatel , prace  w  obecnoœci  najmniej 

      6  tyœ.  obywateli , sprawowali  w³adzê  ustawodawcz¹ (wnioski,dyskusje,g³osowania) , porz¹dek  dzienny  okreœla³a  bule , wybiera³o  i 

      kontrolowa³o  urzêdników , przyjmowa³o  pos³ów , decydowa³o  o  wojnie  i  pokoju , s¹d  skorupkowy ( ostracyzm) wydalenie  z  pañstwa 

      obywatela  niebezpiecznego  dla  ustroju

    - Wielka  Rada ( bule ) - (rada  w  czasie  monarchii - aeropag) - od  Klejstenesa  500  cz³onków (50  z  ka¿dej  fylii  terytorialnej) , g³owa 

      pañstwa  w  czasie  gdy  ekklezje  nie  obradowa³y , dzieli³a  siê  na  10  zespo³ów , tzw. prytanów ( 1/10  roku  w  gmachu  rz¹du ) , nadzór 

      nad  urzêdnikami , sprawy  nie  cierpi¹ce  zw³oki

    - urzêdnicy - wykonywali  uchwa³y  ekklezji  i  bule , œciœle  okreœlone  kompetencje , bezp³atni , wybieralni  i  odpowiedzialni  przed 

      zgromadzeniem , funkcjonowali  kolegialnie , roczna  kadencja - nastêpnie  do¿ywotni  cz³onkowie  aeropagu

    - s¹d  ludowy (heliaia)- najwy¿sza  instancja  we  wszelkich  najwa¿niejszych  sprawach , 6 tyœ. sêdziów  podzielonych  na  10  zespo³ów  w/g

      rozpatrywanych  spraw , wybierani  na  zgromadzeniu  ludowym

    b ) civitas  rzymska - 2  okresy : monarchia  i  republika , na  czele  terytorium  obejmuj¹cego  miasto  i  okolicê  sta³  król ( obok  niego 

    senat  i  zgromadzenie  ludowe ) , ekspansja  terytorialna  w  formie  militarnej  b¹dŸ  nierównych  federacji  z  hegemoni¹  Rzymu , ustrój     

    oparty  na  cenzusie  maj¹tkowym  zawsze  oligarchiczny ; aparat  pañstwowy :

    - zgromadzenia  ludowe -z³o¿one  z  obywateli , zbiera³y  siê  w/g : kurii , centurii , tribus ( porz¹dek  rodowo-plemienny, oddzia³y wojskowe,

      miejsce  zamieszkania ) ostatecznie  zgromadzenia  patrycjuszowskie , plebejskie  i  mieszane ; uchwalanie  ustaw (leges) , wybieranie 

      urzêdników , wojna , odwo³ania  od  wyroków  œmierci ;

    - senat - od  czasów  królewskich  cia³o  doradcze , zasiadali  do¿ywotnio  byli  wy¿si  urzêdnicy (konsulowie , pretorzy), liczba  senatorów 

      od  300  do  900 (Cezar) , kompetencje  senatu : zatwierdzanie  ustaw , prawo  auspicjów , zarz¹d  skarbem  pañstwa , reprezentacja  pañstwa 

      na  zewn¹trz , zawarcie  pokoju , polityka  zagraniczna , wyznaczanie  dyktatora  w  razie  zagro¿enia                                                      1

    - urzêdy ( magistratus) - w/g  zasad  ateñskich , wybierani  przez  zgromadzenie ( dyktatorzy  przez  sanat) i  przed  nim  odpowiedzialni ,

      kadencja 1 rok , kolegialni , honorowy  charakter  urzêdu (nak³ady  na  staranie  siê  jak  i  wykonywanie  urzêdu) , rekompensat¹  póŸniejsze  

      zarz¹dzanie  prowincj¹ , podzia³  urzêdników  na  wy¿szych  i  ni¿szych  w/g  zakresu  w³adzy ; kompetencje : prawo  wydawania  edyktów ,

      nak³adanie  kar (wy¿si - w³adza  wojskowa , s¹dowa , wnioski  ustawodawcze , zwo³ywanie  zgromadzeñ ) , urzêdnicy  najwyżsi  to : konsul ,

      pretor , cenzor , edyl , kwestor , trybun  ludowy ( wybierany  przez  plebejuszy)

3. Monarchie  hellenistyczne  i  cesarstwo  rzymskie :

   a ) monarchie  hellenistyczne - po  œmierci  Aleksandra  Macedoñskiego (323 r pne) upadek  jego  imperium , po  walkach  miêdzy 

   dowódcami  garnizonów  grecko-macedoñskich ( zwyciêzcy  og³osili  siê  w³adcami) stabilizowa³y  siê  tzw. monarchie  hellenistyczne :

   Macedonia , Syria , Egipt ; hellenizm -symbioza  kultury  greckiej  i  blisko-wschodniej (drugi  okres  ekspansji  Greków) , pañstwa  o  ustroju 

   monarchicznym , w³adca  absolutny  o  godnoœci  boskiej , poddani  otoczeni  ochron¹  prawn¹ , zainteresowania  gospodarcze  i  kulturalne 

   pañstwa , hierarchiczna  i  zbiurokratyzowana  organizacja  pañstwa

   b ) cesarstwo  rzymskie - od  27 r pne - 476 r ne ( pryncypat - 284 dominat) , cesarstwo od czasów Oktawiana , rz¹dy jednow³adcy (prynceps,

   dominus) traktowanego  jako  najwy¿szy  organ  pañstwa (z  poszanowaniem  pó³tysi¹cletniej  tradycji  ustrojowej), wybór  cesarza  zale¿a³  od

   armii , której  musia³  byæ  ulubieñcem , elekcjê  zatwierdza³  senat ,cesarz  by³  pierwszym  obywatelem  wyra¿aj¹cym wolê  ludu , przej¹³ 

   uprawnienia  ró¿nych  urzêdników ( w³adza  o  pochodzeniu  magistaturalnym ) , pozycja  tytularna , boski  charakter  w³adzy , zjednoczenie 

   w  jednym  rêku  ca³ej w³adzy  œwieckiej , duchowej , cywilnej i wojskowej , ograniczy³  w³adzê senatu ( jedynie  wyznaczanie  nastêpcy ,

   badanie  dzia³alnoœci  zmar³ego  cesarza) , w  dominacie  nowy  organ  doradczy  tzw. Swiêty  Konsystorz - najwy¿si  urzêdnicy  zarz¹dzaj¹cy 

   poszczególnymi  resortami , sk³ad  fachowy , urzêdnicy  nosili  miano komesów , zajmowali  siê  tak¿e  s¹downictwem ; w  pryncypacie

   w³adza  cesarska  rozdzielona  urzêdnikom tzw. prefektom , którzy jako  mandatariusze  sprawowali  w³adzê  w imieniu  cesarza , powo³ywani 

   w  drodze  nominacji  cesarskiej , funkcjonowali  do  odwo³ania , odpowiedzialni  przed  cesarzem ; dominat  opar³  zarz¹d  centralny  pañstwa 

na  fachowcach , biurokratyzmie , centralizmie  i  hierarchii ; w  pryncypacie  zmiana  charakteru  armii  z  obywatelskiej  na  najemniczą .

VII  PANSTWO  ANTYCZNE  A  CHRZESCIJANSTWO :

1. Stosunek  pañstwa  rzymskiego  do  chrzeœcijan : imperium  rzymskie  charakteryzowa³o  siê  tolerancj¹  wyznaniow¹ , problemy  z  religiami  monoteistycznymi , tj. wyznania : moj¿eszowe  i  chrzeœcijañskie , chrzeœcijañstwo  charakteryzowa³o  siê : ¿żywym  ruchem  misyjnym  i  ekspansj¹ , nauk¹  o  jedynym  Bogu  wykluczaj¹cym  wszelkie  inne  bóstwa  wraz  z  cesarzem , równoœæ  niewolnika  i  wolnego  w  Koœciele ; stanowi³o  to  zagro¿enie  dla  cesarza  i  by³o  przyczyn¹  przeœladowañ  do  IV w ; 313r - Konstantyn  Wielki - edykt  mediolañski -zapewniono  Koœcio³owi  jawnoœæ  egzystencji , swobodê  dzia³ania , wyrównanie  krzywd ; 380 r - Gracjan,Walentynian,Teodozjusz - pismo  do  ludnoœci  Konstantynopola - nakaz  wyznawania  wiary  chrześcijańskiej  w  Trójcê  Sw. w/g  nauki  ówczesnego  papie¿a  œw. Damazego , okreœlan¹  mianem  katolickiej ; 392 r - edykt  cesarza  Teodozjusza - nietolerancja  wobec  pogañstwa ; 416 r - wykluczenie  pogan  od  urzêdów ; 435 r - zakazanie  wielobóstwa  pod  kar¹  œmierci ; cesarz  uznany  za  wybrañca  bo¿ego  i  opiekuna  Koœcio³a , Koœció³  uzyska³  osobowoœæ  prawn¹

2. Pierwotna  organizacja  Koœcio³a - od  I w jako  hierarchiczna  i  terytorialna  z³¹czona  wiêzem  wspólnej  wiary , na czele  Koœcio³a  biskup  rzymski - papie¿ , poni¿ej  papie¿a : w  porz¹dku  œwiêceñ  prezbiterzy , w  porz¹dku  w³adzy  administracyjno-jurysdykcyjnej  patriarchowie , w  metropoliach  arcybiskupi- metropolici ; w  diecezjach  biskupi ; najni¿ej  parafia  podlegaj¹ca  plebanom-proboszczom , biskupi  wybierani  przez  duchowieñstwo  i  lud , obejmowali  w³adzê  po  przyjêciu  œwiêceñ ,  zapewniali  ciągłość kulturaln¹ ; od  IV w zjazdy  koœcielne : Sobory - zwo³ywane  przez  papie¿a  i  cesarza , obradowa³y  w  obrêbie  ówczesnego  œwiata  chrzeœcijañskiego , gromadzi³y  ca³y  episkopat , decydowa³y  o  najwa¿niejszych  sprawach , zw³aszcza  dogmatycznych ; Synody - zasiêg  metropolitalny b¹dŸ  diecezjalny , gromadzi³y  duchownych  z  tych  obszarów , sprawy  prowincjonalne ; od VI w monastycyzm  zapocz¹tkowany  przez  œw. Benedykta  z  Nursji  poprzez  za³o¿enie  opactwa  na  Monte  Cassino ; dzia³alnoœæ  Koœcio³a  regulowana  przez  prawo  kanoniczne  maj¹ce  swe  Ÿród³o  w  Piæmie  Sw. , w³adzy  prawodawczej  papie¿y  i  soborów , biskupów  i  synodów , zgodnie  z  tradycj¹  Koœcio³a , wzoruj¹ce  siê  na  prawie  rzymskim .

II  MIEDZY  ANTYKIEM  A  FEUDALIZMEM

I  UPADEK  PANSTWA  ZACHODNIORZYMSKIEGO :

IV - V w. - wielop³aszczyznowy  kryzys , napór  chrzeœcijañstwa ; napór  germañskich  ludów  barbarzyñskich (koczowniczy  tryb  ¿ycia ,   wychodzące  ze  wspólnoty  pierwotnej , wdzieraj¹ce  siê  si³¹  poza  granice  rzymskie )

Barbaryzacja - infiltracja  obcego , prymitywnego  ¿żywiołu  etnicznego  w  ¿życie  spo³eczne , gospodarcze  i  polityczne , doprowadzaj¹ca  do  regresu  wszêdzie  tam , gdzie  siê  pojawi³a .

Cesarze  zmuszeni  do  ograniczania  ludnoœci  systemem  hospitalitas - nakaz  oddawania  przybyszom  1/3  lub  wiêcej  dobytku , aby  mogli  siê  osiedliæ  wœród  miejscowego  spo³eczeñstwa ; wzrost  fiskalizmu  pañstwa ; postêpuj¹ca  ruina  miast  i  wsi ; liczne  powstania  wolnych  i  niewolników ; wzrastaj¹ca  anarchia  i  spadek  bezpieczeñstwa ; nieudolna  administracja  pañstwowa ; redukcja  rzemios³a ; upadek  ¿ycia  gospodarczego  w  miastach ; powstawanie  korporacji  rzemieœlniczych  i  kupieckich  dla  ochrony  interesów ; przejœcie  na  gospodarkê  naturaln¹ ; wzrost  znaczenia  latyfundiów ; dominowaæ  zaczyna  agraryzm ; system  prekaryjny (rezygnacja  z  ziemi  na  rzecz  wielkiej  w³asnoœci  i  dalsze  na  niej  u¿ytkowanie  jako  na  pañskiej , uzyskanie  bezpieczeñstwa  i  statusu  prekarzysty  zale¿nego  od  pana ) ; kolonat  i  patronat - praca  bezrolnych  wolnych  i  niewolnych  na  ziemi  latyfundystów (czêœæ  produkcji  dla  w³asnej  dyspozycji , bezpieczeñstwo , ochrona ) ; pan - si³ê  robocz¹ , daniny , s³u¿ebnoœci . w³asne  oddzia³y  zbrojne (buccellari) ; warowne  villae ; przejmowanie  w³adzy  administracyjnej  i  s¹dowej  nad  swoj¹  ludnoœci¹ ; brak  kontroli  pañstwa .

476 r.- zamach  stanu  dowódcy  oddzia³ów  germañskich  Odoakara , który  zdetronizowa³  ostatniego  cesarza  Romulusa  Augustulusa ; data  ta  rozgranicza  epokê  rzymsk¹  staro¿ytn¹  od  œredniowiecznej  feudalnej .

II  SZCZEPOWE  PANSTWA  GERMANSKIE :

Germanowie - zamieszkiwali  Europê  na  E od  Renu , na N  od  Alp ; plemiona  w  formie  civitates  dziel¹ce  siê  na  pagi (zwi¹zki  krwi  i  rody) ; rolnictwo(wymiana  pól , ograniczone  koczownictwo) ; podzia³y  spo³eczne (przydzielanie  gruntów , wybór  królów) ; prymitywny  ustrój  demokracji  wojennej  z  elekcyjnymi  królami  na  czele ; wodzowie  wybierani  na  czas  wojen ; zgromadzenia  wszystkich  zdolnych  do  noszenia  broni ; wymiar  sprawiedliwoœci  w  rêkach  kap³anów ;IV - V w. - wêdrówki  ludów , osiedlanie  na  terenach  cesarstwa  na  zasadzie  rzymskiej  hospitalitas , przesuwanie  siê  po  obszarach  rzymskich ; szczepowe  pañstwa  germañskie : Wizygoci , Ostrogoci , Wandale , Burgundzi , Longobardzi , Frankowie  saliccy , Frankowie  rypuarscy , Anglo-Sasi ; VI w. - król  Franków  Klodwig - budowa  pañstwa  ponadszczepowego - Pañstwo  Frankijskie .

III  PIERWSZE  PANSTWA  S£OWIANSKIE :

Ludy  S³owiañskie - I tysi¹clecie  pne - Europa  Srodkowa  i  E  od  Odry  po  Dniepr ; po³. I tysi¹clecia migracje  podobne  do  germañskich ; podzia³  na  3  grupy  etniczne : W, S i E ; ¿ycie  w  ramach  organizacji  rodowo-plemiennych  i  szczepowych ; osiad³y  tryb  ¿ycia ; g³ównie  rolnictwo ; ustrój  demokracji  wojskowej ( opartej  na  wiecach  i  ksi¹¿êtach bêd¹cych  g³ównie  dowódcami  wojskowymi ) nastêpnie  monarchie  wczesnofeudalne ; w  instytucjach  ustrojowych  i  urz¹dzeniach  pañstwowych  wp³ywy  frankijskie  i  bizantyjskie ( chrzeœcijañstwo  ze  W  b¹dŸ E ) ; S³owianie : pañstwo  Korutan , pañstwo  Samona , pañstwo  bu³garskie , pañstwo  Wielkiej  Morawy , pañstwo  ruskie , pañstwo  czeskie , pañstwo  polskie .

IV  CHARAKTERYSTYKA  USTROJU  PANSTW  SZCZEPOWYCH  GERMANSKICH  I  S£OWIANSKICH :

Pañstwa  szczepowe - nie  opiera³y  siê  na  politycznych  wzorcach  rzymskich , brak  scentralizowanej  administracji , nie  zna³y  pojêcia  pañstwa  jako  rzeczy  publicznej , s³abe  przywi¹zanie  do  terytorium , czêsta  zmiana  siedzib , ustrój  pañstwa  obejmowa³  wiec  z³o¿ony  z  ludzi  wolnych  zdolnych  do  noszenia  broni , elekcyjnego  b¹dŸ  dziedzicznego  króla ; ca³a  w³adza  pañstwowa  koncentrowa³a  siê  nie  w  osobie  króla , lecz  w  zgromadzeniu , wiec  podstawowym  organem  demokracji ,  urzêdy  ³¹czy³y  w  swej  kompetencji  domow¹  i  pañstwow¹  obs³ugê  w³adzy , sta³y  oddzia³  zbrojny  - dru¿yna ; brak  charakteru  niewolniczego , niewolnicy  rzadko - przewa¿nie  z  jeniectwa  wojennego , cz³onkowie  szczepu  byli  wolni ; zale¿noœci i polaryzacja  maj¹tkowa  dopiero  siê  kszta³towa³y , funkcje  pañstwa  ograniczone  do : obrona  b¹dŸ  agresja , porz¹dek  wewnêtrzny , wymiar  sprawiedliwoœci .

...