Akty niewerbalne.pdf

Temat:

Podstawowe rodzaje aktów

niewerbalnych – czyli język ciała.

Wyższa Szkoła Komunikacji i Zarządzania

Poznań

„Przebiegłością jest badać słowa tego, z kim się mówi,

przy pomocy oczu, jak podają w swych radach jezuici,

ponieważ jest wielu mądrych ludzi o zakrytych

sercach i odkrytych twarzach”

Francis Bacon

Wstęp

Pewien amerykański profesor psychologii, Birdwhistell, milcząco

przysłuchiwał się rozmowom, naciskając przy tym stoper. W ten sposób odkrył, że

dziennie nie mówimy dłużej niż przez dziesięć, dwadzieścia minut i że przeciętne

zdanie trwa nie więcej niż dwie i pół sekundy. Dla Birdwistella jest to jednoznaczne z

tym, że 65 procent informacji uzyskiwanych w czasie rozmów spotykających się ludzi

nie pochodzi ze słów. Mowa ciała jest prawdziwsza niż ta, która przechodzi nam

przez usta, to co naprawdę ważne „słyszymy” oczami. Tylko siedem procent

wszystkich informacji, które uzyskujemy w rozmowie, czerpiemy ze słów. Odkrył to

antropolog Albert Merabian. Z tonu głosu wnioskujemy 38 procent, a 55 procent – z

mowy ciała. Również inne zmysły biorą udział w postrzeganiu. Nos, na przykład,

również szuka prawdy, a nasz zmysł dotyku jednocześnie gorliwie wraz z nim

współdziała.

Przez „kanał werbalny” przechodzą zaledwie tzw. niezbite fakty. Przez „kanał

niewerbalny” transportowane jest to, co ostatecznie rysuje „obraz w duszy”: półtony,

postawy, nastroje, również prawdziwe uczucia. Znawcy mowy ciała potrafią

odgadnąć z samego brzmienia głosu, jakie posunięcie ktoś wykona za chwilę.

Nasze ręce i nogi są co najmniej tak wiele mówiące jak nasz język. I równie

niejednoznaczne jak słowa mogą być także gesty. Swój sens uzyskują dopiero w

połączeniu z innymi gestami, podobnie jest też ze słowami.

Jednym z najczęstszych błędów popełnianych przy interpretacji mowy ciała

jest opieranie się na pojedynczych gestach. Mowa ciała ma swoją własną gramatykę

i interpunkcję. Każdy gest jest odpowiednikiem pojedynczego słowa. Słowo zaś

wyrwane z kontekstu może mieć najróżniejsze znaczenia. Gesty tylko jako całość

mówią prawdę o tym, co kryje się za słowami. Charles Darwin (1809 – 1882),

angielski przyrodnik, który ród człowieka zbliżył do małpiego, zaczął właściwie od

badań w dziedzinie, którą my nazywamy mową ciała. W obecnych czasach badania

te gwałtownie się rozszerzyły. Amerykańscy uczeni, Friesen i Sorenson, patrzyli na

palce ludziom z pięciu kultur i tyluż kontynentów i doszli do zaskakującego wniosku:

zarówno u aborygenów w Australii, Eskimosów, Indian w Ameryce Południowej jak i

mieszkańców Afryki czy Indii – u wszystkich występują te same podstawowe gesty,

ta sama mimika. Mowa ciała wyrażająca takie uczucia jak radość wściekłość i

smutek, zainteresowanie i zaskoczenie, strach i złość, wstręt, pogardę i wstyd, jest

wszędzie, na całym świecie taka sama. Te znaki są wspólnym dziedzictwem

człowieka.

Porozumiewanie się bez słów

Sygnały niewerbalne niosą wiele ważnych informacji o wzajemnych

ustosunkowaniach rozmówców. Posługujemy się nimi zwykle intuicyjnie, mało

świadomie, słuchając i patrząc na osobę, z którą się kontaktujemy. Małe dzieci

potrafią odczytywać nastawienia emocjonalne dorosłych nawet wtedy, gdy jeszcze

dobrze nie opanowały mowy. Język ciała jest wprawdzie mało precyzyjny, ale

bardzo znaczący, prawdopodobnie dlatego, że w znacznej mierze nie podlega

świadomej kontroli. Przekazami niewerbalnymi świadomie posługują się osoby,

które były specjalnie szkolone, aby wywoływać określone wrażenie u odbiorców,

np. aktorzy, niektórzy politycy.

W dzieciństwie i młodości zwykle poddawani jesteśmy treningowi

ograniczającemu naszą ekspresję ciała. Od rodziców i wychowawców

dowiadywaliśmy się, że nie możemy zbyt głośno krzyczeć i podskakiwać z radości,

płakać z bólu lub smutku, odwracać się tyłem do kogoś, z kim nie chcemy

rozmawiać, uciekać, kiedy czegoś się boimy itp. W kształtowaniu indywidualnych

wzorów niewerbalnego zachowania znaczną rolę odegrało naśladowanie

dopuszczalnej ekspresji ludzi dorosłych. Niemniej nasz aktualny nastrój, stosunek

emocjonalny do rozmówcy lub też tematu rozmowy najczęściej wyrażamy w postaci

minimalnych ruchów mięśni twarzy, rąk, całego ciała, intonacji czy melodii głosu.

Możemy być zarówno obserwatorami drugiego człowieka, jak i rozpoznawać

sygnały płynące z własnego ciała (np. napięcie mięśni, przy spieszony oddech, gdy

przeżywamy napięcie emocjonalne).

Przekazami niewerbalnymi są wszystkie pozasłowne sygnały płynące z ciała

(Pease, 1993). Możemy je obserwować wzrokiem, usłyszeć, wyczuć dotykiem (np.

spocone i wilgotne dłonie osoby doświadczającej napięcia emocjonalnego).

Stosunkowo łatwe do zaobserwowania są takie przejawy mowy ciała, jak: mimika

twarzy, gesty rąk, wygląd sylwetki, ruchy całego ciała, zmiany koloru skóry

(czerwienienie się lub bledniecie) itp. Poza treścią wypowiadanych słów wiele

informacji jest zawartych w tonie głosu, jego melodii, intonacji, głośności, szybkości

mówienia, w czynionych przerwach w wypowiedzi, milczeniu.

W większości sytuacji społecznych mamy stosunkowo mały dostęp do sygnałów,

które możemy odbierać dotykiem. W świecie ludzi dorosłych swobodny dotyk jest

zastrzeżony przede wszystkim dla kontaktów erotycznych. Głównie dotyk dłoni przy

powitaniach i pożegnaniach jest powszechnie dostępnym źródłem informacji o

drugim człowieku. Tak więc możemy korzystać przede wszystkim z takich

informacji, jak siła nacisku podawanej nam dłoni, jej temperatura i wilgotność skóry.

Istnieją co najmniej dwa źródła zróżnicowania wzorów przekazów niewerbalnych

- "przepisy" kulturowe i indywidualne doświadczenia człowieka. W obrębie jednej

określonej kultury istnieją względnie powszechnie przyjęte niewerbalne wzory

ustosunkowań emocjonalnych. Dzięki temu możemy je jednoznacznie odbierać i

trafnie interpretować. Trudności z rozumieniem przekazów niewerbalnych powstają

podczas kontaktów z ludźmi pochodzącymi z innych kultur niż nasza własna.

W kulturach Wschodu ekspresja uczuć jest bardziej spontaniczna. Rytuał

powitania wyraża się w obejmowaniu, uściskach (w krajach arabskich pocałunek w

twarz) - nie tylko w kontaktach z członkami własnej rodziny. W kulturze Zachodu

preferowane jest utrzymywanie pewnego dystansu w kontaktach z innymi. Ludzie

są bardziej powściągliwi w okazywaniu miłości. Społeczne interakcje wyrażane są

w ściśle określonych formach, np. powitanie przez podanie dłoni. Aczkolwiek we

Włoszech, Hiszpanii, a nawet we Francji formy powitania są bardziej różnorodne i

spontaniczne - uścisk, pocałunek, długotrwałe przytrzymywanie dłoni itp.

Zachowywanie dystansu

Każdy człowiek traktuje najbliższą przestrzeń, która go otacza, jako osobistą

strefę dystansu. Można wyróżnić co najmniej dwie strefy istotne z punktu widzenia

nawiązywania kontaktów:

a) strefę intymną sięgającą do około 50 cm od granicy ciała, będącą obszarem,

do którego dopuszczamy wyłącznie najbliższe osoby - rodziców, dzieci, małżonków,

kochanków; zazwyczaj w bliskim dystansie, w granicach strefy intymnej obu osób

okazywane są ciepłe uczucia; przekroczenie tej strefy może prowadzić wyłącznie

do okazywania miłości albo do podjęcia walki, przejawiania agresji;

b) strefę osobistą wynoszącą od 50 do około 120 cm; w takiej odległości ludzie

kontaktują się w sytuacjach towarzyskich, rozmawiają ze sobą przyjaciele i dobrzy

znajomi.

Zatrzymajmy się przez chwilę nad tym, co się dzieje, kiedy ludzie z konieczności

naruszają wzajemnie strefę intymną, np. w windzie, zatłoczonych środkach

komunikacji. Istnieje szereg niepisanych reguł, których przestrzeganie zapewnia

anonimowość, pozwala na psychiczne zdystansowanie. Ludzie starają się nie stać

do siebie twarzą w twarz, łatwiejszy do tolerowania jest kontakt ramieniem lub

stanie tyłem. Unikają kontaktu wzrokowego z innymi (zawieszają wzrok daleko w

przestrzeni - w windzie nad głowami innych, oglądają przesuwające się numery

pięter itp.). Starają się nie wykonywać żadnych ruchów. Zachowują "kamienną"

twarz, która nie powinna wyrażać uczuć. Przestrzeganie wymienionych reguł czyni

sytuację bardziej znośną. Nie jest jednak przypadkiem, że wtargnięcie w naszą

strefę intymną nie znanych nam osób, których nie wybieraliśmy, może wyzwolić

zachowania agresywne, np. doprowadzić do kłótni.

Należy zdawać sobie sprawę z konsekwencji naruszenia intymnej strefy

drugiego człowieka. Nawet wtedy, gdy mamy zamiar wyrazić przyjazne uczucia

wobec mało znanego człowieka (np. gdy podchodzimy do niego blisko,

poklepujemy go po ramieniu, obejmujemy), jest bardzo prawdopodobne, że

zareaguje na takie gesty niechętnie. Może będzie usiłował zachować się wobec nas

uprzejmie, uśmiechać się, ale najprawdopodobniej będzie natychmiast próbował

zwiększyć dystans, choćby nieznacznie.

W bliskich kontaktach rodzinnych strefa intymna zarezerwowana jest przede

wszystkim do wymiany serdecznych uczuć, wzajemnego okazywania miłości,

opieki. Uczucia takie okazujemy gestem, mówimy przyciszonym, miękkim głosem.

Niezadowolenie, krytyczne uwagi wypowiadamy zwykle z większego dystansu,

wychodząc ze strefy intymnej drugiego człowieka. Sprawdźmy w wyobraźni, co

może się dziać, kiedy współmałżonek wyrażałby swoje pretensje podniesionym,

zirytowanym głosem, gestykulując, stojąc jednocześnie w odległości 30-40 cm od

nas. Niezależnie od treści wypowiedzi, sprowokuje to nas do wybuchu agresji. Małe

dzieci mogą zareagować na taką sytuację lękiem. Warto więc nie zmniejszać

nadmiernie dystansu, gdy czujemy złość do partnera, wypowiadamy nieprzyjemne,

trudne do przyjęcia treści, jeżeli nie chcemy doprowadzić do eskalacji agresji.

Ludzie różnią się pod względem wielkości przestrzeni, jaką uznają za strefę

intymną i osobistą. Ponadto ten sam człowiek gotów jest zmieniać dystans wobec

innych w zależności od charakteru sytuacji, stopnia znajomości, poczucia

podobieństwa, a także od doświadczanego nastawienia emocjonalnego do drugiej

osoby. Naiwnością byłoby przypuszczać, że dystans z każdym znanym człowiekiem

ustanawiamy na stałe. Dlatego też należy raczej nastawiać się na świadome

odczytywanie subtelnych sygnałów, jakie można dostrzec, gdy obserwujemy

niewerbalne przejawy chęci zmniejszenia (życzliwy uśmiech, zbliżanie się itp.) lub

zwiększenia dystansu (napięcie pojawiające się na twarzy, odruch odsuwania się

itp.).

Jednym z nieświadomie stosowanych sygnałów zaznaczania własnego

terytorium, a jednocześnie wyznaczania minimalnego dopuszczalnego dystansu,

jest rozkładanie własnych rzeczy na stolikach, biurkach, zwłaszcza wtedy, gdy są

one wspólnie używane. Siadając przy stoliku kawiarnianym, niektóre osoby prawie

natychmiast nieznacznie odsuwają od siebie stojący obok ręki wazonik,

popielniczkę, w innym miejscu kładą własną paczkę papierosów, zapalniczkę itp.

Zwykle nie przesuwają jednak przedmiotów należących do innych, jeżeli one już

leżą w określonym miejscu. Podobnie dzieje się przy stołach konferencyjnych,

zwłaszcza, gdy uczestnicy siedzą blisko siebie.

W sytuacjach towarzyskich stosunkowo łatwo można zaobserwować próby

zwiększenia dystansu, jeżeli dwie osoby stoją. Osoba, która chce zachować

większy dystans, robi niewielki krok do tyłu. Jest w trudniejszej sytuacji, kiedy siedzi

na krześle lub w fotelu. Chcąc zwiększyć odległość między sobą i rozmówcą, może

nieznacznie odchylić się do tyłu lub w bok (zachowując otwartą przestrzeń przed

twarzą), czasem wyciąga nogi przed siebie. Próby zmniejszenia dystansu polegają

natomiast na nieznacznym zbliżaniu się do rozmówcy, wychylaniu się w jego

kierunku.

Jeżeli chcemy nawiązać dobry kontakt z drugim człowiekiem, warto respektować

dystans fizyczny, który jest możliwy do zaakceptowania przez niego. Nawet wtedy,

gdy bardzo zależy nam na nawiązaniu bliskiego, serdecznego związku, próby

szybkiego forsowania dystansu proponowanego przez partnera mogą przynieść

rezultaty odwrotne do zamierzonych. Dlatego też warto być wrażliwym

obserwatorem niewerbalnych sygnałów ustanawiających dystans.

Sygnały poczucia bliskości,

wzajemnej atrakcyjności i porozumienia

Można zadać pytanie, jak ludzie rozpoznają, że są sobą zainteresowani. Rzadko

mówią o tym ich słowa. Znaczący jest natomiast język ciała , niezależnie od tego,

czy posługują się nim świadomie, czy potrafią wskazać racjonalne uzasadnienia.

Ludzie, którzy są w dobrym kontakcie, skracają dystans między sobą w

stosunku do poprzednio ustanowionego. Czasem oznacza to, że są w bliższej

odległości niż z innymi ludźmi w tym samym pomieszczeniu. Często stoją lub

siedzą prawie wprost zwróceni do siebie twarzami lub mają możliwość łatwego

zwrócenia twarzy w kierunku partnera. Sylwetki obu osób nie mają cech napięcia

(m.in. nie są usztywnieni, nie kręcą się nadmiernie). Całe ręce i dłonie są otwarte.

Obserwowanie takiej pary w sytuacji towarzyskiej jest sygnałem dla innych, że

relacja ta jest "zamknięta", tzn. trudno byłoby trzeciej osobie włączyć się do

rozmowy.

Ważne komunikaty niesie kontakt wzrokowy . Partnerzy patrzą na siebie,

chociaż nie oznacza to, że utrzymują ze sobą stały kontakt wzrokowy. Uporczywe

wpatrywanie się może być odebrane jako nadmierna natarczywość. Sprawdzono,

że przy dobrym kontakcie dwie osoby patrzą na siebie co najmniej przez 1/3 czasu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: