Paul Johnson – „Historia Żydów” rozdz. 1 i 2
Rozdział 1 „Izraelici”
- Hebron (35 km na płd. Od Jerozolimy) jest symbolem wytrwałego znoszenia przez Żydów przeciwności losu przez 4000 lat. Był wielokrotnie plądrowany i zdobywany, a przetrwał. Znajduje się tam grób Abrahama, Sary (żona) Izaaka (synek). Hebron jest także miejscem pierwszego faktu nabycia przez Żydów ziemi na własność. Abraham kupił ją od Efrona.
- Jedynym dowodem istnienia Abra hama są biblijne ustępy
Spory na temat wartości Biblii jako źródła historycznego. 2 nurty
- fundamentalistyczny – opowieści są prawdziwe w ogóle i w szczególe
- krytyczny – ST to starannie opracowane legendy, zdarzenia są nierzeczywiste, mitologiczne
Badania archeologiczne pozwalają znów uwierzyć w faktyczne istnienie miejsc i wydarzeń opisanych w pierwszych księgach ST
- potop jest pierwszym wydarzeniem biblijnym naprawdę historycznym, poświadczonym przez inne źródła i przez badania archeologiczne.
- Noe jest pierwszą rzeczywistą postacią żydowskiej historii
- Abraham wywodzi się w prostej linii od Noego, pochodził z Ur, powędrował do Kannanu zabierając ze sobą opowieści o potopie. Abraham żył między 1900 a 1800 pne
- Abraham był protoplastą plemienia hebrajskiego i ojcem narodu
- Jest ojcem hebrajskiej kultury religijnej przez 2 aspekty : przymierze z Bogiem oraz otrzymanie w darze ziemi.
- Zawarł przymierze z Bogiem (znacie historię o tym jak miał zabić swojego syna Izaaka więc nie będę jej tu przytaczał)
- Uwidacznia się ostateczny sens ofiary, która jest symbolicznym przypomnieniem, że wszystko co posiadamy pochodzi od Boga i jemu musi zostać zwrócone w swoim czasie
- Jego przymierze ma charakter osobisty i jest mniej znaczące niż mojżeszowe zawarte w imieniu całego narodu. Pojawia się tu obietnica posłuszeństwa w zamian za szczególne względy
- Wnuk Abrahama - Jakub powołał do życia Izrael jako odrębny naród. Nie ma zgody co do znaczenia słowa Izra-el przykładowe „Ten z którym walczy Bóg” „Ten który walczy o Boga” „Sprawiedliwy przed Bogiem”
- Jakub był także ojcem 12 plemion Izraela
- Miasto Sychem było pierwszym ośrodkiem kulturowym i stolicą izraelskiego Kannanu
- Gmina izraelska istniała w Palestynie również podczas niewoli egipskiej
- wyjście z Egiptu ma decydujące znaczenie dla rozwoju kultury religijnej i etycznej narodu Izraelitów. Wtedy objawił się Jedyny Bóg, wyrwał ich z mocy najpotężniejszego imperium świata, podarował na własność kraj oraz sprecyzował czego od nich oczekuje!!!
- przedtem był to skromny naród nie różniący się szczególnie od innych, po powrocie z niewoli miał już określony cel program i misję o światowym zasięgu.
- Exodus najprawdopodobniej miał miejsce w XIII w p.Ch, skończył się ok.1225 BC
- Udany bunt i ucieczka zajmuje centralne miejsce w historii narodu, gdyż przekonała lud, że Bóg bezpośrednio zaangażował się w sprawy Izraela mając na względzie jego dobro!!
- Exodus podjęli ze względów ekonomicznych (bida) politycznych (byli szybko rozrastającą się mniejszością represjonowaną przez to przez niechętnych obcym Egipcjanom)
- Mojżesz jest centralną postacią żydowskich dziejów, jest formierzem ludu
- Cechy na szybko: prorok, wódz, stanowczy, surowy, nienawidzi nieprawości, żarliwie usiłujący stworzyć utopię. Ma również wady! Nie jest nadczłowiekiem!!
- I cała historia z górą Synaj…
- Jest przede wszystkim prawodawcą i sędzią, twórcą konstrukcji regulującej wszystkie aspekty życia publicznego i prywatnego
- Istniało wiele precedensów w oparciu o które mógł skompletować i kodyfikować prawo. Zasiadał w sądzie, umiał czytać i pisać. Jego kodeks był częścią tradycji Bliskiego Wschodu gdzie również w tamtych czasach spisywano prawa
- Zasadnicza różnica : Nie ma rozróżnienia na świeckie i święte. Wszystko jest jednością i prawo cywilne i kryminalne i moralne
è Prawo
- każde jego naruszenie jest grzechem; wszystkie przestępstwa są grzechami i na odwrót
- przebaczenie grzechów nie leży w ludzkich możliwościach
- Wynagrodzenie poszkodowanego i pokrycie strat nie wystarczy – Bóg żąda jeszcze pokuty
- Ośrodkiem kodeksu nie jest własności ale Bóg
- Nie ma prawa łaski
- Nie ma przebaczania np. jeśli żona cię zdradziła to nie wystarczy, że jej przebaczysz – i tak musi ponieść karę
- Rekompensata możliwa tylko w wypadku gdy czyn był niezamierzony
- Kara Bodącego Wołu – jeśli wół zabije człowieka to zwierza się ubija, a właściciel ma luz, ale jeśli właściciel wiedział, że zwierzak is dangerous to jemu też ucina się główkę
- Morderstwo jest najgorszą zbrodnią. Grozi za nie kara śmierci (hehehe). Oko za oko
- Za zbrodnie rodziców nie można karać dzieci
- Życie ludzkie jest święte
- Okrucieństwo fizyczne zredukowane do minimum bo człowiek został stworzony na obraz Boga
è Jądrem prawa Mojżesza był Dekalog (jądrem Mojżesza był Dekalog J )
Był podstawą przymierza zawartego z Bogiem przez Abrahama, odnowionego przez Jakuba i jeszcze raz odnowionego przez Mojżesza i cały naród!
- W prawie jest wiele elementów nowych, całość jednak harmonizuje i dotyczy podobnych tematów charakterystycznych dla epoki późnego brązu, lub będących w obiegu od stuleci
- Nowość! Rygorystyczne prawa seksualne!
- Przepisy dietetyczne po części od Egipcjan. Nie można jeść drapieżników i mięsożernych, wieprzowiny, wielbłąda, ptactwa drapieżnego, wodnego, stworzeń morskich bez płetw i łuski oraz zajęcy ani królików
- Higiena od Egipcjan
- Szabat – dzień odpoczynku, upamiętnia odpoczynek Boga po dokonaniu dzieła stworzenia
- Wszystkie próby sporządzania podobizn Boga są bluźnierstwem bo Bóg przewyższa wszystko, przerasta świat
- Prawo stanowi pierwotną deklarację równości. Wszyscy ludzie są stworzeni na podobieństwo Boga więc są równi przed Bogiem i wobec jego prawa!
Wraz z podbojem ziemi Kannan tło historyczne staje się coraz bardziej przejrzyste i znajduje potwierdzenie w źródłach archeologicznych
- Podboju Kannan dokonał Jozue – następca Mojżesza, odniósł wiele zwycięstw (Jerycho); ostateczne opanowanie wybrzeża trwało 2 wieki 1200 – 1000 BC dopiero wtedy powstało zjednoczone państwo Izrael
Izraelici na skutek zagrożenia ze strony Filistynów (ok. 1050) postanowili zcentralizować władzę i wprowadzić monarchię. Wcześniej rządzili prorocy (najstarszy urząd od Abrahama), którzy pełnili funkcje religijne i byli łącznikami między ludem a Bogiem.
Prorok Samuel mimo wahań mianował królem Saula. Jednak był to błąd bo był władcą niekompetentnym i rok po koronacji zginął w walce z Filistynami (było to w 1005 BC)
Dawid służył u Saula. Najprawdopodobniej wykształcenie wojskowe zdobył służąc u Filistynów jako najemnik. Po śmierci Saula, dzięki poparciu „wielu mężów” objął tron. Okres jego panowania określa się jako złoty wiek Izraela. Jego potęga opierała się głównie na zawodowej armii. Panował 40 lat. Po śmierci Samuela który nie miał następcy połączył funkcję kapłańską i królewską. Przekształcił władzę królewską w instytucję łączącą w sobie religię, orientalny przepych i nowe wzorce kulturowe. Jego niezliczone zwycięstwa sprawiły, że panowało ogólne przekonanie, że działa on z bożego błogosławieństwa. Wyparł Filistynów, zlikwidował enklawy kannańskie i rozszerzył znacznie terytorium Izraela! Jego królestwo formowało się w dobrym czasie. Egipt był już słaby, a potęga Asyrii i Babilonii dopiero rosła. Zdobył Jerozolimę z rąk Jebusytów (hehe) i ustanowił państwową i religijną stolicę kraju w Jerozolimie sprowadzając tam Arkę Przymierza, która zastępowała świątynie. Świątyni nie zbudował. Zmarł w 966 BC. Jego synem i następcą był Salomon
Salomon zmienił politykę na bardziej świecką. Wprowadził podatki, umocnił państwo budując nowe miasta, twierdze i forty. Podzielił kraj na 12 okręgów administracyjnych. Rozwijał handel (głównie z Fenicją – sojusz z władcą Tyru) zawierał liczne sojusze. Dbał bardziej o interesy niż o religię, nie podobało się to północnej części (nie pasiła im stolica w Jerozolimie np.) No sprowadził także rydwany, handlował bronią i ogólnie handlarzyk z niego był. Zbudował pałac i świątynie (upadła w 587BC) Zmarł w 925 BC
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Po śmierci Salomona nastąpił kryzys. Państwo rozpadło się na Judę i Izrael.
Północna część się wzbogaciła i zcentralizowała władzę. Powstał tam tzw. Dom Omariego, elity się bogaciły, biedni mieli lipę. Religię tragicznie zaniedbano. Sprowadzała się jedynie do ofiar, kapłani byli na garnuszku państwa. Znów do głosu doszli prorocy np. Eliasz, wywodzący się z biedoty czynił cuda i krytykował władze. Podczas suszy założył się z kapłanami Baala kto sprowadzi deszcz. Tamci nie dali rady, a dzielny Eliasz jak można się domyślić deszczyk sprowadził. Nie udało mu się jednak obalić Domu Omariego, choć miał za sobą lud.
Jego następca Elizeusz uknuł spisek obalił Acheba (syna Omariego), jednak nowo mianowany król czynił to samo co poprzednicy.
- W IX w pne wzrosła potęga Asyrii, Izrael płacił daniny, jednak 733-734 Asyryjczycy podbili Galilee, a w 722/21 Samarię. Sargon II spustoszył półn. Królestwo deportując całą elitę. Sychem znikło z powierzchni ziemi. Żydzi byli w niewoli u Asyryjczyków do Samarii sprowadzono ludy z Kuty i innych.
- - To pierwsza masowa tragedia Żydów. 10 plemion znikło z historii (stopiły się z ludem Asyrii tracąc wiarę i język)
- Kapłani Jerozolimy zawsze mieli zastrzeżenia do kultu północnych więc upadek i rozproszenie północnego królestwa oraz mieszane małżeństwa posłużyły za argument odmówienia Samarytanom ich pierwotnego izraelskiego rodowodu. Odtąd ich pretensje do bycia częścią narodu wybranego i posiadania pełni praw przysługującym mieszkańcom Ziemi Obiecanej nie były uznawane przez Żydów
- W tym czasie, Juda obawiając się podobnego losu fortyfikowała się i w 701r zdołała przetrwać oblężenie Jerozolimy (zaraza zdziesiątkowała Asyryjczyków) Świątynia Jerozolimska stała się wyrocznią wszelkiej prawdy religijnej, wytępiono wszystkie kulty pogańskie, gdyż uważano, że przez to Bóg sprowadza na nich karę
Prorok Izajasz działał w latach 740 – 700
Był najwybitniejszym pisarzem ST. Jego dzieło wyznacza punkt począwszy od którego religia izraelska zaczęła nabierać coraz bardziej duchowego charakteru i przechodzić w wymiar uniwersalny. Nawoływał do przemian moralnych i sprawiedliwości społecznej oraz skruchy.
Prorok Jeremiasz nauczał, że nawet w niewoli Żydzi nie powinni tracić wiary, wierzyć że Bóg jest sprawiedliwy (karze ich za grzechy) i że nadal są narodem wybranym. Uchodzi za pierwszego Żyda J (wcześniej byli to Izraelici – niestety autor nie wyjaśnia dlaczego)
- 16 marca 597 datuje się na koniec pierwszego państwa, gdyż Judee zdobyli Babilończycy i odesłali Izraelitów na wygnanie. Została tylko najbiedniejsza ludność. Zniszczono świątynie, mury, domy. Jednak Babilończycy w przeciwieństwie do Asyryjczyków nie skolonizowali Judy i nie osiedliły się tam inne plemiona.
Niewola babilońska trwa do 538 BC
- pierwsze biblijne wizje
- podobnie jak Jeremiasz, Izajasz podkreślał, że na naród spadła kara
- Wskazywał na indywidualną odpowiedzialność. Bóg nie karze obecnego pokolenia za grzechy poprzedniego, ale osądza każdego osobno podług jego czynów
- Odtąd indywidualna odpowiedzialność stała się istotą żydowskiej religii
Między 734 a 581 miało miejsce wiele deportacji, i odtąd większość Żydów żyła poza Ziemią Obiecaną. Rozproszeni, pozbawieni przywództwa i organizacji musieli zapewnić sobie alter. Sposób podtrzymania swojej tożsamości. Znaleźli go w pismach
Wielu Żydów zostało kupcami, mogli więc finansować skrybów i utrzymywać Żydów w wierze poprzez nauczanie
W czasach wygnania dyscyplinowano Żydów i ściśle wymagano obrzezania, szabatu
Po raz 1 rok wyznaczony był przez regularne święta (było to możliwe dzięki babilońskim kalendarzom) : Paschy (czci założenie narodu Żydowskiego), Szałasów (wspomina wędrówkę po pustyni w czasie której naród i religia stały się jednym) Tygodni (otrzymanie praw), Nowy Rok, Dzień Pojednania
Badano prawa, odczytywano na głos, uczono się na pamięć
Żydzi na wygnaniu pozbawieni państwa stali się nomokracją – z własnej woli poddali się rządom Prawa
- Istnieje istotowy konflikt pomiędzy religią a państwem Izrael. W kategoriach religii miały miejsce 4 wielkie okresy formatywne : za Abrahama, za Mojżesza, w czasie Wygnania, po zburzeniu Drugiej Świątyni. Dwa pierwsze stworzyły religię, dwa następne ją rozwinęły. W żadnym z tych okresów Żydzi nie posiadali niezależnego państwa. Łatwo zauważyć, że gdy Żydzi zyskują trwały i własny rząd, okazuje się, że z trudem zachowują swą religię w czystości. Rządząc samodzielnie często przechodzili na obce religie, tylko pośród przeciwności zdecydowanie trzymali się swoich zasad i rozwijali je.
- Gdy Babilonia upadła, prymat uzyskała Persja. Tolerancyjny Cyrus Wielki nakazał Żydom powrót i odbudowanie Świątyni. Pod panowaniem Persów Żydzi czuli się bardzo dobrze, mieli zapewnioną całkowitą swobodę religijną
- Żydzi powrócili w kilku falach. W 538, 520 (powróciło wielu pisarzy i kapłanów, odbudowano Świątynie. Była skromniejsza niż Salomona), 458 i wreszcie w 445 (na czele stał Nehemiasz, odbudowano Jerozolimę, odnowiono Przymierze, oficjalnie i prawnie zapoczątkowano judaizm.
Lata 400 – 200
Powstał kanon. Tora co prawda była już w kanonie od 622 BC, proces kształtowania kanonu zakończył się ok. 300 BC. Ukształtowanie kanonu sprawiło, że Żydzi porzucili w dużym stopniu spisywanie ksiąg, prorocy popadli w niełaskę, zwiększyła się wśród ludności znajomość testów (Synagogi zadomowiły się na dobre) Systematyczne nauczanie kanonu sprawiło, że judaizm stał się religią jednorodną i rygorystyczną
- W 332 BC Aleksander Wielki pokonał Persję, a Żydzi w latach 332 – 200 znaleźli się pod panowaniem Ptolemeuszy, potem Selucydów. Nowi władcy wzbudzali „strach i przerażenie” bo budowali wymyślne machiny wojenne.
- Greccy koloniści intensywnie napływali do Syrii i Palestyny, poddając te tereny gwałtownej hellenizacji. Budowano greckie miasta, wprowadzano greckie zwyczaje i kulturę. Sprzyjało to powstawaniu ortodoksyjnych sekt
- Najwcześniejsze dokumenty z Qumran pochodzą z 250 BC
- Żydzi z diaspory przyjmowali chętnie nową kulturę, w Judei dominował raczej nurt rygorystyczny
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Jednak w Judei powstał nurt reformatorski. Jego zwolennicy chcieli połączyć judaizm z kulturą grecką, zrobić z judaizmu wyznanie uniwersalistyczne
- W 175 BC ruch ten zyskał oparcie w seleucydzkim władcy Antiochu Epifanesie, który chciał przyspieszyć hellenizację, wprowadzić wysokie podatki. Mianował arcykapłanem zwolennika ruchu reformatorów. Podniesiono podatki, arcykapłan zarządzał funduszami publicznymi. W 171 zastąpiono go jeszcze bardziej progreckim arcykapłanem, wybudowano górujący nad świątynią akropol.
- Konflikt stał się otwarty w 167 kiedy ogłoszono dekret zastępujący prawo mozaistyczne prawem świecki. Zniżono status świątyni, wprowadzono posąg wieloimiennego boga. Prawdopodobnie nie dokonał tego Antioch, który nie interesował się judaizmem, ale ekstermistyczni reformatorzy żydowscy chcący pozbyć się absurdalnego Prawa i kultu Świątynnego (Menelaos). Zmuszano żydów do składania ofiar Baalowi, nie godzili się na to. Pojawili się pierwsi męczennicy.
- Nie uzyskali jednak poparcia pisarzy, chasidim, ani ludu (wysokie podatki)
-
- OD tego momentu rygoryści mogli przetworzyć religijną dysputę w powstanie przeciw zaborczemu mocarstwu.
- W mieści Modiin, reformator żydowski nadzorujący nową oficjalną ceremonię został zabity przez Matatiasza Hasmona.
- Jego pięciu synów, pod wodzą Judy Machabeusza (od słowa młot) poprowadziło kampanię partyzancką przeciwo garnizonom Seleucydów. W ciągu 2 lat 166-164 całkowicie wyparli Greków z obszaru Jerozolimy
- Świątynię oczyścili, poświęcając ją znów Jahwe w czasie uroczystego nabożeństwa w grudniu 164 BC. Do dziś obchodzone jest święto Chanuki, czyli Oczyszczenia.
- ...
bis68