UMYSŁY I MÓZGI.pdf

Umysły, mózgi i nauka kognitywna.txt

http://www.naukaareligia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=11

Dieter Münch*

Umysły, mózgi i nauka kognitywna**

§ 1 Wprowadzenie

Jednym z najbardziej ekscytujących przedsięwzięć naszych

czasów jest próba zaprojektowania inteligentnych maszyn (sztuczna

inteligencja) oraz próba wyjaśnienia zjawisk opisywanych przez

psychologię kognitywną, lingwistykę i neurofizjologię przy uŜyciu terminologii

programów komputerowych (nauka kognitywna). Co więcej,

przedsięwzięcie to skłoniło niektórych znanych filozofów do zajęcia

własnego stanowiska w obliczu tych nowych zagadnień. Jak jednak

widać na podstawie prac Searle'a, stanowiska, jakie filozofowie zajmują

w tej kwestii, nie zawsze są wyrazem entuzjazmu.

Istotny wkład Searle'a w kognitywistykę nie leŜy z pewnością

w ilości publikacji. Esencja jego poglądów wyłoŜona została w artykule

Umysły, mózgi i programy, opublikowanym w The Behavioral and

Brain Sciences w 1980 roku wraz z komentarzami Searle'a.1 W pięciu

wykładach radiowych opublikowanych jako Umysły, mózgi i nauka,

* Dieter Münch jest pracownikiem Institut für Philosophie, Wissenschaftstheorie,

Wissenschafts und Technikgeschichte uniwersytetu w Berlinie. Email:

Dieter.Muench@TUBerlin.

de Strona domowa: http:// www.tuberlin.de/~afs/person/muenchd.htm

** Źródło: Deiter MÜNCH, Minds, Brains and Cognitive Science, w: Armin

BURKHARDT, Hrg., Speech Acts, Meaning and Intentions. Critical Approaches to the

Philosophy

of John R. Searle, Berlin: De Gruyter 1990, s. 367390. Z języka angielskiego za

zgodą Autora przełoŜył Paweł ŁUPKOWSKI. (Przyp. tłum.)

Chciałbym podziękować Arminowi Burkhardtowi, Johnowi Clarkowi, Michaelowi

Geogeowi, Ian Pratt, Arturowi Readerowi, a szczególnie Barry'emu Smithowi, za

ich uwagi

dotyczące wcześniejszych wersji tej pracy oraz Deutsche Forschungsgemeinschaft

za udzielony

grant.

1 Dyskusja ta kontynuowana była w kolejnych tomach The Behavioral and Brain

Sciences.

Dieter Münch, Umysły, mózgi i nauka kognitywna

główną tezę artykułu poszerzono o ogólną krytykę nauki kognitywnej.

Znajdują się tu równieŜ rozwaŜania dotyczące The Minds I Dennetta

i Hofstadtera (1982), które Searle wykorzystuje jako okazję do ataku

na entuzjastyczne roszczenia dotyczące silnej sztucznej inteligencji.2

A jednak, mimo niewielkiej liczby opublikowanych na ów temat prac,

teksty te uczyniły z Searle'a jednego z najbardziej znaczących krytyków

sztucznej inteligencji i kognitywistyki naszych czasów. Reakcje

na ten dziś juŜ klasyczny artykuł (Maxwell 1980, s. 473) — wśród 27

komentatorów znajdziemy między innymi R. Abelsona, N. Blocka,

A. Danto, J. Ecclesa, J. A. Fodora, J. Haugelanda, J. McCarthy'ego,

M. Minsky'ego, Z. Pylyshyna, R. Rorty'ego, R. Schanka — dalekie

były od jednomyślności, obejmując stanowiska od Ŝyczliwej akceptacji

argumentu Searle'a, znanego jako Chiński Pokój, jako standardowego

argumentu przeciwko SI, aŜ do zarzutu, Ŝe próba odrzucenia SI przez

Searle'a jest w rzeczywistości zupełnie nieudana. Ci z nas z kolei,

którzy nie zgadzają się z komentatorem uwaŜającym, Ŝe istnieje „religijna

niezgoda na najgłębszym poziomie” między nim a Searlem — co

prowadzi go do zwątpienia, Ŝe cokolwiek powie, nie wpłynie to na

Strona 1

Umysły, mózgi i nauka kognitywna.txt

zmianę poglądów Searle'a — będą starali się wyjaśnić argumenty dotyczące

rozwaŜanego zagadnienia. PoniŜej będę szczególnie zainteresowany

atakiem Searle'a na silną SI, czyli twierdzenie, Ŝe komputery

wykonując odpowiedni program, będą miały stany poznawcze w do

słownym sensie. Sednem mojej argumentacji jest teza, Ŝe Searle ma rację,

atakując silną SI, ale jego argumenty nie są przekonujące, dlatego

teŜ wymagają dalszego rozwinięcia. W § 2 zaprezentuję istotę argumentu

tego uczonego przeciwko silnej SI i nauce kognitywnej w ogólności.

W § 3 przejdę do krytyki pewnych szczegółów owej argumentacji,

zaś w § 4 zaproponuję inną — bardziej przekonującą mam nadzieję

— strategię dla stanowiska Searle'a, która koncentruje się na logice

testów. W § 5 postaram się uczynić zrozumiałą lukę między przeciwstawnymi

obozami, sugerując, Ŝe poglądy kaŜdego z nich spoczywają

na przyjmowaniu innych intuicji językowych. § 6 traktuje o Sear2

Dalszy ciąg dyskusji Searle'a i Dennetta moŜna znaleźć w tym samym czasopiśmie

w numerze z 24 czerwca 1982, s. 56 i niŜej.

le'a krytyce kognitywistyki oraz o słabej SI, podejściu komputacyjnym

popieranym przez Searle'a.

§ 2 Test Turinga i Chiński Pokój

Komputery wydają się mieć pewne cechy wspólne z ludźmi.

Od ich powstania nazywano je „elektronicznymi mózgami”; nawet termin

„obliczać” odnosi się do zdolności, którą w XVII wieku filozofia

postrzegała jako charakterystyczną dla ludzi.3 To osobliwe podobieństwo

między komputerem a człowiekiem zauwaŜył równieŜ

Alan Turing, wielki pionier informatyki (computer science), stawiając

pytanie o to, czy maszyny mogą myśleć. Oczywiście, nie moŜemy rozstrzygnąć

tego problemu bez podania jasnej definicji myślenia, czy teŜ

choćby kryterium, które określałoby, co moŜna „myśleniem” nazywać.

Z powodu niebywałego wręcz skomplikowania zjawiska, jakim jest

myślenie, Turing zaproponował w swoim słynnym artykule Maszyny

myślące i inteligencja (1950) rozwiązanie tego problemu. Jego zdaniem,

powinniśmy zadowolić się raczej węŜszym kryterium dostarczanym

przez ideę prostego testu, który pozwoliłby nam zadecydować,

czy maszyna potrafi, czy teŜ nie potrafi myśleć. Turing wymyślił test,

później znany jako test Turinga, w postaci gry wymagającej zaangaŜowania

dwu osób, męŜczyzny i kobiety, ukrytych w oddzielnych pokojach.

Trzecia osoba ma z pozostałą dwójką kontakt jedynie przez

dalekopis. Ta „gra w naśladownictwo”, jak Turing sam ją nazwał,

opiera się na osobie z zewnątrz zadającej sprytne pytania, wymagające

odpowiedzi, które mogą zdemaskować płeć dwu osób znajdujących się

w środku. Jedna z nich ma bowiem za zadanie odpowiadać tak, aby

udawać sposób myślenia drugiej osoby w środku, tak aby oszukać

osobę na zewnątrz. Z pomocą tej gry Turing formułuje na nowo pytanie

o to, czy maszyna moŜe myśleć. Zgodnie z propozycją Turinga,

teraz powinniśmy raczej pytać o to, czy komputer moŜe zagrać rolę

3 ZaleŜność ta nie uwidacznia się w języku polskim. W języku angielskim mamy

czasownik to compute, czyli obliczać, oraz rzeczownik computer (Przyp. tłum.).

Dieter Münch, Umysły, mózgi i nauka kognitywna

osoby udającej na tyle dobrze, Ŝe niemoŜliwym będzie zdecydowanie,

w którym pokoju znajduje się człowiek, a w którym komputer. Jeśli

komputer pomyślnie przejdzie taki test, moŜemy powiedzieć, Ŝe myśli.

W artykule Umysły, mózgi i programy Searle sprzeciwia się

testowi Turinga, który postrzega jako najsilniejsze wsparcie dla stanowiska,

określanego mianem „silnej SI”. Zgodnie ze stanowiskiem silnej

SI „odpowiednio zaprogramowane komputery mają stany

kognitywne w dosłownym sensie, dlatego właśnie programy są teoriami

psychologicznymi.” (1980, s. 282, [s. 301] w wydaniu

polskim]).4

Strona 2

Umysły, mózgi i nauka kognitywna.txt

Argumentacja Searle'a wymierzona przeciwko silnej SI opiera

się na idei eksperymentu, który stara się pokazać absurdalność rezultatów,

do jakich prowadzi powaŜne potraktowanie idei, Ŝe komputer wykonujący

odpowiedni program rzeczywiście odtwarza coś, co moglibyśmy

słusznie nazwać stanami poznawczymi. Przypuśćmy, argumentuje

Searle, Ŝe napisaliśmy program, który symuluje rozumienie języka

chińskiego. Człowiek będący w stanie wykonywać ten program, będąc

nawet zupełnym ignorantem w sprawie owego języka, zgodnie z silną

tezą o sztucznej inteligencji będzie rozumiał Chiński w dosłownym

sensie. Przy załoŜeniu, Ŝe silna SI jest słuszna, wniosek ten ma rzeczy

4 Ta charakterystyka silnej SI jest niejednoznaczna i myląca, poniewaŜ nie jest

koniecznym warunkiem bycia teorią psychologiczną, aby komputery, w których

implementowany

jest program będący częścią teorii psychologicznej, posiadały stany kognitywne w

słownym sensie (patrz jednakŜe moje uwagi na końcu § 5). Teza, zgodnie z którą

zaprogramowany

w odpowiedni sposób komputer ma w dosłownym sensie stany kognitywne,

jest znacznie silniejsza od tezy, Ŝe programy komputerowe mogą być teoriami

psychologicznymi.

JednakŜe, jak wykazuje prawidłowo McCarthy, powinniśmy zdawać sobie sprawę z

tego, Ŝe „program, który rozumie, nie powienien być postrzegany jako teoria

rozumienia, zupełnie

tak jak człowiek, który rozumie, nie jest teorią. Program moŜe być jedynie

ilustracją

teorii, zaś uŜyteczna teoria zawierać będzie znacznie więcej niŜ potwierdzenie,

Ŝe «ten

program rozumie przedstawiane mu historie na temat restauracji»” (1980, s. 435,

[s. 302]). W

innym artykule Searle charakteryzuje silną SI za pomocą trzech tez: a) umysł

jest po prostu

komputerem cyfrowym, b) specyficzna struktura neurofizjologiczna mózgu nie ma

związku z

umysłem oraz c) jakiekolwiek zachowanie, które spełnia warunki nałoŜone przez

test Turinga,

jest konkluzywnym dowodem na obecność stanów mentalnych (1982a, s. 3). W

Umysłach,

mózgach i nauce Searle charakteryzuje silną SI poprzez tezę mówiącą, Ŝe „umysł

jest tym dla

mózgu, czym program dla komputera” (1984, p. 28, [s. 25]). Ostatnia

charakterystyka jest

oczywiście uproszczeniem.

wiście uzasadnienie. PoniewaŜ program jest jedynie algorytmem napisanym

przy uŜyciu języka komputerowego, nie ma znaczenia, przez

jaki rodzaj bytu jest wykonywany, czy przez człowieka, czy przez

maszynę. Searle proponuje, abyśmy wyobrazili sobie, Ŝe jesteśmy w

pokoju, w którym znajdują się instrukcje mówiące nam, jakie symbole

mamy podawać na zewnątrz, kiedy otrzymujemy odpowiednie symbole

z dalekopisu, który jest naszym jedynym kontaktem ze światem

zewnętrznym. Jeśli posiadamy odpowiednie instrukcje i wykonujemy

naszą pracę w sposób prawidłowy oraz odpowiednio szybko5,

Chińczyk przebywający na zewnątrz stwierdzi, Ŝe w pokoju znajduje

się ktoś, kto rozumie język chiński. Searle twierdzi jednak, Ŝe osąd

Chińczyka byłby błędny. Jest intuicyjnie oczywiste, jak podkreśla

Searle, Ŝe proste manipulowanie symbolami zgodnie z regułami podanymi

w instrukcji nie sprawi, Ŝe zrozumiemy język chiński w do

słownym sensie słowa „rozumieć” — z czego wynika, Ŝe nie ma powodu,

aby zakładać, Ŝe komputer rozumie chiński dzięki wykonywaniu

odpowiedniego programu.

To tyle o ataku Searle'a na silną SI. W swoich wykładach, opublikowanych

jako Umysły, mózgi i nauka, Searle rozszerza tę krytykę o

twierdzenie, Ŝe cały program „nauki kognitywnej” jest w rzeczywistości

mylący. Kognitywistyka w ujęciu Searle'a (1984, s. 43, [s. 39]),

Strona 3

Umysły, mózgi i nauka kognitywna.txt

jest podejściem, które „postrzega komputer jako prawidłowy obraz

umysłu, nie zaś jedynie jako jego metaforę. Ale — w przeciwieństwie

do silnej SI — nie twierdzi się tu, a przynajmniej nie musi się twierdzić,

Ŝe komputery mają myśli i uczucia w dosłownym sensie.” Searle

nie zaprzecza, Ŝe w ludzkim umyśle zachodzi przetwarzanie informacji,

ale nalega, aby w tym kontekście „informację” rozumieć w sensie

semantycznym; to znaczy, Ŝe umysł ma do czynienia ze

znaczeniami, a nie jedynie z informacją w technicznym sensie, tak jak

definiowali ją Shannon i Weaver. Przetwarzanie informacji w tym sensie

wymaga jednak stanów intencjonalnych, które — jak pokazuje argument

Chińskiego Pokoju — nie mogą być symulowane przez

5 WyraŜano wątpliwości, czy na tyle szybki komputer jest w ogóle moŜliwy do

skonstruowania; patrz: Dennett (1986, s. 8 i niŜej).

Dieter Münch, Umysły, mózgi i nauka kognitywna

program komputerowy; dlatego teŜ nie moŜemy podać ich wyjaśnienia

przy uŜyciu terminologii takich programów. W ludzkim mózgu istnieją

równieŜ, jak przyznaje Searle, procesy, które nie wymagają

wyjaśnienia kognitywnego, poniewaŜ, jak utrzymuje Searle, mózg nie

przetwarza informacji, podobnie jak nie robi tego spływająca zboczem

woda. Dla przykładu, kognitywiści szukają obliczeniowych procesów

w mózgu dla zjawiska rozpoznawania twarzy. Searle zakłada jednak,

iŜ jest znacznie bardziej prawdopodobne, Ŝe nie istnieją takie obliczenia,

ale raczej coś jakby dopasowywanie postrzeganej twarzy do

„śladu” utworzonego przy wcześniejszej okazji. Dopasowywanie to

jest analogiczne do dopasowywania buta i odcisku stopy na śniegu.

Pomimo tego, Ŝe moŜliwa jest obliczeniowa symulacja dopasowywania

śladu do danych egzemplarzy, najprostszym sposobem będzie po

prostu wypróbowanie, czy dany but pasuje do śladu stopy.

Wyjaśnienie obliczeniowe — i załoŜenie a fortiori dotyczące tego, Ŝe

mózg jest komputerem — jest skazane w tym przypadku na zupełne

niepowodzenie: mózg wykonuje po prostu swoją pracę (1984, s. 50,

[s. 48]).6

§ 3 Odpowiedź systemowa

Zacznijmy od wstępnego ataku Searle'a na silną SI i rozpatrzmy

dokładniej szczegółowe sformułowanie argumentu Chińskiego Pokoju.

Prawdopodobnie większość z nas zgadza się z Searlem w zakresie

odrzucenia zbyt entuzjastycznych oczekiwań związanych ze sztuczną

inteligencją; oczekiwań, które za często, jak się wydaje, mylą fantastykę

naukową z faktem naukowym. Jako filozofowie, powinniśmy

być jednak uwaŜni i nie odrzucać podejścia komputacyjnego, zanim

nie sprawdzimy argumentów przeciwko niemu skierowanych i nie rozjaśnimy

naszych wyobraŜeń na jego temat.

6 Searle zdaje sobie sprawę z tego, Ŝe kaŜdy proces moŜe być opisany jako proces

obliczeniowy, ale ¦ jak powinien tego dowieść przykład ze śladami stóp ¦ taki

obliczeniowy

opis nie zawsze okazuje się pomocny dla zrozumienia rzeczywiście zachodzących

procesów.

Po pierwsze, musimy sobie uświadomić, Ŝe najbardziej interesującą

cechą komputerów jest to, Ŝe wszystkie ich procesy wykonywane

są w całkowicie „mechaniczny” sposób; przetwarzanie w komputerach

nie jest niczym innym, jak ślepą manipulacją symbolami. Eksperyment

myślowy Searle'a pokazuje, Ŝe ślepa manipulacja symbolami

musi byś oddzielona od robienia czegoś w sposób świadomy

(z wglądem). Jest to róŜnica, na którą zwrócimy równieŜ uwagę przy

innych okazjach. Wyobraźmy sobie na przykład, Ŝe przybywamy po

raz pierwszy w Ŝyciu na lotnisko w Manchesterze i wynajmujemy

samochód, aby pojechać nim do Glossop, miejsca, w którym Wittgenstein

puszczał swoje latawce. Jeśli jedzie z nami przyjaciel, który podpowiada,

Strona 4

Umysły, mózgi i nauka kognitywna.txt

jaką wybrać drogę, wtedy problem dotarcia do Glossop jest

juŜ rozwiązany. RozwiąŜemy go jednakŜe bez wglądu, poniewaŜ —

w przeciwieństwie do kogoś, kto pokonuje tę samą drogę raz po razie

i jest w stanie odnaleźć ją nawet pomimo mgły — tak naprawdę nie

wiemy, jak dojechać do tego miejsca bez uŜycia mapy lub spytania

o drogę. Sytuacja, w której potrzebujemy przewodnika — lub instrukcji

— który (lub która) powie nam, co robić, powinna być wyraźnie

oddzielona od sytuacji, kiedy ktoś posiada kompetencje do podjęcia

tych samych działań bez takiej pomocy.

W tym właśnie sensie komputer wydaje się zdolny do postępowania

wedle pewnych reguł, do wykonywania algorytmu bez

bycia wyposaŜonym w świadomość i bez zdolności do posiadania

wglądu.7 Świadomość i wgląd nie są koniecznymi warunkami wykonywania

algorytmu, co jest jednak truizmem dla kaŜdego informatyka.8

Musimy zdawać sobie sprawę z tego, Ŝe program, konieczność po

7 W swojej interpretacji Wittgensteina Kripke wskazuje jednak, Ŝe o wiele więcej

problemów powstaje, kiedy mówimy, Ŝe coś postępuje zgodnie z zasadami.

8 Podobny punkt widzenia moŜna odnaleźć, na przykład, w Leibnizowskim

rozróŜnieniu

między intuicyjnymi i symbolicznymi (czy teŜ ślepymi) ideami (Leibniz 1684).

RozróŜnienie to doprowadziło około 1890 roku wczesnego Husserla do idei

wyjaśnienia

reprezentacji symbolicznych przy pomocy programu, który wyprzedzał program

symulacji

procesów poznawczych; program, który w latach pięćdziesiątych został

przeformułowany

przez Newella, Shawa i Simona (patrz Newell, Simon 1961). Odkrycie, Ŝe uŜycie

znaków jest

nie zawsze ślepe, doprowadziło jednakŜe Husserla do porzucenia owego programu;

patrz:

Münch (1987) oraz (1989).

Dieter Münch, Umysły, mózgi i nauka kognitywna

siadania instrukcji i przewodnika podającego reguły, stanowią

istotową cechę kaŜdego obliczania, a tym samym równieŜ kaŜdej

sztucznej inteligencji. Komputer jest jedynie sprzętem, który, jeśli

program został skompilowany9, zdolny jest do wykonywania procesów,

które zostały w nim opisane i zawarte.10

Jeśli ktoś uŜywa terminów kognitywnych, takich jak „wiedza”,

„przekonanie” czy teŜ „rozumienie”, kiedy mówi o sztucznej inteligencji,

wtedy przedmiotem, któremu przypisuje się te stany lub zdolności

poznawcze, w oczywisty sposób nie będzie część komputera wykonująca

manipulacje symbolami opisane przez program, czyli procesor

komputera, ale raczej cały system, którego zasadniczą częścią jest

program. Stanie się to jasne, kiedy usuniemy program (przez wymazanie

taśmy maszyny Turinga lub pamięci w maszynie o dostępie losowym).

KaŜdy zwolennik silnej SI powie w takim przypadku, Ŝe

komputer stracił swoją wiedzę, przekonania i zdolność rozumienia. Co

więc zastępuje Searle człowiekiem uwięzionym w Chińskim Pokoju?

Człowiek ten nie odczuje negatywnie faktu usunięcia podręczników

zawierających program. Program nie jest jego częścią, jest on w sposób

oczywisty niezaleŜny od programu. Człowiek w Chińskim Pokoju

to jedynie „mechanicznym” manipulator symboli i dlatego teŜ jest odpowiednikiem

centralnego procesora w naszych komputerach,

o których powiedzieliśmy, Ŝe nie są postrzegane jako nośniki stanów

poznawczych. śaden z obrońców silnej SI nie spodziewałby się zatem,

Ŝe człowiek w Chińskim Pokoju będzie rozumiał język chiński, co

więcej nie miałby podstaw dla takiego twierdzenia. Stanowisko zwolennika

silnej SI nie moŜe być więc odrzucone przy uŜyciu (słusznego)

Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: