Opracowała
Piechna Agata
Pedagog szkolny
Szkoła Podstawowa nr 169 im. Marii Dąbrowskiej w Łodzi
Agata Piechna – pedagog szkolny - Szkoła Podstawowa nr 169 im. Marii Dąbrowskiej w Łodzi
„Nigdy nie przecinaj tego,
co możesz rozwiązać”
Joseph Joubert
Od trzynastu lat pracuję w szkole masowej. Reforma szkolnictwa ,,umożliwiła” mi zdobycie dwóch specjalizacji. Doświadczenie zawodowe zdobywałam jako nauczyciel nauczania początkowego. Jako wychowawca świetlicy mogłam poznać potrzeby młodzieży gimnazjalnej. Obecnie zatrudniona jestem na stanowisku pedagoga w szkole podstawowej. Na co dzień spotykam się głównie z problemami natury wychowawczej, które w kształtowaniu młodego pokolenia istnieją od zawsze. Na przestrzeni kilku ostatnich lat w oświacie pojawiła idea integracji szkolnej. Obecność dzieci niepełnosprawnych w nurcie kształcenia powszechnego nie jest zagadnieniem nowym. Różne były impulsy działań na rzecz tych dzieci – dobroczynność, humanitaryzm lub nakazy prawne.
Czy jednak nauczyciel szkoły masowej może pracować z dzieckiem niepełnosprawnym?
W Polsce idea kształcenia integracyjnego dzieci niepełnosprawnych, została wprowadzona w 1983 r., kiedy Minister Oświaty i Wychowania opublikował Wytyczne nr KS – 431320 – 50/83 w sprawie organizacji zajęć z uczniami realizującymi obowiązek szkolny w szkole podstawowej, a zakwalifikowanymi do kształcenia specjalnego.[1]
Na przestrzeni tych ,,nastu” lat mojej pracy, spotkałam tylko jednego nauczyciela pracującego w szkole masowej z przygotowaniem specjalistycznym (surdopedagog).
Jak więc „zwykły” nauczyciel, może nauczać ucznia niepełnosprawnego?
Aby praca nauczyciela przyniosła efekty, powinien on przede wszystkim zapoznać się z niepełnosprawnością ucznia, jego trudnościami i ograniczeniami. Nie należy zapominać o specjalnych potrzebach edukacyjnych oraz o umożliwieniu (w miarę możliwości) odpowiednich warunków w ramach szkoły ogólnodostępnej.
W przypadku dziecka niepełnosprawnego, każde ,,pokonywanie poprzeczki” na miarę jego możliwości, zamiast zachęty może wywołać wręcz odwrotny skutek. Nasze nieumiejętne działanie może stać się przyczyną tego, że dziecko już nigdy nie będzie chciało uczestniczyć w proponowanych zajęciach, a w najlepszym przypadku znacznie opóźni moment włączenia się do nich.
W poniższym poradniku podjęłam próbę przybliżenia sylwetki dziecka z uszkodzonym wzrokiem. Starałam się również zamieścić kilka praktycznych wskazówek, dla nauczycieli współpracujących z uczniem niewidomym lub słabowidzącym.
Nauczyciel, który po raz pierwszy zetkną się w szkole z dzieckiem niewidomym lub słabo widzącym, powinien dowiedzieć się możliwie jak najwięcej o:
- dysfunkcji ucznia
- psycho - fizycznych możliwościach osób z uszkodzonym analizatorem wzroku,
- uwarunkowaniach prawnych dotyczących ucznia w dobie reformy edukacji,
- możliwościach dalszej edukacji ucznia
- warunkach domowych ucznia
Wady refrakcji
Stan, kiedy uk³ad optyczny oka nie skupia równoleg³ej wi¹zki promieni na siatkówce. Wyró¿nia siê trzy podstawowe wady refrakcji:
§ nadwzrocznoœæ – w wadzie tej promienie œwietlne przecinaj¹ siê z siatkówk¹, poniewa¿ uk³ad optyczny oka jest za s³aby w stosunku do d³ugoœci ga³ki ocznej.
§ krótkowzrocznoœæ – polega na tym, ¿e promienie œwietlne przecinaj¹ siê przed siatkówk¹, poniewa¿ ga³ka oczna jest zazwyczaj za d³uga w stosunku do si³y uk³adu optycznego oka.
§ Niezbornoœæ (astygmatyzm) – w tej wadzie promienie œwietlne s¹ inaczej za³amywane w ró¿nych p³aszczyznach ga³ki ocznej
Zez
Najczêœciej wystêpuj¹ce schorzenie uk³adu wzrokowego u dzieci. Rozró¿niamy trzy postacie zeza:
§ zez ukryty – niewielkie odchylenie ustawienia ga³ek ocznych jest korygowane przez mechanizmy tzw. widzenia obuocznego. Wykrywa siê go za pomoc¹ specjalistycznych badañ.
§ zez jawny towarzysz¹cy – nieprawid³owe ustawienie ga³ek jest stale widoczne.
§ zez pora¿enny – wystêpuje rzadko, powstaje w wyniku pora¿enia miêœni zewn¹trz ga³kowych, nerwów i oœrodków odpowiedzialnych za ruch ga³ek w mózgu.
Zapalenie spojówek
NiegroŸne stany chorobowe spowodowane ró¿nymi czynnikami: bakteriami, wirusami, czynnikami fizycznymi (np. kurz), czynnikami chemicznymi oraz uczuleniem. Zapalenie trwaj¹ce ok. 2-3 dni czêsto nie wymaga leczenia, przy d³u¿szym stanie nale¿y udaæ siê z dzieckiem do lekarza okulisty.
Zaæma
Zaæma jest jedn¹ z najczêstszych przyczyn œlepoty u dzieci. Jest to schorzenie polegaj¹ce na zmêtnieniu soczewki, co powoduje utrudnienie przechodzenia œwiat³a do siatkówki i obni¿enia ostroœci wzroku. G³ównym objawem jest pojawienie siê bia³ego odblasku w obrêbie Ÿrenicy, mo¿e byæ równie¿ zez. Leczenie wy³¹cznie chirurgiczne.
Jaskra wrodzona
Schorzenie oka polegaj¹ce na podwy¿szeniu ciœnienia wewn¹trz ga³kowego, co prowadzi do wielu zmian w ga³ce ocznej, z których najwa¿niejszy jest stopniowy zanik nerwu wzrokowego. Klasyczn¹ triad¹ objawów subiektywnych jaskry wrodzonej jest ³zawienie, œwiat³owstrêt i zaciskanie powiek.
Nowotwory narz¹du wzroku
Najczêstszym guzem narz¹du wzroku jest siatkówczak (retinoblastoma). Mo¿e on wyst¹piæ w dwóch postaciach: dziedzicznej i niedziedzicznej. Objawem pocz¹tkowym siatkówczaka jest najczêœciej bia³y odblask z dna w obrêbie Ÿrenicy. Rozpoznanie siatkówczaka stawiane jest zazwyczaj po wykonaniu badania wziernikowego dna oka.
Najczęściej używanym kryterium do klasyfikacji środków technicznych dla osób
z uszkodzonym wzrokiem jest ich podział ze względu na przeznaczenie tych środków. Stanisław Jakubowski proponuje następujący podział pomocy technicznych[2]:
Pomoce wspomagające przemieszczanie się:
- białe laski (różne ich typy),
- urządzenie do wykrywania przeszkód, np. aparat Caya,
- sygnalizatory dźwiękowe, naprowadzające na kierunek,
- informatory dźwiękowe naprowadzające na kierunek i informujące o charakterze obiektu,
- kompasy.
Sprzęt oświetleniowy:
- specjalne źródła światła o różnym nasyceniu i natężeniu
- lampy z regulowaną wysokością i kątem nachylenia
- lampy z regulowanym natężeniem światła
- latarki
- osłony łagodzące światłowstręt
Pomoce optyczne i elektrooptyczne wspomagające niesprawny wzrok:
- lupy
- liniały optyczne
- folie optyczne
- lunetki
- monookulary, binookulary, turmony, okulary lornetkowe,
- specjalne zestawy soczewek,
- filtry koloru, filtry kontrastowe oraz filtry na okulary
- systemy powiększające oraz systemy łączenia z kamerami, jednostkami sterującymi
i ekranami do odczytywania powiększonego tekstu, a w tym: powiększalniki stacjonarne, powiększalniki telewizyjne, powiększalniki przenośne, powiększalniki komputerowe.
Urządzenia służące niewidomym do czytania poprzez wykorzystanie innych zmysłów niż wzrok, a w tym:
- urządzenia przekształcające pismo drukowane na postać do odbioru zmysłem dotyku, (Optacon, Delta i inne)
- urządzenia służące do czytania z zastosowaniem mowy syntetycznej (Autolektor, Multilektor i inne)
- urządzenia przekształcające obraz na postać odczytywaną przez niewidomych (inplanty mikroelektrodowe)
Urządzenia do obsługi komputera:
- urządzenia wyjściowe, np. z syntezą mowy
- specjalistyczne klawiatury dla osób z niesprawnymi rękami np. dla jednorękich,
- monitory brajlowskie,
- drukarki czarnodrukowe i brajlowskie,
- skanery z oprogramowaniem OCR,
- notatniki brajlowskie i mówiące,
- syntezatory mowy,
- urządzenia i programy służące do komunikowania się z komputerem przy pomocy głosu,
- oprogramowanie komputerowe mówiące lub powiększające obraz na ekranie
i pełniące role rehabilitacyjną, poprzez zastosowanie innych urządzeń tu wymienionych.
Maszyny do pisania i urządzenia do edycji tekstu:
- maszyny do pisania zwykłym pismem,
- maszyny do pisania pismem brajla,
- elektroniczne maszyny do pisania brajlem umożliwiające edycję tekstu.
Urządzenia liczące:
- liczydła,
- kubarytmy,
- kalkulatory elektroniczne dostosowane do możliwości odczytu przez osoby niewidome i słabo widzące,
- programy komputerowe pełniące rolę kalkulatorów.
Pomoce do pisania i rysowania:
- tabliczki i rysiki brajlowskie,
- pomoce do podpisywania się,
- pomoce do wypełniania danych np. czeków,
- modele sześciopunktów i kostki do nauki pisma brajla,
- papier brajlowski i specjalna folia plastikowa,
- przybory i materiały umożliwiające podpisywanie różnych przedmiotów w brajlu,
- ...
AGARR