GENET UWAR PREDYS I ZDOLN MOTOR

I. WSPÓŁCZ KIER POSZUKIWAŃ ORAZ PODSTAWY DZIEDZICZENIA WIELOGENOWEGO

ANALIZA ZMIENN CECH JEST PODST GENET CZŁ, A WIĘC NAUKI, KT CELEM JEST OKREŚL RELACJI MIĘDZY ZMIENN SEKWEN DNA, INTERAKCJĄ GENÓW ORAZ ZNACZ STYLU ŻYCIA I ODDZIAŁYW ŚROD. ZROZUMIENIE ZNACZ GENET ZMIENN MOŻE DOSTARCZAĆ WIEDZY RÓWNIEŻ O RELACJACH MIĘDZY CZŁ A ŚRODOW.

WYST 2 ORIENTACJE GŁ:

1 NATYWISTYCZNA (BIOLOGICZNA) UWAŻ, ŻE WŁAŚCIWOŚCI CZŁ (DOT INTELIG I INNY CECH PSYCH) SĄ DZIEDZICZ ZDETERMINOW I, JAKO TAKIE NIEPODLEG WPŁ ŚROD. JEDNOSTKI RODZĄ SIĘ Z „ZAPISEM" WSZEL­KICH FORM ZACHOW. SKRAJNA POSTAĆ TEJ ORIENTACJI, MOŻE POWIEDZIEĆ, ŻE ZACHOW NIE DA SIĘ MODYFIK INACZEJ, JAK TYLKO MET INŻYNIERII GENET. STANOWISKO TO PROW Z JEDNEJ STR DO FILOZOFII FATALIZMU, M.IN. W PEDAGOGICE, A Z DRUGIEJ DO SKRAJNEGO KONSERWATYZMU SPOŁECZNEGO.

2 ŚRODOWISKOW (EMPIRYCZNEJ)- ŚRODOW MA WPŁ NAQ WSZY, A ZATEM I WŁAŚCIW CZŁ MOŻNA DOWOLNIE ZMIENIAĆ I KSZTAŁT. CZŁ, JEGO UMYSŁ, NIEZAPISANĄ TABLICĄ [TABULA RASA], NA KT DOPIERO DOŚWIADCZENIE UTRWALA SWOJE ZNAKI ("ZAPISY"). ZMIANY W OTOCZENIU KSZTAŁT ZATEM JEDNOST, A WSZYSTKO JEST ZALEŻ OD UCZENIA SIĘ I DOŚWIAD. PO WIELU LATACH SPORÓW OBECNIE ISTNIEJE W ZASADZIE ZGODNOŚĆ CO DO TEGO, ŻE ELEMENTÓW ZACHOW CZŁ NIE MOŻNA ANALIZOWAĆ, UWZG WYŁ ALBO ŚRODOW, ALBO DZIEDZICZ. NA GRUNCIE GENET CZŁ I BIOLOGII MOLEKULAR POSZUKUJE SIĘ ODPOW NA PYT DOT ZAKRESU ZMIENNOŚCI DANEJ CECHY ORAZ RÓŻNIC MIĘDZY OSOBNIKAMI. WIADOMO, ŻE W WYPADKU PREDYSPOZ I OSIĄGNIĘĆ MOTOR MAMY DO CZYNIENIA Z DZIEDZICZ POLIGENICZNYM (WIELOGENOWYM), A WIĘC WARUNKOW OBECNOŚCIĄ WIĘKSZEJ LICZBY GENÓW POŁOŻONYCH W RÓŻNYCH MIEJSCACH (LOCI). NA PODOBNEJ ZASADZIE SUMOWANIA SIĘ WPŁ WIELU GENÓW CZY WYPADKOWEJ EKSPRESJI POSZCZEG GENÓW SĄ DZIEDZICZ RÓWNIEŻ INNE CECHY ILOŚCIOWE, NP. POZIOM INTELEK CZY WYSOKOŚĆ CIAŁA I WIELE CECH SOMAT.

WŁAŚCIW DZIEDZICZ CECH ILOŚCIOW -RÓŻNORODN CECH U POTOMSTWA JEST ZNACZNIE WIĘKSZA NIŻ W WYPADKU CECH JAKOŚ. TEORET TA RÓŻNOROD JEST NAJWIĘK U DZIECI RODZICÓW, KT MAJĄ ŚREDNIĄ WLK DANEJ CECHY W POPULACJI, A NAJMNIEJ W WYPADKU POTOMSTWA OBU RODZICÓW O SKRAJNEJ ("NISKA-NISKA") LUB ("WYSOKA-WYSOKA") WIELK CECHY/

- WYŻSZA WRAŻLIW NA DZIAŁ CZYNN

ŚROD NIŻ W WYPADKU CECH JAKOŚC. NASTĘPUJE TU SUMOW SIĘ DZIAŁ Z RÓŻN PARALLELL (A WIĘC ZAJMUJ RÓŻNE MIEJSCE W CHROMOSOMACH);/ -NIE WYST TU PRZYPADEK DZIEDZICZ TYLKO PO KT Z RODZICÓW, A WIĘC POTOM­STWO WYKAZ NAJWIĘK STATYS PRAWDOPODOB ZBLIŻ SIĘ DO "WIEL­K ŚREDNIORODZICIELSKIEJ"/

- ŚRED CECHY POTOMSTWA WYKAZ TENDEN DO ODCHYLENIA OD ŚRED RODZICÓW W STRONĘ ŚRED POPULACJI.

OGÓLNY PRZEGLĄD MET BADAŃ

ANALIZA GENET PODSTAW FENOTYPOW CECH ILOŚC ŁĄCZY W SOBIE MET WYWIEDZIONE Z GENET ILOŚC, GENET POPULACYJ ORAZ BIOL MOLE­KULAR.

WŚRÓD STRATEGII WYKORZYS W BAD GENET PODSTAW FENOTYPOWYCH CECH ILOŚCIOWYCH WYRÓŻNIA SIĘ 2 PODEJŚCIA: (A) BEZ ROZEZNANIA GENOTYPU (B) Z ROZEZNANIEM GENOTYPU. W PODEJŚCIU PIERWSZYM, TRADYC, ISTOTĄ JEST ANALIZA STATYST DYSTRYBUCJI DANEGO FENOTYPU JEDNOSTEK LUB POPULACJI. W PODEJŚCIU DRUGIM, KT POJ SIĘ WRAZ Z POSTĘPEM BIOL MOLEKULAR, OZNACZA SIĘ WARIANCJĘ GENET W LOSOWO DOBRAN MARKERACH GENET LUB WYBRAN GENACH I PRÓBUJE SIĘ OCENIĆ WPŁ WARIANCJI POZIOMU DNA NA DANĄ FENOTYPOWĄ CECHĘ ILOŚCIOWĄ.                                                         SPOSOBY BADANIA UWARUNKOWAŃ GENET

SPOS BAD UWAR GENET:

W MET ANALIZY PODOBIEŃSTW (SKOJARZEŃ) RODZINNYCH PIERWSZYM KRO­KIEM W BADANIU GENET PODŁOŻA FENOTYPOWYCH CECH ILOŚC JEST OKREŚL, CZY W RODZINIE DANY FENOTYP WYST CZĘŚCIEJ NIŻ W POPUL. WIĘKSZA CZĘSTOTL WYSTĘP DANEJ CECHY (CZY CHOROBY) W POSZCZEG RODZINACH MOŻE BYĆ TU INTERESUJĄCYM WSKAŹNIKIEM. ILOŚCIOWA OCENA ODZIEDZICZALNOSCI ORAZ ZNACZENIA CZYNN GENET NALEŻY DO NAJB ROZPOWSZECHN I BYWAŁA NAJCZĘŚCIEJ WYKORZYS W SZA­COWANIU GENET UWARUNKOWAŃ FENOTYPOWYCH ZMIENNOŚCI PREDYSPOZYCJI I MOTOR OSIĄGNIĘĆ.                     ODZIEDZICZALNOSC JEST DEF JAKO GENET CZĘŚĆ (FRAKCJA) CAŁKOWITEJ FENOTYPOWEJ ZMIENNOŚCI. JEDNAK NIE TYLKO GENY SĄ PRZEKAZYWANE PRZEZ RODZICÓW DZIECIOM, ALE RÓWNIEŻ CZYNNIKI KULTUROWE.

ODZIEDZICZAL KULTUR JEST DEF JAKO TA CZĘŚĆ CAŁKOW FENOTYPOWEJ WARIANCJI, KT JEST POCHODNĄ WYDZIELONEJ CZ WPŁ ŚROD, PRZEDE WSZYSTKIM RODZINNEGO. MET BLIŹNIĄT JEST W OCENIE ODZIEDZICZ NAJB KLASYCZ. PODSTAWĄ MET JEST PORÓWN PODOBIEŃSTWA IDENTYCZNYCH (MONOZYGOTYCZNYCH - MZ) BLIŹNIĄT DO BLIŹNIĄT NIEIDENTYCZNYCH (DIZYGOT-DZ). PRZYJMUJE SIĘ, ŻE BLIŹNIĘTA MZ SĄ IDENTYCZNE GENET, PONIEWAŻ WYWODZĄ SIĘ Z TEJ SAMEJ PODZIELONEJ ZYGOTY. BLIŹNIELA DZ DZIELĄ PRZECIĘTNIE TYLKO POŁOWĘ WSPÓLNYCH GENÓW. TYM SAMYM NA OGÓŁ UWAŻA SIĘ, ŻE KAŻDA RÓŻNICA W PODOBIEŃSTWIE MIĘDZY PARAMI BLIŹNIĄT MZ A DZ JEST POCHODNĄ CZYNNIKA GENET, PONIEWAŻ W OBU WYPADKACH BLIŹNIĘTA PODLEGAJĄ PODOBNYM WPŁ ŚROD.         BADANIA DZIECI ADOPTOW. (MET ILOŚĆ) PODOBIEŃ MIĘDZY ADOPTOWANYM DZIECKIEM ORAZ CZŁONKAMI JEGO BIOLOG RODZINY JEST OCZYWIŚCIE POCHODNĄ GENOTYPU. PODOBIEŃSTWO MIĘDZY ADOPTOW DZIECK ORAZ JEGO AKTUALNĄ (ADOPTUJ) RODZIN JEST WYŁĄCZNIE WYNIKIEM ŻYCIA W TYM SAMYM ŚROD.

LONGITUDINALNA STABILNOŚĆ ROZWOJ. (MET ILOŚĆ) CHODZI TU O OCENĘ UTRZYMYW SIĘ DANEJ CECHY OSOBNIKA NA OKREŚL POZIOMIE W TOKU ROZW. ZAKŁADA SIĘ ZGODNIE Z TEORIĄ TZW. "KANALIZACJI ROZWOJU", ŻE UTRZYM SIĘ NA OKREŚL POZIOM ("W KANALE") JEST TYM SILNIEJSZE, IM MOCNIEJ KONTROLOW GENET JEST DANA CECHA W TOKU ROZW ONTOGENET. NAJPROSTSZĄ MIARĄ SĄ TU WSPÓŁCZYNNIKI KORELACJI POMIĘDZY WIELK TEJ SAMEJ CECHY W KOLEJNYCH BAD. JEŚLI TA KORELACJA JEST DUŻA, WIĘKSZA JEST STABILNOŚĆ W ROZWOJU CECHY WZGLĘDEM POPUL, A WIĘC I SILNIEJSZA KONTROLA GENET.

BEZPOŚ DOTARCIU DO GENOTYPU WYKORZ PODST CECHY FENOTYPU, GDY PRÓB SIĘ IDENTYFIK I UMIEJSCOWIĆ DANY GEN. TAKIE UJĘCIE ROZPOW SIĘ WRAZ Z POSTĘPEM W BAD MOLEKULAR I WZROSTEM LICZBY INFO O POLIMORFICZN MARKERACH GENET W GENOMIE. ISTOTĄ JEST TU PROWADZENIE DROBIAZG ANALIZ PRZECHODZĄC OD POZIOMU DNA DO DANEGO FENOTYPU.

*POSZUKIW WPŁ DOMINUJĄCEGO GENU

*ANALIZY EWENTUAL SPRZĘŻEŃ GENET

*IDENTYFIK CHROMOSONALNEJ POZ GENU

WYNIKI BADAŃ NAD GENET

A) SIŁA MM - REZULTATY SĄ ZALEŻNE OD PRZYJĘTEJ METOD POSTĘPOW. WYDAJE SIĘ, ŻE ELEMENTEM ZAKŁÓCAJ JEST TU GŁ FAKT SILNEGO SKORELOW WYNIKÓW Z WIELKOŚCIĄ CIAŁA .UOGULNIAJĄC, MOŻNA PRZYJĄĆ, ŻE SIŁA MM WYKAZUJE RACZEJ NISKĄ ODZIEDZICZALNOŚĆ I RÓWNOCZEŚ WYSOKĄ WYTRENOWALN.

B) WYDOLNOŚĆ AEROBOWA

W KONCEPCJI "HRF" ZDOLN AEROBOWE ZAJMUJĄ WYJĄTK MIEJSCE. WIĘKSZOŚĆ BAD BYŁA WYK PRZY PRZYJĘCIU MODELU BLIŹNIĄT

MOŻNA PRZYJĄĆ, ŻE WYDOLN AEROB JEST ŚREDNIO SILNIE UWARUNKOWANI GENET.

C) ZDOLNOŚCI SZYBKOŚCIOWE (ANAEROB)

WYSOKIE WSKAŹNIKI ODZIEDZICZAL MAX MOCY ANAEROBOWEJ - MMA, MOGĄ BYĆ POCHODNĄ, BĘDĄCEJ POD SILNA KONTROLĄ GENET, STRUKTURY MM, TJ. PROPORCJI WŁ SZYBKOKURCZ DO WOLNOKURCZ. KOMPONENT MMA JEST KONTROLOWA­NY GENET W STOPNIU PODOBNYM JAK WYSOKOŚĆ CIAŁA, A WIĘC JAK CECHA POWSZECHNIE UZNANA ZA WYJĄTKOWO SILNIE UWARUNK GENET.

D) GIBKOŚĆ CIAŁA

JEST SPECYFICZNĄ WŁAŚCIWO SPR FIZ. CHOCIAŻ LICZBA DANYCH JEST TU STOS NIEWIELKA, BAD MÓWIĄSTOSUNKOWO DUŻE WPŁ GENET NA ZMIENNOŚĆ GIBK.

E) INNE WŁAŚCIW MOTOR I PSYCHOMOTOR

BADANIA NAD GENET UWARUNKOW TYCH WŁAŚCIW MOTOR, KT PRZYNALEŻĄ DO SZEROKO ROZUMIANEGO OBSZARU KOORD. BYŁY PROWADZONE DOŚĆ RZADKO, A Z UWAGI NA DUŻĄ WARIANCJĘ WEWNĄTRZOSOB KOLEJNYCH WYNIKÓW (MAŁĄ RZETELNOŚĆ POMIARU) CZĘSTO TRUDNO O ZEBRANIE TU WNIOSKÓW W PEŁNI WIARYGODNYCH (CHOĆ FAKT TEN OD RAZU BUDZI WĄTPLIWOŚCI CO DO SILNEJ KONTROLI GENETYCZNEJ!). WYNIKI BADAŃ NAD GENET UWARUNKOW CECH, W POWAŻNEJ MIERZE WARUNKOW OBSZAREM KOORDYNACYJNYM, SĄ TRUDNE DO UOGÓLNIENIA. BAD PROWADZONE  BYŁY TU W RÓŻNYCH KIER I PRZY UŻYCIU MET BUDZĄCYCH WĄTPLIW.

BAD NAD IDENTYFI MARKERÓW GENET.

POSZUKIWANIE NA POZIOM MOLEKULAR PODSTAW OSOBNICZEJ ZMIENN W MOTOR SĄ FAZIE POCZĄTKOWEJ. WYNIKA TO ZE STOPNIA KOMPLIKACJI ZAGADNIENIA I, , Z OGRANICZEŃ FINANSOW.

STWIERDZONO WPŁ GENÓW ZLOKALIZOW W MITOCHONDRIALNYM DNA NA POZIOM I STRUKTURĘ ENZYMÓW ODPOWIEDZIAL ZA ŁAŃCUCH ODDECHOWY I FOSFORYLACJĘ OKSYDACYJNĄ. PONIEWAŻ MITOCHONDRIA SĄ DZIEDZICZONE WYŁ PO MATCE, TO DOBRZE TO TŁUMACZY WYSTĘPOWANIE "EFEKTU MATCZYNEGO" W GENET UWARUNKOW V02MAX. ISTNIEJ TEŻ BAD BARDZ SZCZEG. ZIDENTYFIK GEN, KT KODUJE ENZYM WAŻNY W AKTYW HORMONU ANGIOTENSYNY (ACE). ACE JEST AKTYWNY W TKANCE MM, GDZIE REGULUJE PRZEPŁYW KRWI I TYM SPOSOBEM ODGRYWA WAŻNĄ ROLĘ W OSIĄGNIĘCIACH WYTRZYMAŁOŚĆ. AKTUAL POSZUKIW SĄ PROWADZ PRZEZ WYBÓR BATERII NAJBARDZIEJ PRAWDOPODOB GENÓW, MIKROSATELIT DNA I INNYCH MARKERÓW GENOMU (ZESTAWU GENÓW OSOBNIKA). ZAKŁADA SIĘ, ŻE DZIEDZICZONE RÓŻNICE MIĘDZY OSOBNIKAMI MOGĄ BYĆ WYNIKIEM RÓŻNEJ SEKWENCJI WARIANCJI JĄDROWEGO I MITOCHONDRIALNEGO DNA. UWAŻA SIĘ, IŻ DZIĘKI ZASTOSOW SPECJAL SOND GENET, IDENTYFIKACJI OSOBNIKÓW WYJ UTALENTOWANYCH I WYSOCE WYTRENOWALNYCH.

PROBLEM WYTRENOWALNOSCI ORAZ ZWIĄZEK Z GENOTYPEM

STOSOW POWTARZAJĄCYCH SIĘ BODŹCÓW TR WYW SERIĘ ODPOWIEDZI W TK MM, NARZĄDACH WEW, WE WSZYST UKŁ USTR, TAKA ODPOWIEDŹ MA Z REGUŁY CHARAK PRZYSTOSOWAWCZY (ADIUSTACYJNY). ABY ZROZUMIEĆ ZNACZENIE GENOTYPU DLA TR I JEGO EFEKTU, KONIECZNA JEST ANALIZA INDYWIDUALNYCH RÓŻNIC W WYTRENOWALN. WIELOKROTNIE BOWIEM WYKAZYWANO OD­MIENNOŚĆ INDYWIDUAL REAKCJI I RÓŻNICE W ZMIANACH FENOT POD WPŁ TR.

WYST INDYWID RÓŻNICE, PO TR W ZAKRESIE MAX POBORU TLENU, WYSOKI POZIOM HETEROGENICZNOSCI W REAKC NA TR OBSERWOW TAKŻE WYPADKU TAKICH PARAMETRÓW, JAK: METABOLIZM TLENOWY MM SZKIELET, TRWAŁOŚĆ GLUKOZY  I POZIOMU INSUL, POZIOM LIPIDÓW W PLAZMIE I LIPOPROTEIN, STOSUNEK LIPIDÓW DO UTLENIONYCH WĘGLOWOD, METABOLIZM TK TŁUSZ. W PEWNYCH OKR WIEKU USTRÓJ JEST SZCZEG WRAŻLIWY NA TR.

ORG W OKRESIE DZIECIŃSTWA MOŻE NIE BYĆ DOSTAT DOJRZAŁY DO TR, A W PÓŹNIEJSZYCH LATACH ŻYCIA MOGĄ POJAWIAĆ SIĘ OGRANICZ BIOL W REAKTYWNOŚCI NA TR.

KOLEJNYM CZYNN JEST ZRÓŻNICOWANA ADAPTACJA DO TR W ZALEŻN OD WCZEŚNIEJSZYCH DOŚW OSOBNIKA. OSOBA O UPRZEDNIM STAŁYM TRYBIE ŻYCIA MOŻE SIĘ SPODZIEWAĆ SZYBCIEJ I BARDZIEJ ZNACZĄCEJ POPRAWY W OSIĄGNIĘCIACH SPR NIŻ OSOBNIK SYSTEMATYCZNIE ĆW OD LAT.

MNIEJ JASNE JEST ZNACZENIE CZYNNIKA PŁCI DLA PROJEKTOWANIA EFEKTÓW TR. CHOCIAŻ ISTNIEJĄ BAD WSKAZ NA WIĘKSZĄ  REAKTYWNOŚĆ NA TR MĘŻCZ, I  WIĘKSZĄ STABILNOŚĆ GENET KOBIET . W WIEŁU PRACACH WYKAZANO, ŻE WYTRENOWAL JEST NEGATYWNIE SKORELOWANA Z POZIOMEM PRZED TR, TJ. IM NIŻSZY POZIOM, TYM MOŻNA SIĘ SPODZIEWAĆ WIĘKSZYCH ZMIAN. REAKCJA MIĘDZY GENOTYPEM A TR JEST DOTĄD SŁABO POZNANA. NIEWĄTPLIWIE POWSTAJE ZAWSZE TRUDNOŚĆ Z ODDZIELENIEM TEGO, CO W ODMIENNEJ REAKCJI NA TR DWU OSOBNIKÓW TEJ SAMEJ PŁCI W TYM SAMYM WIEKU I TAK SAMO TR JEST POCHODNĄ POZIOMU WYJŚCIOWEGO I WCZEŚNIEJSZYCH DOŚW, A CO JEST WYNIKIEM NIEZALEŻNEGO CZYNNIKA — GENOTYPU.. PEWNE JEST WŁAŚCIWIE JEDYNIE TO, CO TKWI U PODSTAW PRZYJMOWANYCH ZAŁOŻEŃ,:

-W DETERMINOWANIU RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH W INTERESUJĄCYCH NAS ELEMENTACH JEST WAŻNA ZARÓWNO DZIEDZICZ, JAK I ŚRODOW/ -MOŻLIWOŚCI WYTRENOW SĄ OGRANICZ I INDYWIDUAL B ZRÓŻNICOWANE PRZEZ DETERMINOWANĄ WŁAŚCIWOŚCIAMI GENOTYPU OSOBNICZĄ NORMĘ REAKCJI.

UCZENIA SIĘ I NAUCZANIA CZYNN RUCH.

SPOŁ POTRZEBY UCZENIA SIĘ CZYNN RUCH

SYSTEMAT ĆW RUCH UŁATWIA UCZ SIĘ CZYNN DNIA CODZIENNEGO, OPANOW NOWYCH RUCHÓW SŁUŻĄCYCH ZABAWIE, PRACY, TW ARTYST CZY TEŻ WYPOCZYN, NAWET KIEDY ICH STRUKTURA KOORDYNACYJNA ODBIEGA OD POSIADANYCH JUŻ UMIEJĘTN RUCH. DUŻE ZNACZ  MA UCZENIE SIĘ MOTOR W SPORCIE, GDZIE STOPIEŃ OPANOWANIA DANEJ UMIEJĘTNOŚCI RUCH STAJE SIĘ CZĘSTO GŁ ELEMENTEM RYWALIZACJI.

ODPOWIEDNI ZASÓB UMIEJĘTNOŚCI RUCH TYPU SPORTOWO-ZABAWOWEGO WARUNKUJE UDZIAŁ W REKREACJI FIZYCZNEJ. CZABAŃSKI PISAŁ: ”NAWET CI, KT SĄ W PEŁNI PRZEKONANI O NIEZBĘDNOŚCI AKT FIZ DLA POPRAWY ZDR, NIE WYCHODZĄ NA BOISKO, JEŻELI ZDAJĄ SOBIE SPRAWĘ ZE SWOJEJ RUCHOWEJ NIEPORADNOŚCI”. STĄD WNIOSEK NIE MOŻNA OGRANICZYĆ SIĘ WYŁĄCZNIE DO TR TAKICH DYSPOZYCJI, JAK: SIŁA, SZYBKOŚĆ CZY WYTRZYM. ISTOTNE STAJE SIĘ KSZTAŁCENIE SZEROKIEGO ZASOBU UMIEJĘTNOŚCI RUCH, DĄŻĄC DO MOŻLIWIE NAJDOSKONAL FORM, POPRZEZ SYSTEMAT ĆW, WIELOKROTNE ICH POWT I SZUKANIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ.

POJ UCZENIA SIĘ MOTORYCZNEGO

UCZENIE JEST ZAZWYCZAJ ROZWAŻANE W 3 ASPEKTACH:

A)  POZNAWCZYM, AKCENT: PRZYROST INDYWID WIEDZY, POPRAWĘ ROZWIĄZ PROBLEMÓW, UMIEJĘTN OK. OGÓL POJĘĆ.

ROZWÓJ UCZENIA NASTAWIONY NA PROCESY MENTALNE, JAKO PODSTAWOWĄ FORMĘ AKT.

B) AFEKTYWNYM- UKIERUNK NA EMOCJE, UCZUCIA. PODST CELEM: ROZW POZYT POSTAWY W STOSUNKU DO DANEJ AKT FIZ.

C) PSYCHOMOTOR- UKIERUNKOW NA: SAM ROZWÓJ I POPRAWĘ MOTOR UMIEJĘTN. UCZENIE WYKORZYST W SPORCIE I WYCH. FIZ, OBEJMUJE PODST UMIEJĘTN RUCH I SZCZEGÓŁOWE.              

DEF. (WG. SCHMIDT’A) UCZENIE SIĘ MOTOR: PEWNE WEW. PROCESY, WYNIK Z ĆW LUB NABYTEGO DOŚWIAD, KT PROW DO WZGLĘDNIE STAŁYCH ZMIAN W ZDOLNOŚ SŁUŻĄCYCH ROZ UMIEJĘTN RUCH.

DEF. (WG. CZABAŃSKIEGO)” UCZENIE SIĘ MOTOR „ JEST TO ZMYSŁOWE ODBIER OD OTOCZENIA I PRZETWARZ UMYSŁ INFO DOT NIEZNANEJ CZYNNOŚCI MOTOR, A NAST WYK CZYNN ZA POMOCĄ SYSTEMU MOTOR ORAZ SPRAWDZ SKUTECZNOŚCI TEJ CZYNN W RÓŻNYCH SYTUAC OTOCZENIA

NAUCZANIE (UCZENIE SIĘ KIERUNKOWE), UCZĄCY SIĘ JEST INSTRUOWANY CO DO SPOS WYK DANEGO ZAD, PRZYSPIESZA TO PROCES UCZ SIĘ.

CECHĄ PROCESU NAUCZ MOTOR JEST WYSTĘPUJĄCA RELACJA „NAUCAJĄCY-UCZĄCY SIĘ” ORAZ DĄŻENIE DO WYWOŁ U UCZĄCEGO SIĘ TRWAŁYCH ZMIAN W UMIEJĘTNOŚCI WŁADANIA CIAŁEM.

W UCZ SIĘ MOTOR PIERWSZOPLANOWĄ ROLĘ POCZYNAJĄ ODGRYWAĆ: INTELEKT, ŚWIADOMOŚĆ I PROCESY ANTYCYPACJI. W UCZENIU SIĘ NIE JEST NAJWAŻN MOTOR DOSKONAŁOŚĆ, ALE TO, KIM SIĘ CZŁ STAJE, NA ILE JEST SAMODZIELNIEJSZY W DZIAŁ I BOGATSZA JEST JEGO OSOBOWOŚĆ.

UCZENIE SIĘ RUCHU PRZEBIEGA RÓWNIEŻ MIMOWOLNIE ( PRZEZ NAŚLADOWNICTWO I METODĄ PRÓB I BŁĘDÓW ) W TYM PRZYPADKU UCZENIE SIĘ NIE JEST KIEROW Z ZEW, NIE WYST TU PROCES NAUCZANIA.

ROZWIĄZ ZAD RUCH NA CAŁKOWICIE WŁASNEJ DRODZE, ORYGINALNEJ.

MET PRÓB I BŁĘDÓW („PRZYBLIŻEŃ I POPRAWEK”, „PORAŻEK I SUKCESÓW”) . ZALETY TEGO DZIAŁANIA: TWÓRCZA INICJATYWA, POBUDZENIE WYOBRAŹNI MOTOR. POCZ SPONTAN PRZECH PRY NABR DOŚW W ETAP ELIMIN BŁ I WZMAC POZYT.

ETAPY UCZENIA SIĘ:

-POZNAWCZY - MUSI DOBRZE ZROZUMIEĆ CEL I ISTOTĘ CZYNNOŚCI, KT MA SIĘ NAUCZYĆ. ANALIZUJE INFO I PODEJ PLAN DZIAŁ. W TYM ETAPIE ZAWSZE BRAKUJE NOWYM UMIEJĘTN PŁYNNOŚCI I HARMONII. PIERWSZYM PRÓBĄ TOWARZYSZĄ LICZNE BŁĘDY, KONIECZNY JEST NAUCZAJĄCY DO ICH KORYGOWANIA.

-KOJARZEŃ - DĄŻENIE DO ŁĄCZENIA DANEJ UMIEJĘTNOŚCI W PŁYNNĄ CAŁOŚĆ. POJ SIĘ MNIEJ BŁĘDÓW PRZY WYK, CIĄGLE KONIECZNE INSTRUKCJE Z ZEW.

-SAMODZIELNOŚCI, - WYK CZYNNOŚĆ AUTOMAT SIĘ, CORAZ MNIEJ BŁĘDÓW.

NAWYK RUCHOWY- (WG. MALARECKI, CZABAŃSKI) - FORMA REAKCJI I DZIAŁALNOŚCI RUCH, CHARAKTERYZ SIĘ ZAUTOMATYZ PRZEBIEGIEM I TYM, ŻE JEJ WYK NIE WYMAGA JAKIEJŚ SPECJALNEJ UWAGI I MYŚLENIA.

NAWYK JEST NABYTĄ ZDOLN DO WYK OKREŚ CZYNNOŚCI.

NAWYK ZAMKNIĘTE - OPARTE NA USTROJU ĆWICZĄCEGO, ISTOTĄ JEST WYK WCZEŚNIEJ ZAPROGRAM FORMY RUCHU.

NAWYK OTWARTY - KONIECZNOŚĆ DOSTOS FORMY RUCHU DO SYTUACJI ZMIENIAJĄCEJ SIĘ W ŚRODOWISKU ZEW.

PODŁOŻEM FIZJOLOG TWORZ SIĘ NAWYKÓW RUCHOWYCH SĄ ŁAŃCUCH ODRUCHÓW WARUNK.

ETAPY KSZTAŁTOW SIĘ CZYNN RUCH

O CHARAKTERZE NAWYKU;

1.ŁĄCZ POJED CZYNN W CAŁOŚĆ; 2. USUW BŁ; 3. AUTOMATYZ; 4.UPLAST CZYNN

UCZ ROZUMIANE JAKO ROZWIĄZ PROB. UCZ TO WYMAGA WŁĄCZ WIELU PROCESÓW, TAKICH JAK MOTYWACYJNE, SPOSTRZEŻENIOWE, MYŚLOWE CZY DECYZYJNE, A ODBYWA SIĘ NIE PRZEZ MECHAN POWT, A PRZEZ WGLĄD LUB PRÓBY I BŁĘDY.

TEORIE I MODELE UCZ SIĘ MOTOR.

TEORIE I MODELE UCZENIA SIĘ MOTOR.

-ASOCJATYWNE- OPARTE NA SKOJARZE,

AKCENTUJE SIĘ ZWIĄZEK W UKŁ „BODZIEC-REAKCJA”

-CYBERNETYCZNE -NACISK NA MECHANIZ SAMOKONTROLI I SAMOREGULACJI

-INFORMATYCZNE -NACISK NA PROCESY ODBIORU, PODJĘCIA DECYZJI I ZDOLN KOREKTY

-ADAPTACYJNE - PODKREŚLA SIĘ ROLĘ WYŻSZ I NIŻSZ POZIOMU KONTROLI ORAZ ANALOGII „CZŁ KOMPUTER”

- OGÓLNO-OPISOWE -PODKREŚLA SIĘ ROLĘ GENERALNYCH CHARAKTERYSTYK DANYCH UMIEJĘTN RUCH I UKIERUNK NA CELE PRAKTYCZNE

TEORIA A. SCHMIDTA - OPIERA SIĘ NA WIEDZY NEUROFIZJOLOG ORAZ PSYCHOLOGII BEHAWIORALNEJ, BIOMECHANICZNEJ, PSYCHOLOGII EKSPERYMENTALNEJ I TEORII WF. CZŁ TRAKTUJE JAK SWOISTY UKŁ, PRZEZ NARZĄDY ODBIORCZE OTRZYMUJE I ROZPOZNAJE BODŹCE, A W WYNIKU ICH ANALIZY WYBIERA ODPOWIEDZ, PÓŹNIEJ JĄ SZCZEGÓŁOWO PROGRAMUJE I NA KOŃCU WYK.

TENDENCJA W TW TEORII I MODELI UCZENIA SIĘ CZYNN RUCH WSKAZ NA ODCHODZENIE OD ANALIZY ZWIĄZKU „BODZIEC-REAKCJA” I POŁOŻENIA WIĘKSZEGO NACISKU NA KWESTIE ADAPTACJI, KOMUNIKACJI I KONTROLI.

DETERMINANTY PRZEBIEGU I EFEKTÓW ORAZ GOTOWOŚCI DO UCZ SIĘ MOTOR.

CZYNN WARUNK PROCES UCZ SIĘ RUCHÓW:

A.WŁAŚCIW UCZĄCEGO SIĘ

B.OKOLICZNOŚCI I CZYNNIKI CHARAK. SYTUACJE NAUCZANIA MOTOR

C.WŁAŚCIW NAUCZAJĄCEGO

CECHY ROZWOJU:

STOPIEŃ DOJRZAŁ ORG (JEDNA Z NAJWAŻN CECH ROZW) NA NIEGO SKŁ SIĘ POZIOM  ROZW: MORFOLOG, FIZJOLOG, MOTOR, PSYCHICZNEGO I SPOŁECZ.

ZRÓŻNICOWANE PREDYSPOZYCJE RUCH - ZESPÓŁ WARUNKÓW WEW. JEDNOSTKI, OKREŚL SZYBK UCZ SIĘ I POZIOM WYK OKREŚ CZYNN MOTOR.

CECHY SOMAT, POŚRÓD WIELU WYRÓŻY:

-STOSUNKI WEW. MIĘDZY KOMPONENTAMI TKANKOW/  -WLK CIAŁA W UJĘCIU TRÓJWYMIAR/ -PROPORCJE ZEW

POZIOM SPR POSZCZEG ZMYSŁÓW: WADY RECEPTORYKI UCZ W ZAKR WZROKU I SŁUCHU.

FIZY MOŻLIW ODTWARZANIA DANEGO RUCHU. DOSTAT SIŁA MM OBSZERNOŚĆ RUCHÓW W STAW.

OGÓLNA POSTAWA UCZĄCEGO: POZYT LUB NEG STOS DO UCZ SIĘ DANEJ CZYNN MOTR.

ZAS DYDAKT UCZ SIĘ CZYNN RUCH:

-ZAS ŚWIADOMEJ AKTYWN; -ZAS SYSTEMAT; -ZAS POGLĄDOW (KOJARZENIE RZECZY, SŁÓW I DZIAŁANIA); -ZAS STOPNIOW TRUDNOŚCI; -ZAS TRWAŁOŚCI

KOLEJN W KSZTAŁTOW UMIEJĘTN RUCH

1.PODANIE NAZWY ĆW., MOŻLIW ZASTOS GO W SPORCIE, REKREACJI CZY ŻYCIU; 2.OPIS REGUŁ DZIAŁ; 3.WZORCOWY POKAZ 4.MYŚLOWA ANALIZA I KONFRONTACJA WYOBRAŻENIA RUCHU Z POZNANYM OBRAZEM; 5.WYK. ĆW. POD KONTROLĄ N + INFO; 6.STOPNIOWE SAMODZIEL WYK

MET NAUCZANIA

a. MET CAŁOŚCIOWA (SYNTETYCZNA);        b. MET NAUCZANIA CZĘŚCIAMI (ANALITYCZNA); c. MET  KOMBINOW (MIESZANA)

DODATKOWE INFORMACJE PODCZAS UCZENIA SIĘ DAJĄ TECHNIKI-FILMOWE

-FOTOGRAFICZNE  -KOMPUTEROWE         

NAUCZANIE PROGRAMOWE- OPIERA SIĘ NA UŁOŻONYM WCZEŚNIEJ EMPIRYCZNIE SPRAWDZ PROGR, ZAWIER LOGICZNE POWIĄZ DAWKI INFO O CZYNN MOTOR. UCZEŃ OPANOW KOLEJNO POSZCZEG PORCJE INFO CO POTWIERDZA SIĘ KONTROLUJĄC POSTĘPY PO KAŻDEJ PO PRZYSWOJENIU KAŻDEJ CZĘŚCI.

SIECIOWE MODELE NAUCZANIA RUCHU ( JACZYNOWICZ) PODJĄŁ PRÓBĘ ODWZOROW LOGICZNEJ STRUKT ZALEŻNOŚCI I UMATEMATYCZNIE ZAD W CELU ZOBIEKTYWIZOW PROGR NAUCZ.

ODWOŁ SIĘ DO TZW.TEORII MODELOWANIA PRÓB POK W JAKICH WAR FUNKCJONOW DANEGO UKŁ STANIE SIĘ OPTYMALNE (ANALIZA ODBYWA SIĘ PRZY POMOCY NUMERYCZNEJ)

OPRACOW DANYCH I TWORZ KRYTERIÓW ANALITY MOŻL JEST DZIĘKI TECH KOMP

POMIAR W BADANIACH NAD SPR FIZ I MOTOR CZŁ.

POTRZEBA DEFINIOWANIA DANEGO OBIEKTU, MET JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE.

POSTĘPOW W DEFINIOW TEGO CO BADAMY: 1. CO JEST OBSERWOW, 2 W JAKICH WARUNKACH NALEŻY PRZEPROW OBSERW; 3. JAKICH NALEŻY DOK OPERACJI; 4.JAKICH UŻYĆ MIAR I PRZYRZĄDÓW; 5 JAK PRZEPROW OBSERW; 6. JAK INTERPRET WYNIKI

SPOS PODEJŚCIA DO BADANYCH PROBLEMÓW:

a.MET JAKOŚCIOWE: PRZY PRZEDSTAWIANIU I ANALIZOWANIU BAD ZJAWISK NIE ODWOŁUJEMY SIĘ DO JAKIEGOKOLWIEK POMIARU. ANALIZUJEMY ZJAWISKO POD WZGL JAKOŚCIOWEGO PRZEBIEGU CZĘŚCI SKŁADOWYCH DANEJ CZYNNOŚCI RUCH, ZWIĄZKÓW MIĘDZY NIMI ORAZ PEŁNIONYCH PRZEZ NIE FUNKCJI. WYNIKI SĄ SUBIEKT I W ZASADZIE NIEWERYFIKOWALNE.

b.MET ILOŚCIOWE: ICH GŁÓWNĄ CECHĄ JEST POMIAR.

OKREŚL, WŁAŚCIW I POTRZEBA POMIARU

POMIAR TO : PRZYPORZĄDKOW LICZB CECHOM PRZEDMIOTÓW LUB OSÓB WG PEWNYCH ZASAD, KT PRAWIDŁOWOŚĆ MOŻNA ZWERYFIK EMPIRYCZNIE. ZA POMOCĄ UKŁ. LICZBOWEGO MOŻEMY ODDAĆ NASILENIE WYSTĘP PEWNEJ CECHY W PRZEDMIOTACH LUB OSOBACH.

POMIAR ASOCJATYWNY: POMIAR POŚREDNI, ZMIERZAJĄCY DO OSZACOWANIA WIELK ZAKŁADANEGO KONSTRUKTU TEORET (NP. OKREŚL TYPU ZDOLNOŚCI MOTOR)

WYRÓŻNIAMY 4 TYPY SKAL:

A.NOMINALNA: JEST NAJPROSTSZYM RODZ POMIARU. POJĘCIE TO WIĄŻE SIĘ Z PODZI OKREŚL ZBIORU ELEMENTÓW ZE WZGL NA PEWNE CECHY.

B.PORZĄDKOWA:  GRUPUJEMY BAD W KATEGORIE ORAZ PORZĄDKUJ JE. POMIAR TAKI NAZYWAMY POMIAREM SKALI PORZĄDKOWEJ. PORZĄDKUJEMY PEWNE KATEGORIE POD WZGL STOPNIA, W JAKIM POSIADAJĄ ONE PEWNĄ CECHĘ, ALE NIE JESTEŚMY W STANIE OKREŚLIĆ NATĘŻENIA TEJ CECHY.

C.INTERWAŁOWA...