Moduł 2.pdf

Rodzina polska w procesie przemian. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

Rodzina polska w procesie przemian.

Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

Wstęp

1. Cechy polskiej rodziny tradycyjnej

2. Demograficzne i społeczne przemiany w rodzinie polskiej

3. Cykle życia rodzinnego

4. Funkcje rodziny

5. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

5.1. Koncepcja Florencji Nightingale

5.2. Koncepcja Virginii Henderson

5.3. Koncepcja Dorothy Orem

5.4. Koncepcja Betty Neuman

5.5. Koncepcja Calisty Roy

Wstęp

Niniejszy moduł poświęcony zostanie rodzinie. Aczkolwiek zdawać by się mogło, że

rodziną powinny zajmować się inne nauki niż pielęgniarstwo, to wprowadzenie

wiedzy o niej na studiach pielęgniarskich staje się niezbędne, gdyż właśnie ona staje

się podmiotem działań pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej. Wiedza o rodzinie

ułatwia zrozumienie problemów, na jakie może napotkać w swojej pracy pielęgniarka,

a także określenie możliwości działania. Informacje, jakie zdobywa się od pacjenta i

jego rodziny, są niezbędne do postawienia diagnozy pielęgniarskiej oraz do realizacji

procesu pielęgnowania. Rodzina bowiem jest kolebką społeczeństwa tak w wymiarze

biologicznym, jak psychicznym i duchowym.

Rodzina polska w procesie przemian. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

1. Cechy polskiej rodziny tradycyjnej

Rodzina, niezależnie od czasów w jakich powstawała, zawsze stanowiła komórkę,

która zaspokajała podstawowe potrzeby swoich członków. Według Encyklopedii

Popularnej PWN rodzina to „podstawowa grupa społeczna, występująca we

wszystkich historycznie znanych typach społeczeństw i kultur; składa się

z małżonków i ich dzieci (także adoptowanych) oraz krewnych małżonków (przy

poliginii — każdej z żon, przy poliandrii — każdego z mężów); odgrywa główną rolę

w procesie socjalizacji” ( Encyklopedia Popularna PWN , 1982: 665).

Aby lepiej zrozumieć proces przemian małżeństwa i rodziny, prześledźmy

socjologiczno-historyczny opis tradycyjnej rodziny polskiej. Jedną z najważniejszych

cech rodziny tradycyjnej jest jej wielodzietność, stanowiąca o sile i spójności jej

członków. Kolejne pokolenia zamieszkiwały razem, tworząc wielopokoleniowy dom,

będący miejscem przepływu najbardziej podstawowych doświadczeń i poznawania

prawd o otaczającym świecie. Młody, wchodzący w życie człowiek nie czuł się

wyalienowany i zagubiony, gdyż nadal miał oparcie w środowisku rodzinnym.

Ta prostota w odbieraniu otaczającej rzeczywistości rzutowała na tworzenie

własnego małżeństwa i rodziny. Czasami podążało to w złym kierunku, czego

przykładem może być podporządkowanie autorytetowi rodziców, prowadzące do

zawierania małżeństwa ze względu na nich, a nie z powodów mających swe źródło w

w decyzji osób wstępujących w związek małżeński. W każdym jednak wypadku dawało

się zauważyć ogromny szacunek i respekt do nowego statusu, jaki stanowiło

małżeństwo i rodzina.

Zadania i funkcje poszczególnych małżonków były jasno określone. Między kobietą

a mężczyzną istniał ścisły podział czynności. Osobą, która pracowała na rodzinę

i czuła się odpowiedzialna za jej utrzymanie był ojciec, matka natomiast pozostawała

w domu. Potencjał gospodarczy rodziny dopełniali częstokroć dziadkowie, którzy byli

także przewodnikami w dorosłe i dojrzałe życie. Osoby starsze cieszyły się

w rodzinie niekwestionowanym autorytetem, a próba zmiany tego stanu rzeczy była

Rodzina polska w procesie przemian. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

czymś, co niwelowało szacunek i społeczne uznanie dla osoby, która chciała go

podważyć.

Dawna rodzina spełniała następujące funkcje:

1) gospodarczą — w szerokim rozumieniu tego słowa,

2) prokreacyjną, która zdawała się brać górę nad funkcją seksualną,

3) opiekuńczo-zabezpieczającą,

4) socjalizacyjną,

5) kulturalną,

6) rekreacyjno-towarzyską,

7) emocjonalno-ekspresyjną

8) kontroli(9).

Te istotne cechy polskiej rodziny tradycyjnej były charakterystyczne dla typowej

rodziny chłopskiej. Tradycyjna rodzina robotnicza i inteligencko-mieszczańska

posiadała wiele cech wspólnych z rodziną chłopską. Analizując literaturę przedmiotu

wyróżnić można cechy specyficzne dla obydwu typów rodzin: w rodzinie robotniczej

ojciec przeważnie pozostawał jedynym jej żywicielem, matka jednak częstokroć

podejmowała prace dorywcze, dorabiając tym samym do budżetu domowego. Dzieci

miały większe aspiracje zawodowe i kształceniowe aniżeli w rodzinie chłopskiej.

Natomiast rodzina inteligencko-mieszczańska cechowała się wyższym poziomem

wykształcenia ojca i lepszą pozycją materialną, co pozwalało na lepsze możliwości

kształcenia dzieci oraz zatrudnianie służby domowej (2).

Rodzina polska w procesie przemian. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

2. Demograficzne i społeczne przemiany w rodzinie polskiej

Zmiany, jakie dokonały się w życiu społeczeństw — w tym także społeczeństwa

polskiego — na przestrzeni ostatnich 150–200 lat łączą się nierozerwalnie z takimi

procesami społecznymi jak industrializacja i urbanizacja. Nie bez wpływu na proces

przemian rodziny pozostawał również rozwój nowych ideologii społecznych czy

politycznych (2).

Tak przeżywany klimat małżeństwa i rodzinności zderzył się z nową rzeczywistością,

która w zasadniczy sposób wpłynęła na ich sytuację.

W ostatnich latach obserwujemy zmniejszający się wskaźnik zawierania małżeństw:

„W połowie lat dziewięćdziesiątych (1996) liczba zawartych małżeństw (219,4 tys.)

była o 20,4 proc. niższa w porównaniu z ostatnim rokiem lat osiemdziesiątych

(255,7 tys.), przy czym tempo spadku w miastach było znacznie wyższe aniżeli na

wsi — 22,7 wobec 16,8 proc.” (Adamski, 2002: 182).

Szybko rozwijający się przemysł oraz przenoszenie się ludzi w miejsca jego

koncentracji (miasta), doprowadziły w konsekwencji do zmiany struktury

zatrudnienia, której charakterystyczną cechą był wzrost liczby kobiet pracujących

zawodowo. Zaangażowanie kobiety na innym polu niż rodzina zredukowało

dzietność rodzin, a co za tym idzie zachwiało całą dotychczasową strukturą życia

rodzinnego. „W roku 1999 urodziło się zaledwie 382 tys. dzieci, tj. o około 30% mniej

niż przed dziesięciu laty i o połowę mniej (47%) niż w roku 1983, który był

szczytowym rokiem ostatniego wyżu demograficznego. Pod koniec ostatniej dekady

XX wieku przyrost naturalny osiągnął poziom bliski 0 — przewaga urodzeń nad

zgonami wynosiła w roku 1999 zaledwie 587 osób. Współczynnik reprodukcji w roku

1998 wynosił 0,68 (przy równie niskim współczynniku dzietności — 1,43)” (Adamski,

2002: 196). Nie bez znaczenia dla dzietności były także nowe prądy filozoficzno-

społeczne emancypacji i feminizacji.

Rodzina polska w procesie przemian. Teorie pielęgniarskie w pielęgniarstwie rodzinnym

Polska należy do tych krajów, w których zjawisko starzenia się społeczeństwa

zaznacza się w sposób wyraźny. „Udział osób powyżej 65 r.ż. w strukturze wieku

ogółu społeczeństwa wynosi w ostatnich latach: w 1985 r. — 9,4% osób powyżej 65

r.ż., w 1990 — 10,17%, 1995 — 11,23%, a w 1996 — 11,45%” (Gębska-

Kuczerowska, Miller, Zbonikowski, 1999: 189). Populacja uważana jest za dojrzałą,

jeżeli osoby powyżej 65 r.ż. stanowią od 4–7% ogółu społeczeństwa, zaś za starą,

jeżeli osoby po 65 r.ż. stanowią powyżej 7% ogółu społeczeństwa (4).

Małżonkowie akceptują głównie model rodziny z jednym lub dwojgiem dzieci.

Przeprowadzone badania dowiodły, że rodziny, które decydują się na większą liczbę

dzieci przyznają się do głębszych związków z religią i pozostają pod większym

wpływem oddziaływania Kościoła (2). Na liczbę dzieci wpływ ma również brak

własnego mieszkania i sytuacja materialna rodziny. Według badań za większą liczbą

dzieci opowiadają się rodzice, którzy mają najniższe dochody, natomiast

małżonkowie, którzy uzyskują dochody wyższe, opowiadają się za rodziną

małodzietną (jedno lub dwoje dzieci). Wiąże się to ze wzrostem popularności

konsumpcyjnego stylu życia. Nie bez wpływu na dzietność pozostaje sterowanie

płodnością, coraz bardziej popularna ideologia emancypacyjna i feministyczna oraz

straty ciąż (poronienia zamierzone i niezamierzone).

Mimo że Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc w odniesieniu do częstotliwości

rozwodów to jednak w roku 1989 rozpadło się w Polsce 185 na 1000 nowozawartych

małżeństw, a w roku 1999 — 191. Motywy rozpadu małżeństw są różne — ich

najczęstszą przyczyną jest alkoholizm współmałżonka, niewierność małżeńska,

kłopoty mieszkaniowe i finansowe, niedobór seksualny oraz zazdrość

o współmałżonka (2). Istotną sprawą wiążącą się z rozwodami jest problem

nieletnich dzieci: „liczba osieroconych w wyniku rozwodu dzieci powiększa się

w zastraszający sposób, poczynając od 5 865 w roku 1951 i dochodząc w roku 1999

do 42 020” (Adamski, 2002: 192). Rozpad rodziny następuje również w wyniku

śmierci jednego ze współmałżonków. Nadumieralność mężczyzn notowana jest

szczególnie często w grupach wiekowych 30–39 i 45–49 lat (9).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: