Administracja Księstwa Warszawskiego:

Księstwo utworzono z ziem byłego zaboru pruskiego po pokoju z Napoleonem w Tylży w 1807 r.

Ustawa konstytucyjna została podpisana w Dreźnie 22 lipca 1807 r. Opracowana została w kancelarii cesarza i tylko w niewielkim stopniu uwzględniała propozycje strony polskiej. Tekst Konstytucji opublikowano w „Moniteur” i warszawskich gazetach – po francusku i w tłumaczeniu polskim. Po wprowadzeniu porządku konstytucyjnego ponownie opublikowano tekst w pierwszym numerze „Dziennika Praw”- tekstem autentycznym był tekst francuski. Ustawa ta wzorowana na francuskich aktach konstytucyjnych, była uważana za składową część prawa francuskiego. Ustawodawstwo szczegółowe z zakresu ustrojowo administracyjnego było wzorowane na francuskim. Księstwo było swoistym konglomeratem systemowym łączącym policyjne państwo oświeconego absolutyzmu z tradycją polską i republikańskim modelem państwa.

1809 r. - po wojnie z Austrią przyłączono Galicję Wschodnią.

Najwyższą władzę wykonawczą posiadał król (książę warszawski, którym już wg Konstytucji 3 Maja miał być dziedzicznie król saski). Jego władzą były wszystkie funkcje państwowe oprócz ustawodawstwa zastrzeżonego dla sejmu i sądownictwa. Król regulował wszystkie sprawy nie przekazane do kompetencji sejmu za pomocą dekretów. Przewaga egzekutywy nad legislatywą. Monarcha był suwerenem. Król obsadzał wszystkie stanowiska państwowe z wyjątkiem dożywotnich senatorów i sędziów. Król prowadził politykę zagraniczną. Rezydent Francji w Warszawie uzależniał księstwo od Francji.

Ministerstwa:

-sprawiedliwości

-spraw wewnętrznych i religijnych

-wojny

-przychodów i skarbu

-policji

oraz minister sekretarz stanu stale obecny przy królu szef jego kancelarii. Ministrowie kontrasygnowali akty królewskie oraz wykonywali je i ustawy sejmowe.

Rada Ministrów:

Miała osobnego prezesa mianowanego przez króla. Rada ta przedstawiała królowi sprawy wchodzące w kompetencje więcej niż jednego resortu. W 1810 r. na mocy dekretów z czerwca i września rozszerzono jej uprawnienia do kontroli poszczególnych ministrów i całej administracji. W 1812 r. otrzymała prawo sprawowania całej władzy z wyjątkiem usuwania ministrów i zmian w sądownictwie – stała się centralną władzą rządową.

Rada Stanu:

-organ pomocniczy króla

-składała się z ministrów, a od dekretu króla z 1808 r. dodatkowo 6 radców stanu (po przyłączeniu Galicji 12 radców). Później przyłączono ministrów stanu – członków Rady. Funkcjonariuszami Rady (lecz nie jej członkami) byli referendarze (4, a później 6). Rada miała prawo inicjatywy ustawodawczej; sąd kasacyjny, rozstrzygała spory kompetencyjne między administracją a sądami oraz spory administracyjne. Rozpatrywała też spory dotyczące umów zawartych przez ministrów na rzecz całego kraju. Od 1810 r., gdy zwiększono kompetencje Rady Ministrów Rada Stanu stała się przede wszystkim organem sądownictwa administracyjnego.

Administracja lokalna:

-podział na departamenty (6): warszawski, kaliski, poznański, bydgoski, płocki i łomżyński, a po 1809 r. było ich 10 –dodatkowo krakowski, radomski, lubelski i siedlecki.

-utrzymano tymczasowo podział na powiaty ( 60, a po 1809r. - 100)

Na czele departamentu podlegającego ministrowi spraw wewnętrznych stał prefekt. Podlegały mu wszystkie działy administracji w departamencie. Przy prefekcie funkcjonował komisarz policji z intendentem i adiunktem, odbierający polecenia od ministra policji. Na czele powiatu stał podprefekt, podlegający prefektowi. W departamentach i powiatach były rady o charakterze samorządowym, które zbierały się raz do roku na sesje 15 dniowe. Do funkcji rad departamentowych należał rozkład ciężarów na powiaty, opinie o ulepszaniu administracji i zażalenia na urzędników. Sesje rad powiatowych odbywały się raz do roku i trwały 10 dni. Ich funkcje to: rozkład ciężarów na dwory, miasta i wsie, opinie o potrzebach powiatu i zażalenia na podprefekta.

-municypalność,- zarządzana przez burmistrza lub prezydenta – Warszawa, Poznań, Toruń, Kalisz, a od 1812 r. Kraków, Lublin i Sandomierz. W miastach tych mianowano prezydentów municypalnych podległych prefektom, którym pomagali ławnicy mianowani przez ministerstwo spraw wewnętrznych i religijnych oraz intendentów policji. W Warszawie powołano osobnego prezydenta policji. Organami samorządowymi były rady municypalne – 30-osobowe –powoływane przez króla, które zajmowały się majątkiem miejskim i rozkładem ciężarów.

-gminy-każde miasto i wieś stanowiły osobną gminę-wg dekretu z 1809 r.- w mieście administracja należała do burmistrza, mianowanego przez króla, któremu pomagali honorowi ławnicy, mianowani przez podprefekta. Organem samorządowym była rada miejska – 3 do 10 radców.

-gminy wiejskie-dekret z 1809 r. uznawał wszystkie wsie za gminy wiejskie - władzę sprawował wójt, a jeżeli sprawował swój urząd na kilku wsiach to w każdej mianował sołtysa. Stanowiska wójtowskie powierzano panom wsi. Wójt nie pobierał żadnego wynagrodzenia.

Administracja Królestwa Polskiego w latach 1815-1830 i 1831-1864:

Po klęsce Napoleona, na Kongresie Wiedeńskim 1815 r. z części ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie.

1 marca 1813 r. wódz naczelny wojsk rosyjskich Michaił Kutuzow w imieniu cara Aleksandra I powołał pięcioosobową Radę Najwyższą Tymczasową – organ zwierzchni administracji. W maju 1815 r. dekret carski znoszący Radę Najwyższą Tymczasową powołał Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego i Tymczasową Radę Stanu. Rząd Tymczasowy: 5 namiestników królewskich. Rada Stanu: namiestnicy, 2 prezydujących w ministeriach, 6 radców stanu i 8 referendarzy stanu. Rada Najwyższa Tymczasowa miała zajmować się tylko sprawami przekazanymi przez rząd do zaopiniowania.

Od maja do grudnia 1815 r. działały władze ministerialne: przychodów i skarbu oraz spraw wewnętrznych. Ponadto wydział oświecenia narodowego oraz zarządy spraw wojskowych i sprawiedliwości.

27 listopada 1815 r. cesarz Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu Ustawę Konstytucyjną, której zarys stworzony był przez Księcia Adama Czartoryskiego. Językiem oryginału był francuski. Aktami rozwijającymi były statuty organiczne. Były dwa ich rodzaj: wydane przez króla zaraz po ogłoszeniu konstytucji oraz wydawane później należące do kompetencji króla, Rady Stanu i Sejmu (tych nie można było zmieniać bez zgody Sejmu). Aktami niższego rzędu były: dekrety królewskie, postanowienia namiestnika (od 1826 r. Rady Administracyjnej), rozporządzenia komisji rządowych oraz zarządzenia komisji wojewódzkich. Wszystkie organy państwowe działały na zasadzie kolegialności. Królestwo było związane z Rosją unią personalną. Koronacja na króla Polski i cara Rosji była odrębna. Polityka zagraniczna obydwu państw była wspólna.

Król:

-najwyższa władza w państwie

-nominacje urzędników i dostojników kościelnych

-kierowanie siłą zbrojną i wyłączne prawo zawierania pokoju i wypowiadania wojny

-inicjatywa ustawodawcza; wszelkie akty kontrasygnował minister

-królestwo dziedziczne dla rodziny Romanowów

Namiestnik:

-zastępca króla podczas jego nieobecności

-do 1826 r. generał Józef Zajączek - później Rada Administracyjna

-działał w obrębie udzielonych przez króla pełnomocnictw

-prezydowanie w radzie stanu, wydawanie postanowień, mianowanie urzędników

-po każdym pobycie króla w Warszawie namiestnik dostawał pozwolenie na dalsze sprawowanie urzędu, bo jego władza na czas pobytu króla ustawała.

Rada Stanu:

-dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (Radę Stanu) i Radę Administracyjną

-Zgromadzenie Ogólne: namiestnik, ministrowie, radcy stanu oraz referendarze

-Rada Administracyjna - ministrowie i inne osoby mianowane przez namiestnika – organ doradczy monarchy –gabinet ministrów –rozpatrywała sprawy przekraczające właściwość jednego resortu

-po śmierci namiestnika rada przejęła jego kompetencje

Komisje rządowe:

-Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

-Sprawiedliwości

-Spraw Wewnętrznych i Policji

-Wojny

-Przychodów i Skarbu

Przy boku króla w Petersburgu przebywał sekretarz stanu-minister bez teki – pośredniczący kontaktom z Królestwem.

-komisjom podlegał zarząd kraju

-komisje podległe były Radzie Administracyjnej

-działania komisji: wykonawcze i doradcze

-komisjom rządowym podlegały dyrekcje generalne, urzędy i organy pomocnicze oraz Najwyższa Izba Obrachunkowa i Prokuratura Generalna

Administracja lokalna:

-kraj podzielono na województwa i obwody

-8 województw, a każde z nich podzielono na 4 do 7 obwodów (w sumie 39)

-podział na powiaty miał zastosowanie pomocnicze

-administracja sprawowana była przez komisje wojewódzkie, urzędy municypalne w miastach oraz przez wójtów w gminach

-komisje podzielone były na resorty i miały czuwać nad wszystkim co „naród i rzecz publiczną obchodzić może”

Miasta i gminy wiejskie:

-zwierzchność miejska: prezydent municypalności lub burmistrz oraz ławnicy

-zwierzchność wiejska: wójt gminy. Właściciele wsi byli wójtami. Pomocnikami wójta byli sołtysi.

Administracja Powstania Listopadowego:

-Rada Administracyjna( rada + 6 członków Sejmu i później 4 członków Towarzystwa Patriotycznego

-od 4 grudnia Rząd Tymczasowy, który powierzył urząd dyktatora gen. Józefowi Chłopickiemu. Dyktator sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.

-21 grudnia – Chłopicki rozwiązuje Rząd Tymczasowy i powołuje Radę Najwyższą Narodową, która składała się z 5 członków i dzieliła się na 5 wydziałów

-18 stycznia 1831 r. - Sejm powołuje Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim na czele

-25 stycznia sejm uchwalił detronizację cara Mikołaja I i likwidację unii personalnej

-władza wykonawcza została powierzona 6 ministrom

-władzę nad rządem sprawował Prezes Rady Ministrów wybierany przez obie izby Sejmu

-administracja terenowa - komisje wojewódzkie a reszta bez zmian

-od 17 sierpnia 1831 r. – władza rządowa zostanie powierzona prezesowi Rady Ministrów, wybieranemu przez połączone izby Sejmu. Prezes mianował zastępcę i 6 ministrów, którzy mieli zasiadać w rządzie tylko z głosem doradczym.

1831-1864:

-14 luty 1832 r. statut organiczny - inkorporacja Królestwa Polskiego do Rosji – zachowano tylko osobny skarb i rząd

-Rada Administracyjna - przewodniczył jej mianowany przez cara namiestnik – tylko funkcje administracyjne

-Rada Stanu – podlegała Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego – zlikwidowana w 1841 r., a na jej miejsce powołano Departament do Spraw Królestwa Polskiego w Radzie Państwa

-zlikwidowano Sejm

-pozostawiono 3 komisje rządowe – spraw wew., sprawiedliwości oraz przychodów i skarbu

-podział na województwa, obwody, powiaty i gminy –po unifikacji z Rosją w 1837 r. województwa przemianowano na gubernie, w 1847 r. obwody na powiaty, a powiaty na okręgi

-gubernatorzy i rządy gubernialne i naczelnicy powiatowi

-od 1836 r. wymagano znajomości rosyjskiego w służbie państwowej

-w miastach rady municypalne przemianowano na magistratury

-po 1862 r. wprowadzono ograniczony samorząd terytorialny – rady gubernialne

-w gminach wiejskich wprowadzono samorząd: zgromadzenie gminne, wójt, urząd i sąd gminny

-1864 r. –Komitet do Spraw Królestwa Polskiego - Petersburg

-Komitet Urządzający - Warszawa –obydwa komitety miały zunifikować z Rosją Królestwo Polskie

-1867 r. - zniesiono Radę Administracyjną, Radę Stanu i komisje rządowe

-1864 r. - język urzędowy rosyjski oraz rosyjska administracja i procedura adm.

-zaczęto używać nazwy Priwislinskij Kraj

-1874 r. - zamiast namiestnika wprowadzono generała-gubernatora warszawskiego

-nastąpiła całkowita recepcja urzędów rosyjskich i całej magistratury

ADMINISTRACJA RZECZPOSPOLITEJ KRAKOWSKIEJ 1815-1846:

-organy rządów opiekuńczych – rezydenci akredytowani przy senacie –po 1833 r. otrzymali zwierzchność nad władzami republiki

-ustawa konstytucyjna z 3 maja 1815 r. zmieniona przez Konstytucję rozwiniętą z 11 września 1818 r.

-anektowana do Austrii w 1846 r. po klęsce powstania krakowskiego. Od tego momentu Wielkie Księstwo Krakowskie

-rządem był Senat –prezes i 12 senatorów-8 wybieranych przez Zgromadzenie Reprezentantów i 4 przez Uniwersytet Jagielloński i Kapitułę Metropolitarną Krakowską. Prezes sprawował funkcje koordynujące pracą Senatu oraz zwierzchnictwo nad dyrekcją policji.

-wydziały Senatu: 1)spraw wew. i sprawiedliwości, 2)policji i milicji, 3)dochodów publicznych i skarbu

-organem przedstawicielskim było Zgromadzenie Reprezentantów – 41, a po 1833 r. 30 członków - sesje raz do roku na 4 tygodnie

-Urząd Budowniczych, Komitet Ekonomiczny, Protomedyk, Intendent Dóbr Narodowych, Inspektor Kopalń i Komisja Włościańska

-wg konstytucji gminy dzieliły się na miejskie i wiejskie. Na czele gminy stał wójt. Pod koniec lat 30-tych funkcje wójtów przejęli Komisarze Dystryktowi (gminy miejskie) i Cyrkułowi (gminy wiejskie)

ZABÓR PRUSKI 1807-1914:

-Wielkie Księstwo Poznańskie – powstało zgodnie z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego - było integralną częścią Królestwa Prus - oddzielny herb i flaga

-namiestnik królewski - do 1830 r. Antoni Radziwiłł – reprezentacja

-administracyjno-polityczne - nadprezydent prowincji i prezydenci rejencji.

-od 1833 r. urzędy landratów obsadzane były przez mianowanie przez rejencje (eliminacja Polaków)

-1832 r. - język urzędowy władz - niemiecki

-od połowy XIX w. całkowite zatarcie odrębności

AUTONOMIA GALICJI:

-Królestwo Galicji i Lodomerii – od 1849 r. jeden z krajów koronnych Habsburgów

-Dyplom Październikowy i Patent Lutowy przyznały autonomię. Powołano Sejm Krajowy i Wydział Krajowy(odpowiednik rządu)

-istniał samorząd powiatowy i gminny - podobnie jak w innych częściach cesarstwa

-1871 r. - powołano Ministra dla Galicji - wchodził w skład austriackiego rządu

-1876 r. - powołano Radę Szkolną Krajową - podlegały jej rady szkolne okręgowe i gminne – kierowała szkolnictwem ludowym i średnim.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE:

Księstwo Warszawskie:

-recypowano wzór francuski (kontynentalny), w którym było ono oddzielone od sądownictwa powszechnego. Sądownictwo administracyjne było dwuinstancyjne i połączone z organami administracji

-Konstytucja Księstwa Warszawskiego zapowiadała utworzenie w każdym departamencie rady interesów spornych (rady prefekturalnej), składającej się z 3-5 radców mianowanych przez króla –sądownictwo administracyjne w pierwszej instancji.

-drugą instancję stanowiła Rada Stanu – miała prawo konstytucyjne, a jako sąd ugruntował ją dekret z 19 września 1810 r. – w sprawach umów zawieranych przez ministrów występowała również jako pierwsza instancja

-właściwości: spory między organami administracji albo instytucją publiczną a osobą prywatną

-tryb postępowania – strony obowiązywał przymus adwokacki. Termin wniesienia odwołania od decyzji – 3 miesiące od jej doręczenia. Rozprawa była tajna a orzeczenia nazywano decyzjami.

Królestwo Polskie:

-utrzymano dotychczasową strukturę i właściwość sądów Administracyjnych

-Konstytucja Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r. – nic nie mówiła o sądownictwie administracyjnym, ale podpisane 25 maja 1815 r. przez Aleksandra I zasady konstytucji mówiły, że sporne sprawy administracyjne przekazane zostają do właściwości zwykłych sądów, lecz utrzymano je ze względów praktycznych - duża ilość zaległych i nowych spraw

-pierwsza instancja – tymczasowo rady prefekturalne, a od 1817 r. zarządzające województwami komisje wojewódzkie (od 1837 r. rządy gubernialne) – działały do roku 1867 r.

-druga instancja – 1816-1822 –Delegacja Administracyjna, od 1822 r. Rada Stanu Królestwa Polskiego. Po zlikwidowaniu Rady Stanu w 1841 r. funkcję sądu drugiej instancji przejęło w 1842 r. Ogólne Zgromadzenie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. W 1861 r. funkcje powróciły do reaktywowanej po reformie A. Wielopolskiego Rady Stanu. Po całkowitej likwidacji odrębności Królestwa Polskiego w 1867 r. funkcje przekazano I Departamentowi Senatu Rządzącego w Petersburgu.

-właściwość – utrzymana poprzednia - nie można było wnosić skarg na nadużywanie władzy przez administrację

II RP:

-3 sierpnia 1922 r. ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym – wzorowana na ustawie z 1875 r. o Wiedeńskim Trybunale Administracyjnym. Skład NTA miał być wyłącznie fachowy, uprawnienia kasacyjne, które określała klauzula generalna.

- niższe instancje – z braku wykształconej kadry i problemów finansowych utrzymano sądownictwo administracyjne pozaborcze na ziemiach zaboru pruskiego. Nigdy nie doszło do rozbudowy i ujednolicenia niższych instancji - istniał model jednoinstancyjny (austriacki) na ziemiach zaboru rosyjskiego i austriackiego oraz trójstopniowy na ziemiach byłego zaboru pruskiego. Organizacyjnie połączone były na szczeblu NTA.

Najwyższy Trybunał Administracyjny:

-skład: pierwszy prezes, prezesi izb oraz sędziowie. Mianowani na wniosek premiera przez prezydenta. Wszyscy członkowie mieli posiadać wykształcenie prawnicze, a połowa kwalifikacje sędziowskie.

-właściwość – określała klauzula generalna –kontrola legalności aktów administracyjnych wydawanych przez organy administracji rządowej i samorządowej, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawowo sądom powszechnym, mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, reprezentacji państwa za granicą, działań wojennych, spraw dyscyplinarnych, decyzji wydawanych na zasadzie swobodnego uznania.

Skargę można było wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi odwoławczej – administracyjnej. Termin wniesienia skargi wynosił 2 miesiące od jej doręczenia. Wyroki Trybunału były ostateczne. Trybunał mógł zaskarżoną decyzję utrzymać w mocy lub uchylić całkowicie lub częściowo.

Niższe instancje:

Były zabór pruski:

1)       Wydziały Powiatowe ( miejskie) – pierwsza instancja

2)       Wojewódzkie Sądy Administracyjne ( Poznań, Katowice, Toruń) – druga instancja

3)       Najwyższy Trybunał Administracyjny w Warszawie.

Inwalidzki Sąd Administracyjny:

Na podstawie ustawy z 26 marca 1935 r. na okres przejściowy utworzono ISA przy NTA. Miał on przejąć orzecznictwo w sprawach skarg na decyzje o zaopatrzeniu rentowym i emerytalnym inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób po nich pozostałych.

Skład: przewodniczący i sędziowie oddelegowani ze składu NTA oraz ławnicy powoływani na rok przez Premiera (1/2 to urzędnicy o wykształceniu prawniczym, a druga połowa to inwalidzi posiadający średnie wykształcenie wytypowani przez stowarzyszenia inwalidów). Nie obowiązywał tu przymus adwokacji a sąd posiadał uprawnienia rewizyjne.

Sądy ubezpieczeń społecznych:

-Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych zostało przyjęte 28 lipca 1939 r. Dwuinstancyjny system miały tworzyć okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych (z udziałem ławników) oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych o składzie zawodowym.

Trybunał Kompetencyjny (Trybunał Państwa):

-rozstrzyganie sporów o właściwość między organami administracji a sądami administracyjnymi lub innymi sądami.

-utworzony ustawą z 25 listopada 1925 r.

-siedziba: Warszawa, 2 prezesów i 14 członków mianowanych na 5 lat przez prezydenta na wniosek premiera.

PRL:

-1980 r. - NSA – nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego –poddany kontroli judykacyjnej Sądu Najwyższego, a jego właściwość określała klauzula enumeratywna. Rozszerzenie uprawnień nastąpiło dopiero po 1990 r., a w 1995 r. weszła w życie nowa ustawa o NSA. Ograniczono zakres nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego.

-siedziba: Warszawa, dla ułatwienia dostępu od 1981 r. tworzono ośrodki zamiejscowe. Prezesa NSA oraz wiceprezesów powoływała Rada Państwa na wniosek Premiera. Prezesów ośrodków zamiejscowych powoływał minister sprawiedliwości w porozumieniu z prezesem NSA. Kandydaci musieli spełniać wymagania sędziowskie – 35 rok życia, co najmniej 10 lat praktyki prawnej.

-właściwość –zadania określone enumeratywnie. Kontroli sądowej podlegały tylko decyzje administracyjne z zakresu spraw wyliczonych w ustawie.

-niższe sądy administracyjne zostały powołane dopiero w świetle nowej Konstytucji z 1997 r. – w 5 lat po jej wejściu w życie.

Sądy Ubezpieczeń Społecznych:

-działały w latach 1947-1974 na podstawie przepisów ustawy z 1939 r.

-Okręgowe Sądy Ubezpieczeń Społecznych – pierwsza instancja i ławnicy

-Trybunał Ubezpieczeń Społecznych – działał przy nim rzecznik interesu publicznego.

-od 1974 r. do 1985 r. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych przekazano okręgowym sądom pracy. W 1985 r. przekazano je sądom powszechnym.

Spory kompetencyjne:

-nie doszło do stworzenia oddzielnych sądów kompetencyjnych aż do 1980 r., do kiedy sądy były sędzią we własnej sprawie. W 1980 r. powierzono rozstrzyganie sporów Kolegium Kompetencyjnemu przy Sądzie Najwyższym. W jego skład wchodziło 3 sędziów Sądu Najwyższego, przedstawiciel ministra sprawiedliwości oraz ministra właściwego zakresowi sprawy.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Administracja rządowa:

Były zabór rosyjski:

-1919 r. organizacja urzędów powiatowych – komisarze ludowi na czele, przekształcono w starostwa ze starostami mianowanymi przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych –administracja państwowa i nadzór nad samorządem.

-sierpień 1919 r. – województwa i wojewoda mianowany przez naczelnika państwa. Pomocniczym organem była Rada Wojewódzka.

-Warszawa, Łódź i Lublin uzyskały organizację odrębną z komisarzami rządowymi. Komisarz Warszawy podlegał bezpośrednio Ministerstwu Spraw Wewnętrznych

-na obszarze Wileńszczyzny powołano urząd Delegata Rządu – później Komisarza Rządu i w końcu Wojewody (1925 r.)

Były zabór austriacki:

-1918 r. – Kraków - Polska Komisja Likwidacyjna – miano podzielić na powiaty, ale wobec sprzeciwów namiestnictwa przywrócono stan poprzedni – starostwa ze starostami

-marzec 1919 r. – Generalny Delegat Rządu dla byłej Galicji – przejął kompetencje byłego namiestnika

-1920 r. - organizacja jak w byłym Królestwie Polskim - utworzono 4 województwa i podzielono je na powiaty.

Były zabór pruski:

-1918 r. – Naczelna Rada Ludowa – wprowadziła starostów jako naczelników powiatów – obok niemieckich landratów.

-1919 r. - po traktacie wersalskim zorganizowano na nowo dzielnicę pruską - powstały 2 województwa – poznańskie i pomorskie. Granice powiatów pozostały takie same jak wcześniej, a uprawnienia starostów oparto na pruskiej ustawie z 1879 r.

-utworzono ministerstwo byłej dzielnicy pruskiej - miano zmienić przepisy pruskiej administracji – zlikwidowano je w 1922 r.

Autonomia Śląska:

-województwo śląskie utworzono w 1920 r.- ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 1920 r. (statut organiczny).

-województwo posiadało własny Sejm (Sejm Śląski) - prawo stanowienia ustaw z wyjątkiem spraw zagranicznych i wojskowych.

-wprowadzono odrębny Skarb Śląski

-Rada Wojewódzka - organ wykonawczy – wojewoda i 5 członków wybranych przez Sejm Śląski. Wojewodę mianował naczelnik państwa, a później prezydent.

Autonomia została wprowadzona przed wytyczeniem granicy polsko-niemieckiej w celu zmniejszenia wpływów strony niemieckiej.

SAMORZĄD TERYTORIALNY:

...