Powtórka do matury - gera.doc

Powtórka do matury GEOGRAFIA

LUDNOŚĆ NA ŚWIECIE

Oszacowanie ilościowe ludności, która żyła w dawniejszych czasach nie jest rzeczą łatwą. By uzyskać takie dane, naukowcy posługują się informacjami historycznymi i oceniają według nich poziom społeczno-gospodarczego rozwoju poszczególnych regionów. Problem z oszacowaniem liczby ludności świata istnieje także dziś, ponieważ niektóre z państw nie prowadzą dokładnie statystyk z tym związanych.

W ciągu stuleci zmienia się również udział procentowy konkretnych kontynentów w światowym zaludnieniu.

Z poniższej tabeli możemy wywnioskować, iż systematycznie maleje (procentowo) ludność Ameryki Północnej i Europy, natomiast wzrasta liczba ludności w Azji, Afryce oraz Ameryce Łacińskiej. Sytuacja ta związana jest z bardzo niedużym lub wręcz ujemnym przyrostem ludności na Kontynencie Europejskim oraz Ameryce Północnej, ma to związek zapewne z większą zamożnością mieszkańców tych kontynentów. Pozostałe trzy kontynenty są znacznie mniej zamożne i co za tym idzie panuje tam inny styl życia, który charakteryzuje się dużą dzietnością.

Państwa o największej liczbie mieszkańców

Demograficzne prognozy na najbliższe pięćdziesięciolecie zakładają, iż najbardziej zaludnionym państwem będą Indie, Chiny zaś spadną na drugą pozycję co będzie wynikiem bardzo radykalnych posunięć w polityce demograficznej, która dziś prowadzą Chiny w celu zmniejszenia urodzeń. Kolejne pozycje zajmie Pakistan, Stany Zjednoczone oraz Nigeria. W skali całego świata bierze się pod uwagę trzy możliwości dalszego rozwoju liczby ludności. Pierwsza prognoza mówi o wzroście liczby mieszkańców Ziemi do roku 2070, po tym zaś roku ich liczba ma zacząć stopniowo maleć. Według drugiej z proponowanych prognoz liczba ludności powinna ciągle wzrastać, jednak będzie on z biegiem czasu coraz mniejszy. Zakłada się według tej teorii, iż liczba ludności w roku 2150 wyniesie 12 miliardów. Ostatni ze scenariuszy mówi o 28 miliardach ludzi w roku 2150. Absurdalnie jest to wizja z największą dawką pesymizmu, gdyż coraz mniej będzie przestrzeni życiowej.

PRZYROST NATURALNY

Przyrostem naturalnym nazywamy różnicę pomiędzy liczbą żywych urodzeń a zgonów w określonym czasie. By możliwe było porównanie tegoż zjawiska, używa się wskaźnika (lub stopy) przyrostu naturalnego i oznacza się go skrótem PN. Jest to mówiąc dokładniej różnica liczby żywych urodzeń do liczby zgonów pomnożona razy tysiąc mieszkańców. Przeważnie chcąc obliczyć ten współczynnik używa się stanu ludności danego terytorium z połowy okresu, dla jakiego zamierzamy go obliczyć. Jeśli obliczamy ten wskaźnik dla jednego roku to podstawą naszych obliczeń jest stan ludności z 30 czerwca tegoż roku. Wskaźnik ten podawany jest w promilach. Stopa przyrostu naturalnego jest różna na wszystkich kontynentach, co jest spowodowane różnym poziomem gospodarczym poszczególnych państw. Największą dynamiką przyrostu naturalnego odznaczają się kraje afrykańskie, azjatyckie oraz państwa Ameryki Łacińskiej. Najmniejszy przyrost naturalny jest charakterystyczny dla krajów europejskich. Wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego cechujący państwa o słabym rozwoju gospodarczym jest rezultatem wielu względów kulturowych oraz demograficznych, między innymi:

o        znaczna ilość kobiet w młodym wieku będąca w rozrodczym wieku

o        tradycyjny model rodziny charakteryzujący się dużą dzietnością

o        znikomy dostęp do antykoncepcji, który w krajach o rozwiniętej gospodarce z

powodu powszechności użytku zmniejsza ilość urodzeń

Współczesna demografia wyróżnia 5 faz w rozwoju demograficznym społeczeństw:

1) Pierwsza faza charakteryzuje się bardzo wysoką stopą urodzeń oraz zgonów. Przeciętna kobieta rodzi w swoim życiu sześcioro lub więcej dzieci. Jest to tak zwany współczynnik dzietności wyznaczany dla kobiet będących w rozrodczym wieku. Duża ilość zgonów spowodowana jest zacofaniem populacji, złymi warunkami życia, a także nie zadawalającą opieką zdrowotną. Efektem tych czynników jest nieduży przyrost naturalny. Ludzie dożywają średnio 45 roku życia. W fazie tej znajdują się najbiedniejsze oraz najsłabiej rozwinięte gospodarczo państwa Afryki.

2) W fazie drugiej stopa urodzeń ciągle utrzymuje się na wysokim poziomie. W rozrodczym wieku znajduje się duża ilość kobiet. To cecha "odziedziczona" po fazie pierwszej. Współczynnik dzietności mieści się w przedziale od 4,5 do 6 dzieci przypadających na każdą kobietę. Ciągle dominującym modelem rodziny jest rodzina wielodzietna. Lepsza opieka zdrowotna oraz bardziej dogodne warunki życia zmniejszają znacznie stopę zgonów. Szybko podnosi się przyrost naturalny, który dochodzi ponad 20%. Bardzo często tą fazę określa się mianem eksplozji demograficznej. W dzisiejszych czasach ta faza charakteryzuje między innymi: Nigerię, RPA oraz Meksyk.

3) Trzecia faza odznacza się spadkiem stopy urodzeń. Współczynnik dzietności dla kobiet klaruje się między 3-4,5. Zmniejsza się także stopa zgonów, ale nie jest już on tak znaczny jak w fazie drugiej. Efektem jest zmniejszający się współczynnik przyrostu naturalnego. Ludzie dożywają średnio 65 lat. W fazie trzeciej znajdują się na przykład: Turcja, Chiny oraz Argentyna.

4) Faza czwarta to dalszy spadek stopy urodzeń. Stopa zgonów zaś osiąga niską wartość i utrzymuje się na niej. Faza ta charakteryzuje się niewielkim przyrostem naturalnym. Współczynnik dzietności wynosi mniej niż 3 dzieci na każdą kobietę. Wszystko to wiąże się z poczynającym się zmieniać modelem rodziny, który proporcjonalnie jest tym mniejszy im bogatsze jest społeczeństwo. Ludzie żyją średnio dłużej niż 65 lat. Do państw będących obecnie w tej fazie zaliczamy: Norwegię, Francję, Japonię, a także Polskę.

5) Faza piąta stanowi już fazę niejako "upadku" społeczeństwa. Może w niej dojść do ujemnego wskaźnika przyrostu naturalnego, czyli ubytku. Zatem stopa zgonów jest większa od stopy urodzeń. Do państw znajdujących się w tej fazie możemy zaliczyć: Rosję, Węgry oraz Ukrainę.

W celu uzyskania rzeczywistych wyników dotyczących zmian liczby ludności zamieszkującej dane terytorium musimy dokonać skorygowania przyrostu naturalnego o saldo migracji. Oznacza się je skrótem SM i jest ono różnicą liczby imigrantów oraz osób emigrujących.

Imigrant - imigrantem nazywamy osobę, która przybywa na określony obszar (obcy dla tej

osoby)

Emigrant - emigrantem nazywamy osobę, która opuszcza tenże obszar

Gdy będziemy już znać wartość przyrostu naturalnego oraz salda migracji to będziemy mogli obliczyć rzeczywisty przyrost ludności PRZ, sumując pierwsze dwie wartości.

W praktyce saldo migracji nie ma dużego wpływu na liczbę ludzi zamieszkujących dany teren. Jedynym przypadkiem, gdy odgrywa on znaczącą rolę są przemieszczenia ludzi wywołane zbrojnymi, religijnymi lub kulturowymi konfliktami. Przeważnie jednak to przyrost naturalny kształtuje wartość przyrostu rzeczywistego.

Migracje, czyli tak zwany ruch wędrówkowy jest obecny na ziemi od zarania dziejów. Migracją nazywamy zmianę miejsca naszego zamieszkania na zawsze, bądź na czas określony. Do głównych przyczyn migracji zaliczamy:

·         poszukiwanie lepszych warunków życia, czyli tak zwane migracje ekonomiczne

·         akcje wysiedleńcze oraz repatriacyjne, czyli migracje polityczne

·         walki wojenne

·         różnego rodzaju klęski żywiołowe

·         ruch pielgrzymkowy, czyli tak zwane migracje religijne

Największe migracje starożytności oraz średniowiecza:

·         migracje mieszkańców państw Morza Śródziemnego w stronę Azji, Zachodniej Europy oraz Afryki Północnej; na przykład mieszkańcy Fenicji, Grecji oraz Rzymu

·         zaludnianie Europy przez ludy celtyckie oraz germańskie

·         migracje Mongołów w Europie i Azji

·         przybycie Turków oraz Arabów do Azji południowo-zachodniej oraz Afryki północnej

Era odkryć geograficznych dała nowe możliwości i rozpoczęła wielką epokę ruchów migracyjnych mających na celu kolonizację. Był to początek ekspansji Europejczyków, która utrzymywała się przez kilka wieków. Wśród europejskich kolonizatorów dominowali Hiszpanie, Portugalczycy oraz Anglicy. Swe kolonie zakładali w obu amerykach: Południowej oraz Północnej, Nowej Zelandii oraz Australii. Do dużych migracji należy zaliczyć także handel niewolnikami, którzy z Afryki trafiali do krajów Północnej i Południowej Ameryki.

Wiek XIX oraz XX to zwiększenie się ruchu migracyjnego w kierunku Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, a później Kanady, Nowej Zelandii, Australii, Argentyny, Brazylii, Wenezueli oraz Afryki Południowej. Migrację osiągnęły swój szczyt w pierwszej dekadzie wieku dwudziestego.

W okresie powojennym ruch migracyjny do Stanów Zjednoczonych zdominowany został przez Azjatów, a przede wszystkim Japończyków oraz Chińczyków. W czasach dzisiejszych ludzie imigrują przede wszystkim do Ameryki Północnej oraz do krajów zachodnioeuropejskich. Największą część emigrantów stanowią mieszkańcy Wschodniej Europy, a także ludność z byłych azjatyckich oraz afrykańskich kolonii.

A teraz przedstawmy kilka przykładów wewnętrznych migracji:

·         ludność migrująca ze wschodnich stanów USA do zachodnich

·         ruch migracyjny ludności czarnej ze stanów południowych USA do północnych

·         zasiedlanie Syberii oraz Dalekiego Wschodu przez Rosjan

·         występująca praktycznie we wszystkich państwach świata i będąca wynikiem poszukiwania pracy, migracja ludności wiejskiej do miast

ŚWIATOWE ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI

Powierzchnię Ziemi ze względu na rozmieszczenie ludności możemy podzielić na:

·         EKUMENĘ - czyli region stale zamieszkiwany i wykorzystywany w celach gospodarczych

·         SUBEKUMENĘ i PARAEKUMENĘ - czyli rejony zamieszkiwane okresowo, albo wykorzystywane tylko do celów gospodarczych

·         ANEKUMENĘ - czyli rejony niezamieszkane oraz nie wykorzystywane do celów gospodarczych

Uśredniona gęstość zaludnienia to główny wskaźnik, który w przybliżeniu obrazuje rozmieszczenie ludności na całym świecie. Średnia gęstość zaludnienia dla całego świata równa się 43 os/km2.

Do najgęściej zaludnionych regionów ziemi należą:

·         Nizina Chińska leżąca we wschodnich Chinach

·         Japonia, głównie część południowa wyspy Honsiu

·         Półwysep Koreański

[na tych 3 terenach mieszka 23% światowej populacji]

·         region obejmujący Półwysep Indyjski, deltę Gangesu oraz Brahmaputry, a także Cejlon zasiedla 20% ogółu ludności na świecie

·         Środkową oraz Zachodnią Europę, a przede wszystkim Zagłębie Ruhry, Nizinę Padańską oraz państwa Beneluksu zamieszkuje 14% światowej populacji

·         region położony pomiędzy wybrzeżem Atlantyku USA a Wielkimi Jeziorami zamieszkuje 3% światowej populacji

Pozostałe gęsto zaludnione tereny to:

·         południowa Nigeria oraz delta Nilu

·         Wyżyna Meksykańska oraz Półwysep Kalifornijski

·         obszar Morza Karaibskiego

·         brazylijskie wybrzeże i Niz. La Platy (wśród nich ważne stany Sao Paolo i Minas Gerais)

·         azjatycka wyspa Jawa

Do najmniej zaludnionych, bądź nawet bezludnych są rejony pustynne, takie jak: Sahara, stepy Kalahari oraz środkowa Australia; tereny wysokogórskie, takie jak, Himalaje i Kordyliery; do obszarów bezludnych i słabo zaludnionych należą również: Grenlandia, Antarktyda, Daleki Wschód, Kanada północna, Patagonia, Europa północna, Amazonia oraz Alaska.

RASY, JĘZYKI ORAZ RELIGIE ŚWIATA

Różnice rasowe ludności:

Cała społeczność ludzka zamieszkująca na Ziemi należy do tego samego gatunku, czyli homo sapiens (człowiek rozumny) i różnice rasowe nie są w stanie tego zmienić. Klasyfikacja rasowa ludności nie jest wcale taka łatwa. Wynika to głównie z wielkiej różnorodności ludzi, a także prehistorycznych oraz późniejszych ruchów migracyjnych. Wyróżnienie ludzkich ras jest pochodną koloru oczu oraz skóry, kształtu oraz koloru włosów, kształtu głowy, budowy oraz wielkości ciała, a także grupy krwi. Wśród antropologów są tacy, którzy doszukują się aż więcej niż 20 ludzkich ras.

Według klasycznego podziału rasowego wyróżniamy trzy podstawowe rasy:

1. BIAŁA, inaczej europeidalna, która podzielona jest na 3 gałęzie:

a) gałąź europejska: ludność Europy oraz pochodzenia europejskiego, a żyjąca na kontynentach Ameryki Północnej i Południowej, Nowej Zelandii, Australii, RPA i Rosjanie zamieszkujący Azję

b) gałąź semicko-chamicka, do której należą przede wszystkim Arabowie zamieszkujący Północną Afrykę oraz Bliski Wschód

c) gałąź indyjsko-irańska, do której zalicza się mieszkańców południowo-zachodniej Azji (na przykład Irańczycy i Turcy) oraz północnych Indii

2. ŻÓŁTA, inaczej mongoloidalna, która dzieli się na 2 gałęzie:

a) azjatycką, są to na przykład: Mongołowie, Chińczycy, Eskimosi, Koreańczycy oraz ludy zamieszkujące Daleki Wschód oraz Syberię (Ewenkowie oraz Jakuci)

b) amerykańską, należą do niej Indianie Ameryki Północnej oraz Południowej

3. CZARNA, inaczej negroidalna, która również jest podzielona na 2 gałęzie:

...