DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

Nazwa epoki informuje o czasie jej trwania, ma wyraźne zabarwienie historyczne. To bardzo burzliwy okres w Europie, którego ramy czasowe wyznaczają dwie wielkie wojny. Po I wojnie światowej, w nowej sytuacji politycznej, stało się możliwe odrodzenie państwa polskiego – 11 listopada 1918 roku powstała II Rzeczpospolita Polska.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Czas trwania

Dwudziestolecie międzywojenne to epoka w literaturze i sztuce, której czas trwania przypada na lata 1918–1939.

I wojna światowa była wstrząsem dla Europy, przyczyniła się do zachwiania równowagi politycznej, społecznej i gospodarczej. Upadła monarchia austro-węgierska, w Rosji w wyniku rewolucji powstało państwo socjalistyczne, Stany Zjednoczone stały się największą potęgą na świecie.

W myśl postanowień traktatu wersalskiego z 1919 roku, za jedynego agresora wojennego zostały uznane Niemcy. Naród niemiecki upokorzono, nie odebrano mu jednak potęgi gospodarczej. Takie postanowienia szybko obróciły się przeciwko Europie. Na Zachodzie Europy do władzy zaczęły dochodzić partie totalitarne. W 1922 roku władzę we Włoszech przejęła faszystowska partia Mussoliniego, a w 1933 nazistowska partia Niemiec pod wodzą Adolfa Hitlera doprowadziła do delegalizacji innych organizacji partyjnych, sam Hitler zaś mianował się dyktatorem.

W 1936 roku w Hiszpanii wybuchła wojna domowa, w wyniku której do władzy doszedł gen. Franco. W Związku Radzieckim po śmierci Lenina rządy sprawował Józef Stalin; bez skrupułów usunął on wszystkich, którzy mogli zagrozić jego dyktaturze.

Europa nie reagowała, nie sprzeciwiała się nawet wówczas, gdy Niemcy bezprawnie przyłączyły do Rzeszy Austrię i zajęły Czechosłowację (1938 r.). Latem 1939 roku doszło do podpisania porozumienia między Niemcami a Związkiem Radzieckim. 1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa.

Dwudziestolecie międzywojenne na ziemiach polskich to również bardzo trudny okres. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości łączyły się ze sobą euforia związana z poczuciem wolności i niepokój związany z sytuacją polityczną, gospodarczą, z walką o ustalenie granic (kolejne powstania śląskie). Państwo polskie było słabe, wyniszczone przez 123 lata zaborów, a wśród rządzących nie panowała jednomyślność. Wielkim wyzwaniem było podźwignięcie gospodarki. Reformy musiały dotknąć niemal wszystkich dziedzin życia. Nie sprzyjała temu sytuacja w całej Europie – w 1929 roku pojawił się wielki kryzys gospodarczy, zapoczątkowany przez krach na giełdzie amerykańskiej. Przełomowym wydarzeniem w polityce państwa był przewrót majowy, przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego w 1935 roku.

1 września 1939 roku Polska została zaatakowana przez hitlerowskie Niemcy, 17 września na tereny polskie wkroczyła armia radziecka. Rozpoczęła się II wojna światowa.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Sztuka

Kierunki awangardowe

Przedstawiciele

Założenia

Dadaizm

Tristan Tzara

Francis Picabia

Marcel Duchami

Kierunek ukształtowany podczas I wojny światowej w Szwajcarii, odrzucał autorytety i tradycję; za główną zasadę twórczą uznawał destrukcję; jego przedstawiciele sięgali po szokujące materiały i techniki.

Kubizm

Pablo Picasso

Georges Braque

Kierunek zakładający geometryzację sztuki, obraz to kompozycja brył; całkowicie zrywał z mimetyzmem.

Surrealizm

Joan Miró

René Magritte

Max Ernst

Kierunek ukształtowany pod wpływem dadaizmu, występował przeciwko technice, militaryzmowi, dążył do wyzwolenia psychiki, sięgał po oniryzm, halucynacje, psychoanalizę, absurd; wprowadzał kolaż, dekalkomanię.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Pojęcia

Archetyp

  – praobraz, prawzorzec, utrwalone w świadomości zbiorowej wyobrażenie, np. cierpiąca matka – Niobe.

Behawioryzm

  – kierunek w psychologii, który głosił, że przedmiotem badań mogą być tylko zachowania zewnętrzne człowieka.

Materializm dialektyczny

  – stworzona przez Marksa i Engelsa, a rozwinięta przez Lenina myśl filozoficzna głosząca tezę o pierwotności materii i wtórności świadomości; poznanie rzeczywistości traktowany jest tu jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i zbliżania się do prawdy absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany w czasie i przestrzeni wynikają z nieustannej walki przeciwieństw; literatura, według materialistów, była odzwierciedleniem stosunków społecznych.

Pragmatyzm

  – kierunek powstał w Ameryce pod koniec XIX wieku, jego twórcą był filozof i psycholog William James; postulował on praktyczny sposób myślenia i działania, stosowanie metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; hasłem pragmatystów było zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków; poznanie ludzkie ma charakter czysto praktyczny, nie chodzi więc w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb.

Psychoanaliza

  – koncepcja psychologiczna wyjaśniająca funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka; główne założenia wynikają z przyjęcia tezy, że człowiekiem rządzą różne instynkty (popędy), stanowiące nieświadomą motywację działań. Psychoanaliza w osobowości człowieka wyróżnia trzy sfery: id (ono) – całokształt nieświadomych popędów; ego (jaźń) – wyuczone zdolności do regulacji zachowań, superego (nadjaźń) – zachowania wykształcone, narzucone przez normy społeczne.

Sceptycyzm poznawczy

  – pogląd filozoficzny odrzucający możliwość poznania prawdy i uzyskania wiarygodnej wiedzy; według sceptyków nie ma zadowalających kryteriów do rozstrzygnięcia o prawdzie i fałszu.

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura powszechna

Nowe kierunki artystyczne w literaturze

Przedstawiciele

Założenia

Ekspresjonizm

Georg Trakl

Bertolt Brecht

Franz Kafka

Kierunek będący kontynuacją modernizmu, łączący sięŻz intuicjonizmem Bergsona, zakładający dążenie do wyrażenia własnych, często gwałtownych uczuć; w literaturze skłonność do egzaltacji (zdania wykrzyknikowe, urywane, pauzy), operowanie mocnymi, kontrastowymi zestawieniami.

Futuryzm

Filippo Tommaso Marinetti

Władimir Majakowski

Kierunek powstały we Włoszech, podstawy programowe stworzył Filippo Tommasso Marinetti; przedstawiciele tego nurtu odcinali się od przeszłości, negowali tradycję, byli zafascynowani techniką, uważali się za awangardę nowych czasów.

Awangarda

Guillaume Apollinaire

Max Jacob

Blaise Cendrars

Ruch zapoczątkowany we Francji, domagający się odnowienia i odświeżenia języka poetyckiego, wyzwolenia wyobraźni; dominującym środkiem stylistycznym stała się metafora, poetycki skrót, kreacjonizm.

Dadaizm

Tristan Tzara

Louis Aragon

Zainicjowany w Szwajcarii ruch o krańcowo buntowniczej postawie wobec tradycji. Dadaiści kpili ze wszystkiego, nawet z własnej twórczości, programowo głosili jej bezsens; utwory były często zlepkiem nieartykułowanych dźwięków.

Surrealizm

André Breon

Paul Éluard

Louis Aragon

Autorem manifestu był André Breton – głosił on bunt przeciwko klasycznym tradycjom, propagował swobodną grę wyobraźni, „nowy romantyzm”, mechaniczne notowanie potoku luźnych skojarzeń, ujawnianie głębszych pokładów psychiki.

Neoklasycyzm

Paul Valéry

Thomas Stearns Eliot

Kontynuacja literatury klasycznej i poetyki symbolizmu, wyrażająca skrajny estetyzm, intelektualizm, wprowadzająca aluzje filozoficzne.

Franz Kafka

Najważniejsze wydarzenia z życia:

1883 rok – urodził się w czeskiej Pradze,

1901–1906 – studiował filologię germańską i prawo,

     1908 – debiut literacki: opowiadania ,,Rozważania”,

         1924 rok – zmarł w sanatorium pod Wiedniem.

Najważniejsze utwory

Nowele

Powieści

Wyrok

Przemiana

Lekarz wiejski

Kolonia karna

                   Proces

                  Zamek

                   Ameryka

„Proces”

Data pierwszego wydania:

  1925 rok

Czas akcji:

  jeden rok, I połowa XX wieku

Miejsce akcji:

  duże miasto (może Praga)

Bohaterowie:

  Józef K., urzędnicy, Huld, Titorelli

RELACJE SPOŁECZNE

Relacje społeczne Józefa K.

Praca

traktuje ją bardzo poważnie, jest sumienny, pracowity, stara się przypodobać szefowi, prawdopodobnie rywalizuje z jego zastępcą, zaniedbania wynikłe z powodu procesu wywołują w nim poczucie winy;

ludzie

ludzi ocenia w zależności od zajmowanej przez nich pozycji społecznej – wyżej stojących w hierarchii szanuje, zachowuje wobec nich zasady kultury, niżej od siebie postawionych traktuje z wyższością, pogardza nimi;

kobiety

traktuje je jak obiekty seksualne, nie mówi o nich poważnie;

proces

ma poczucie bezsilności, usidlenia, niemożności, nie może sprostać sytuacji, początkowo uważa, że jest niewinny, ale wraz z rozwojem akcji traci tę pewność, poszukuje winy w sobie, czuje się winny.

PROCES

  - POWIEŚĆ PARABOLA

powieść o biurokracji

człowiek jest zależny od urzędów, jest śrubką w ich machinie,

– w świecie biurokracji panuje bałagan,

–        urzędnicy nic nie wiedzą albo nie chcą, nie mogą powiedzieć;

powieść o totalitaryzmie

–        biurokratyzacja życia,

–        – obywatele w trybach odpersonalizowanych instytucji,

–        – każdy może zostać aresztowany i skazany,

–        – nie ma ludzi niewinnych,

–        – władza jest nieomylna,

–        – obywatel nie ma żadnych praw,

–        – otoczenie obojętnie patrzy na los jednostek;

–        powieść o ludzkim losie

–        – proces sądowy to życie, sąd to Bóg, wyrok to śmierć,

–        człowiek rodzi się, aby umrzeć, jest obarczony grzechem pierworodnym, a więc winny; jakikolwiek bunt nie ma sensu.

Michaił Bułhakow

Najważniejsze wydarzenia z życia:

1891 rok – urodził się w Kijowie,

1909–1916 – studiował na Wydziale Medycznym Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie,</p>

  <p>1916–1919 – prowadził praktykę lekarską,</p>

  <p>1919 rok – rozpoczął pracę dziennikarską,</p>

  <p>1921 rok – osiadł w Moskwie i zajął się pracą literacką,</p>

  <p>1926 rok – współpracował z MChAT-em, moskiewskim teatrem założonym przez Stanisławskiego,</p>

...