Roman Bobryk_Siódmy anioł jest (wiersze Herberta).pdf

(265 KB) Pobierz
Microsoft Word - 000 Slavica0–
SIÓDMY ANIOŁ JEST...
(«SIÓDMY ANIOŁ» HERBERTA)
Roman Bobryk
Urodzony w 1924 roku we Lwowie Zbigniew Herbert (1924-
1998) należy do najlepszych i najbardziej znanych polskich
poetów współczesnych. 1 Stawia się go w jednym rzędzie z
Czesławem Miłoszem i Wisławą Szymborską. Herbert jest przy
tym jednym z najbardziej znanych polskich poetów w Europie
Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, laureatem wielu
prestiżowych nagród literackich na całym świecie, takich jak
Nagroda im. Lenaua, Nagroda im. Herdera i Nagroda Bethlena.
Należy też do najczęściej i najlepiej tłumaczonych współczesnych
polskich poetów. Jego utwory przekładane były między innymi na
język angielski, niemiecki, włoski, serbski, rosyjski.
1 Herbert znany jest przede wszystkim ze swojej twórczości poetyckiej.
Opublikował 9 tomów wierszy. Są to: Struna światła (1956, drugie wydanie
1994), Hermes, pies i gwiazda (1957, drugie wydanie 1997), Studium
przedmiotu (1961, drugie wydanie 1995), Napis (1969, drugie wydanie
1996), Pan Cogito (1974, drugie wydanie 1993), Raport z oblężonego
Miasta (wydanie I - Paryż 1984, wydanie I krajowe 1992), Elegia na
odejście (1992), Rovigo (1992) i Epilog burzy (1998). Za najważniejszy w
dorobku poetyckim Herberta uważa się tom Pan Cogito , w którym poeta
powołał do istnienia postać Pana Cogito (bohatera uważanego zwykle za
alter ego autora) obecną odtąd w każdej kolejnej poetyckiej książce tego
autora. [Postacią tą (zwłaszcza imieniem „Pan Cogito”) zajmuję się w
oddzielnym artykule (Bobryk 1998)].
Poezja nie jest jednak jedynym uprawianym przez Herberta rodzajem
twórczości literackiej. Oprócz utworów poetyckich jest on też autorem pięciu
krótkich dramatów ( Jaskinia filozofów , Rekonstrukcja poety , Drugi pokój ,
Lalek i Listy naszych czytelników ), przeznaczonych w równym stopniu do
wystawiania na scenie czy do realizacji radiowej, jak i do czytania.
Herbert jest też znakomitym eseistą. Opublikował dwa tomy esejów.
Pierwszy z nich to poświęcony kulturze zachodnioeuropejskiego
średniowiecza i odrodzenia „dziennik podróży” po książkach i muzeach –
Barbarzyńca w ogrodzie (pierwsze wydanie - Warszawa 1962, drugie -
Wrocław 1997). Drugi z nich – Martwa natura z wędzidłem (Wrocław 1993)
poświęcony jest życiu kulturalnemu i sztuce Holandii w XVI i XVII wieku.
Slavica tergestina 7 (1999)
146
Roman Bobryk
Herbert debiutował w 1956 roku tomem wierszy Struna
światła . 2 Tom ten (przyjęty przez niektórych krytyków jako
zwiastun dużego talentu literackiego) w dużej części poświęcony
jest niezbyt odległej wówczas tematyce wojennej i trudno się w
nim doszukać cech charakterystycznych dla wyraźnie
zarysowanego w późniejszych utworach systemu poetyckiego tego
autora. Pojawiają się one już w następnym, wydanym zaledwie rok
później zbiorze Hermes, pies i gwiazda . Tom ten tematycznie
odbiega od poprzedniego. Niemal nie ma w nim utworów
nawiązujących do tematyki wojennej (jednym z nielicznych jest
wielokrotnie przedrukowywany w różnych antologiach wiersz U
wrót doliny ). Pojawiają się tu natomiast motywy, które odtąd staną
się charakterystyczne dla poezji Herberta. Mowa między innymi o
tematyce związanej z kulturą europejską, o sceptycyzmie wobec
powszechnie wyznawanych poglądów, o wpisanej w wiersze
Herberta niechęci do wszelkich ideologii (a także sztuki).
Jednym z najwcześniejszych utworów Herberta, w którym
można odnaleźć niektóre elementy jego systemu poetyckiego jest
Siódmy anioł z tomu Hermes, pies i gwiazda . Wiersz ten jest
jednak niemal niezauważany przez badaczy i do dziś nie doczekał
się samodzielnej analizy. 3
SIÓDMY ANIOŁ
1 Siódmy anioł
2
jest zupełnie inny
3
nazywa się nawet inaczej
4
Szemkel
2 Chodzi tu wyłącznie o debiut książkowy. Wcześniej, od 1948 roku, Herbert
publikował sporadycznie artykuły (między innymi w „Tygodniku
Wybrzeża”, gdzie ukazał się popularyzatorski cykl Poetyka dla laików ) oraz
recenzje i szkice (w „Arkonie” i „Tygodniku Powszechnym”). Pierwsze jego
wiersze ukazały się w 1950 roku na łamach prasy katolickiej („Tygodnik
Powszechny” i „Dziś i Jutro”).
3 Wiele miejsca poświęca wprawdzie temu utworowi Andrzej Kaliszewski w
swojej książce o poezji Herberta (Kaliszewski 1982:122 i n.), ale jego
angelologiczne rozważania dotyczą przede wszystkim kwestii zgodności czy
niezgodności imion aniołów Herberta z pocztem siedmiu aniołów i niemal
nie dotykają treści samego wiersza. Natomiast Barańczak poświęca temu
utworowi zaledwie kilka zdań, w których mówi tylko o tytułowym siódmym
aniele jako o „zarażonym ludzką niedoskonałością” (Barańczak 1994:115).
Slavica tergestina 7 (1999)
SIÓDMY ANIOŁ JEST... («SIÓDMY ANIOŁ» HERBERTA)
147
5
to nie co Gabriel
6
złocisty
7
podpora tronu
8
i baldachim
10
stroiciel chórów
11 ani także
12
Azrael
13
kierowca planet
14
geometra nieskończoności
15
doskonały znawca fizyki teoretycznej
16
Szemkel
17
jest czarny i nerwowy
18
i był wielokrotnie karany
19
za przemyt grzeszników
20 między otchłanią
21 a niebem
22
jego tupot nieustanny
23
nic nie ceni swojej godności
24
i utrzymują go w zastępie
25
tylko ze względu na liczbę siedem
26
ale nie jest taki jak inni
27
nie to co hetman zastępów
28
Michał
29
cały w łuskach i pióropuszach
30 ani to co Azrafael
31 dekorator świata
32
ze skrzydłami jak dwa dęby szumiące
34
ani nawet to co
35
Dedrael
36
apologeta i kabalista
37
Szemkel Szemkel
Slavica tergestina 7 (1999)
9
ani to co Rafael
33
opiekun bujnej wegetacji
148
Roman Bobryk
38
dlaczego nie jesteś doskonały
40 malarze bizantyńscy
41 kiedy malują siedmiu
42
podobnego do tamtych
44 sądzą bowiem
45 że popadliby w herezję
46
gdyby wymalowali go
47
takim jak jest
48
czarny nerwowy
49
w starej wyleniałej aureoli 4
Istnieją dwa typy odbioru przekazów artystycznych. Jeden
polega na tym, że przekaz odczytuje się w języku, którym
dysponuje odbiorca. Pod pewnymi względami język ten może być
zgodny z językiem dzieła, ale zasadniczo nie jest – na dzieło
nakłada się zewnętrzny dla niego system konotacji i wartościowań.
Strategia drugiego jest inna. Tu odbiorca zawiesza swoją,
powiedzmy za Eco, „encyklopedię” i tylko trzyma ją w pogotowiu.
Sam zaś usiłuje rozszyfrować autorski język/kod
konceptualizowania przedstawianego świata.
Współczesna refleksja o przekazie artystycznym stoi na
stanowisku, że dzieło rozszyfrowuje się samo. Łotman
powiedziałby – uczy własnego języka, a Barańczak czy Balcerzan
– samo pokazuje swój język. Najprostsze strategie takiego
uczenia/pokazywania to operacje na świecie przedstawionym i na
jego tekstowej postaci (na artefakcie). Operacje te to nic innego jak
segmentacja poziomów prymarnych (obligatoryjnych) na
sekundarne (autorskie) jednostki znaczące. Naszym zadaniem jest
więc rozpoznanie tych jednostek i ustalenie ich znaczenia.
Pokazując język sztuka nie pokazuje znaczeń i to jest obszar w
miarę luźnych interpretacji i pewnej swobody odbiorcy. Pokazuje
natomiast (i nie może tego pokazywania uniknąć) właśnie
segmentację. Rzecz polega więc na tym, by właściwie tę autorską
segmentację – granice tych jednostek znaczeniowych –
4 Tekst wiersza według drugiego wydania tomu Hermes, pies i gwiazda
(Herbert 1997:61-63).
Slavica tergestina 7 (1999)
39
– sarkają aniołowie
43
odtwarzają Szemkela
SIÓDMY ANIOŁ JEST... («SIÓDMY ANIOŁ» HERBERTA)
149
zidentyfikować. A sztuka w tym pomaga. Na różnych poziomach,
różnej rangi i różnej wielkości. Od serii powtórzeń na poziomach
artykulacyjnych (fonologiczne w literaturze, kinetyczne w filmie,
grafemicznych w malarstwie) do serii (co najmniej dwuczłonowej)
na poziomach kompozycyjnych.
W tekstach poetyckich segmentacja na poziomach
kompozycyjnych pokrywa się zwykle z graficznym
rozczłonkowaniem tekstu, tj. z podziałem na wersy i strofy, a
większe jednostki znaczeniowe najczęściej tworzone sa w oparciu
o takie rozczłonkowanie utworu – ich granice pokrywają się z
granicami wersów i strof.
Tak właśnie wygląda to w przypadku wiersza Herberta.
Kompozycyjnie rozpada się on na 3 części: wstęp wprowadzający
tematykę utworu – „inność” siódmego anioła (w. 1-4), część
zasadnicza opisującą ową inność w relacjach z pozostałymi sześciu
aniołami (w. 5-39) i opisującego spojrzenie na odmienność
Szemkela z innej perspektywy epilogu (w. 40-49). Centralna część
wiersza opisująca inność siódmego anioła również składa się z
trzech niemal równych części „symetrycznie rozmieszczonych
względem siebie”. Kryterium, na podstawie którego dokonuje się
ten podział jest sposób opisu Szemkela. Pierwsza (w. 5-15) i
trzecia (w. 27-36) część opisują go przez negację, tj. określają
jakich cech sześciu aniołów Szemkel nie posiada, część druga
(środkowa) pokazuje go zaś takim, jaki jest. Przy próbie
graficznego przedstawienia kompozycji wiersza możemy otrzymać
następujący jego obraz:
Siódmy anioł
jest zupełnie inny
nazywa się nawet inaczej
Szemkel
to nie co Gabriel
złocisty
podpora tronu
i baldachim
Szemkel
jest czarny i nerwowy
i był wielokrotnie karany
za przemyt grzeszników
nie to co hetman zastępów
Michał
cały w łuskach i pióropuszach
ani to co Rafael
stroiciel chórów
między otchłanią
a niebem
jego tupot nieustanny
ani to co Azrafael
dekorator świata
opiekun bujnej wegetacji
ze skrzydłami jak dwa dęby
szumiące
ani także
Azrael
nic nie ceni swojej godności
i utrzymują go w zastępie
Slavica tergestina 7 (1999)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin