Franciszek Florentczyk –architekt i rzeźbiarz, pierwszy włoski artysta działający w Polsce,
Bartolommeo Berrecci – architekt i rzeźbiarz, twórcy renesansowej przebudowy na Wawelu,
jak również
Jan Maria Padovano –włoski rzeźbiarz,
Santi Gucci –florencki architekt i rzeźbiarz,
Bernardo Morando – architekt, twórca projektu i do swojej śmierci wykonawca idealnego miasta twierdzy, Padwy północy, perły renesansu – Zamościa,
Jakub Balin – architekt i budowniczy, twórca tzw. renesansu lubelskiego. - Lublin (kościół pobernardyński, kościół pw. św. Wojciecha) - Kazimierz Dolny (fara) - Końskowola (kościół).
Miejscową odmianą stylu renesansowego był tzw. renesans lubelski, który opanował obszar dzisiejszej Lubelszczyzny na przełomie XVI i XVII stulecia (spotykany jest także daleko poza regionem). Do istotnych obiektów, które przyczyniły się do rozwoju tego stylu zaliczany jest lubelski kościół pw. Nawrócenia św. Pawła, wówczas świątynia franciszkanów obserwantów, zwanych też bernardynami. Wzniesiony przez zakonników gotycki kościół wielokrotnie niszczony był przez pożary. Po takiej klęsce w 1602 roku świątynia odrestaurowana została w stylu renesansowym przez architektów włoskiego pochodzenia Jakuba Balina i Rudolfa Negroniego. Wówczas system halowy zmieniono na bazylikowy, wykonano też sklepienia zdobiąc je sztukaterami, które stały się charakterystycznym detalem renesansu lubelskiego. Wiele cech tego stylu rozpoznamy w jednonawowym kościele pw. św. Wojciecha na Podwalu. Pojedziemy też do Kazimierza Dolnego, by w szczegółach przyjrzeć się tamtejszej farze. Początki kościoła sięgają średniowiecza, ale nowy kształt nadał mu wspomniany już Jakub Balin. Podziwiać będzimy zarówno wspaniałe sztukaterie i organy, jak i bogate wyposażenie. W drodze powrotnej do Lublina - tym razem trasą warszawską - zatrzymamy się jeszcze przy kościele w Końskowoli.
1.Kraków, katedra na Wawelu, Obramienie i nagrobek Jana Olbrachta – Franciszek Florentczyk- ok.1505; kaplica grobowa króla Jana Olbrachta zm. 1501; fundacja: matka Elżbiet ahabsburżankazm.1503-żona Kazimierza Jagiellończyka, brat Zygmunt – król polski od 1506 – główny promotor renesansu w Polsce; dzieło powstało równocześnie z obramieniem okiennym i wykuszem w zachodnim skrzydle zamku wawelskiego – pierwsza manifestacja renesansu; schemat przyściennego pomnika arkadowego; repertuar dekoracyjny oparty na wzorach antycznych: florenckie formy Quattrocenta-
· pilastry z głowicami korynckimi
· ornament kandelabrowy na płycinach wnęki niszy
· panoplia na zewn. pilastrach
· kasetony na sklepieniu niszy
· fryz z palmet na belkowaniu
· festony owocowe na cokole
· materiał kamień
Miedzy herbami domu Habsburgów i Wielkiego Księstwa Litewskiego – godło Polski – orzeł w antycznym wieńcu, motyw znany ze starożytności.
2. Płaskorzeźbione obramienie okienne, oprawa wykusza, ok. 1505, Franciszek Florentczyk, skrzydło zachodnie zamku wawelskiego, Kraków; oprawa architektoniczna okna wykusza skrzydła zachodniego; fundacja: królewicz Zygmunt; pierwszy etap przebudowy rezydencji na styl florenckiego Quattrocenta; na fryzie belkowania godło Polski pomiędzy dwoma herbami, herb domu Habsburgów i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Dekoracja cokołu jest uzupełnieniem z 18.w. 1502-1507 Franciszek Florentczyk – przebudowa skrzydła zachodniego wawelskiego z inicjatywy królewicza Zygmunta.
3. Dziedziniec zamku wawelskiego w Krakowie, widok na trójkondygnacyjne arkadowe krużganki, 1507 – 1516 przebudowa pod kierownictwem Franciszka Florenckiego, od 1530-1536 (36 pożar, 1507-36 kapitalna przebudowa zamku królewskiego) pod kierownictwem Bartłomieja Berrecciego; najpiękniejszy krużganek renesansowy w Europie Środkowej; rozwiązania późnego toskańskiego Quattrocenta :
dwie kondygnacje arkad – renesansowe, trzecie – tradycje rodzime Polski – krużganki biegną wzdłuż tzw. komnat paradnych, wyższych niż dolne pokoje, mają zadanie podpierania dachu okapowego, włoskie piano nobile zajmowały pierwsze piętro, architekt zrezygnował z systemu arkadowego, wysmukłe kolumny przewiązał w połowie wysokości pierścieniem, a na głowicę nałożył ozdobne nasadniki tzw. dzbanuszki. Krużganki pełnią funkcję reprezentacyjną i komunikacyjną.
4. Brama wjazdowa Zamku Królewskiego na Wawelu, prowadząca na dziedziniec. Bartłomiej Berrecci 1513. Budynek bramy składa się z dwóch pięter. Ostatnia kondygnacja powtarza bardzo popularny w starożytnym Rzymie motyw łuku triumfalnego z dwoma przelotami, dużymi i małym, trzeci dodano później. Środkowe największe ozdobione jest łacińskim napisem: SI DEUS NOBISCUM QUIS CONTRA NOS – jeśli Bóg z nami któż przeciw nam. Nad oknem drugiego pietra motyw heraldyczny Orła piastowskiego z data 1370. pochodzący z zamku Kazimierza Wielkiego w Łobzowie. W sieni znajdują się tarcze z herbami Polski, Litwy i Sforzów dłuta Berrecciego, wykonane w 1534 r. Podłucza dwóch arkad w sieni zdobią rozety, dzieło Franciszka Florentczyka (1507) i Berrecciego (1525). Zwieńczenie attyką w tylu klasycyzującym koń. 18 w. W sieni znajdują się tarcze z herbami Polski, Litwy i Sforzów oraz malowane personifikacje 4 cnót kardynalskich: LIBERALITAS RELIGIO IUSTITIA FORTITUDO.
5. Widok na ostatnią kondygnację – piano mobile, zamku Królewskiego na Wawelu, fryz z popiersiami cesarzy i cesarzowych, dzieło Dionize Stuby, 1535-1536, obiegający skrzydło wschodnie i południowe. Fryz ten zdobił pierwotnie wszystkie ściany pałacu od strony dziedzińca.
@PORTRET KRÓLOWEJ ANNY JAGIELLONKI. Marcin Kober (zm. przed 1609), przed 1595. Olej na płótnie. Córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy ukazana w stroju wdowim, po śmierci męża, Stefana Batorego. Podobizna królowej, pędzla nadwornego malarza, należy do najlepszych polskich portretów epoki renesansu. Ze zbiorów cesarskich w Wiedniu
6. Malarz Nieznany"Portret Zygmunta I Starego", 2. poł. XVI w., olej na płótnie, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków., tzw. portret oficjalny, wystrój Sali Poselskiej na Wawelu, starano się nawiązać do jej historycznych funkcji, razem z portretem Anny Jagiellonki jego córki.?
7. Portal gotycko – renesansowy, wnętrze zamku wawelskiego, Kraków, prawdopodobnie warsztat Benedykta Sandomierzanina, królewski budowniczy ok. 1527 -1530; dwa stylowe nurty, tradycyjny i renesansowy; Tradycyjna forma odrzwi, laskowania zarysowujące ostre geometryczne wzory, ostro cięte ażurowe motywy gałęziowe i sznurowe. Renesansowy repertuar dekoracyjny widoczny szczególnie w nadprożach: klasyczne pasy ornamentalne w gzymsach, wole oczka, perełki, liście akantu, rozetki i inne…niektóre laski zarysowują półkola typowe dla nowego stylu.
8. Sala zwana Izbą Poselską, służyła królowi za salę audiencjonalną, najwyższe piętro wschodniego skrzydła zamku wawelskiego, Kraków, stolarz nadworny Sebastian Tauerbach, któremu pomagał złotnik i snycerz Hanusz, lata 30. 16 w., galeria portretów różnych stanów społecznych, tzw. Głowy Wawelskie, pierwotnie 194, do dziś zachowało się 30 główek, drewniane głowy naturalnej wielkości, dekorują polichromowane kasetony stropu, pierwotnie typowy dla renesansu belkowany strop z kasetonami tzw. skrzyńcami, główki były połączone w programem historyczno ikonograficznym.
9.Fryz podstropowy sali Turniejowej, komnata zamku wawelskiego w Krakowie, 1534 Hans Durer, po śmierci artysty w 1535 roku dokończył Antoni z Wrocławia autor fryzu z przeglądu wojska w sienie poprzedzającą salę Poselską. Kraniec sali Turniejowej, przedstawia zawody rycerskie, rozgrywane przy muzyce dwóch orkiestr, i dołu ozdobiony malowanymi girlandami. Ulubiona w renesansie tematyka rycerska otrzymała tu potoczną środkowoeuropejską wersję malarską w nowym stylu.
10. Bitwa pod Orszą, obraz namalowany ok. 1515-20, dla klasztoru Franciszkanów przez nieznanego artystę z kręgu niemieckiego. Wniesienie do malarstwa polskiego nowej tematyki historycznej. Muzeum Narodowe w Warszawie, obraz miał głosić chwałę polskiego oręża na czele z hetmanem Ostrogskiego, pokazany trzykrotnie w różnych momentach bitwy. Przestrzegana jest jedność miejsca, natomiast nie przestrzega się jedności czasu – jest to obraz symultaniczny. Dzieło wpisuje się w program wprzęgnięcia sztuki w służbę idei, gloryfikując sukcesy państwa. Program ten dojrzewa w pierwszej ćwierci 16 w. Pokrewne sceny bitewne malowali Jorg Breu i Albrecht Altdorfer. Uderzające podobieństwo do ryciny A. Durera, Wielka Armata z roku 1518.
Bitwa pod Orszą – bitwa stoczona pod Orszą, w czasie wojny litewsko-moskiewskiej 1507-1508 przez połączoną armię polsko-litewską z armią moskiewską.
Wojska litewskie pod wodzą hetmana wielkiego litewskiego Konstantego Ostrogskiego, wspierane przez 5000 polskich zaciężnych dowodzonych przez wojewodę lubelskiego Mikołaja Firleja skoncentrowały się w okolicach Nowogródka. Celem armii polsko-litewskiej było uwolnienie Smoleńska od oblegającej twierdzę armii moskiewskiej wielkiego księcia Wasyla III.
Bitwa pod Orszą - obraz batalistyczny przedstawiający bitwę stoczoną 8 września 1514 pomiędzy wojskami polsko-litewskimi a moskiewskimi. Jest jedynym dziełem tego typu w polskim malarstwie renesansowym. Datę powstania obrazu szacuje się na lata 1520-1534.Wykonanie obrazu zlecono jednemu z nadwornych malarzy-kartografów, nieznanego z imienia (w literaturze występuje jako Mistrz Bitwy pod Orszą). Technika i wymowa dzieła wskazuje na artystę z kręgu Lucasa Cranacha starszego, zaś drobiazgowość w odtworzeniu szczegółów na bezpośredniego uczestnika bitwy. Autoportret artysty znalazł się na obrazie - przedstawiony jest ona jako nieuzbrojona postać w stroju niemieckim, siedząca na pieńku na brzegu rzeki Dniepr, przyglądająca się przebiegowi bitwy, jednocześnie kadrując palcami pole widzenia przyszłego dzieła.
Obraz przedstawia z lotu ptaka kilka etapów bitwy, o czym świadczą te same postacie pojawiające się w wielu miejscach - sam hetman Konstanty Ostrogski przedstawiony jest 3 razy. Szczegóły wyposażenia i uzbrojenia oraz portrety wodzów zostały odtworzone realistycznie i z wielką dokładnością - pokazano m.in. takie sceny jak wylewanie wody ze zbroi po przeprawie przez rzekę. Niektóre sceny ocierają się o groteskę, inne kładą nacisk na okrucieństwo bitwy.
Obraz nie zachował się w całości. Dokładna analiza sugeruje, że był wyższy i zamknięty linią horyzontu. Zachwiana symetria świadczy o tym, że przycięto 1/5 szerokości z lewej strony. Dwie ścierające się kolumny ciężkiej piechoty dawniej stanowiące centrum obrazu, obecnie są przesunięte ku lewej stronie.
Dzieło to powstałe na zamówienie króla miało wydźwięk propagandowy, choć sama bitwa nie przyniosła za sobą wielkich konsekwencji strategicznych. Oglądający obraz widzi pięknie przedstawione szyki polskiego wojska, natomiast wojsko moskiewskie przedstawione jest jako zdezorganizowana masa ludzka.
W 1512 roku wielki książę moskiewski Wasyl III rozpoczął wojnę z Polską i Litwą pod pretekstem niewłaściwego traktowania jego siostry Heleny, wdowy po królu Aleksandrze Jagiellończyku. Wasyl liczył, że w wyniku tej wojny osiągnie znaczne zdobycze terytorialne na zachodzie, głównie kosztem słabszej Litwy. Wojna trwała długo. W końcu król Zygmunt wprowadził do walki na wschodzie siły polskie. Ich celem było zdobycie utraconego Smoleńska. Sukces ten był jednak niewykorzystany. Konstanty Ostrogski zwyciężył, ale zmarnował potem sporo czasu i dopiero w końcu września stanął pod Smoleńskiem.
Wasyl Szujski zdążył przygotować twierdzę do obrony. Smoleńsk pozostał przy Moskwie, Orsza nie zmieniła ogólnego wyniku kampanii. Nie było to jednak zwycięstwo daremne. Udowodniło ono, iż armia polska i litewska mogą ściśle ze sobą współdziałać i odnosić sukcesy.
11. Widok od zewnątrz na kaplicę Zygmuntowską przy katedrze wawelskiej w Krakowie, warsztat Bartłomieja Berrecciego 1519 -1533.
12. Wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej, widok na ścianę zachodnią z nagrobkiem króla Zygmunta Starego 1529-1531, fundatora kaplicy, dźwignięty w latach 1574-1575 w górę, by dać miejsce pomnikowi grobowemu syna, Zygmunta Augusta.
13. Kopuła kaplicy Zygmuntowskiej, ok. 1526, warsztat Bartłomieja Berrecciego, wykwit dojrzałego renesansu włoskiego w jego artystycznym oraz technicznym aspekcie, kopuła z bębnem na planie koła, od zewnątrz bęben ośmioboczny, całość wieńczy latarnia z figurą putta dźwigającego koronę, bęben przebity wieńcem okrągłych okien, na podniebieniu czaszy powtarza się koncentryczny układ listew, które krzyżują się z listwami poprzecznymi, które wybiegają jak promienie ze świetlistego koła u podnóża latarni, tworząc charakterystyczny motyw sztuki renesansowej, kasetony. Na sklepieniu latarni w sferze najintensywniejszego światła Berrecci sygnuje swe dzieło-twórca B.B lub z B.B wykonałem to dzieło. Wrażenie wirowania, ruchu, manierystyczne podejście do tematu odnoszące się do filozofii neoplatońskiej?
14. Fragment dekoracji architektonicznej ściany tarczowe we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, partie ornamentalne krakowskiej budowli wykonano głównie w latach 1525-1528, warsztat Bartłomieja Berrecciego. Igraszki bóstw morskich, nereid i trytonów, wzbogacone postaciami i scenami mitologicznymi zaczerpniętymi ze świata rzymskiego antyku – takie dekoracje popularne były na rzymskich sarkofagach i mogą odnosić się do symboliki zaświatów. Podobieństwo do fresku Rafaela-Triumf Galatei, 1516-1517 w Villa Farnesina
15. Nisza nagrobna króla Zygmunta Starego, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, zgodnie z umową z 6 lutego 1529 Bartłomiej Berrecci zobowiązał się do wykonania rzeźby figuralnej króla. Rzeźba była gotowa przed 31 marca 1531, wybitne dzieło pod względem artystycznym, mające wpływ na polską rzeźbę nagrobną, aż po drugą ćwierć 17 wieku. Daje początek nowemu układowi figury w nagrobku, prezentuję nową koncepcję przedstawiania postaci zmarłego, koncepcja przeciwstawna średniowiecznej jest wykładnikiem znanej w renesansie filozofii neoplatońskiej, która wpłynęła na rzeźbę nagrobną włoską pocz. 16 stulecia.
· wykuta w czerwonym węgierskim marmurze
· figura monarchy w zbroi, koronie i płaszczu, z jabłkiem i berłem w dłoni – symbol insygnia królewskich, dziś berła już nie ma, nie istnieje pierwotny sarkofag
· postać zmarłego leży na boku ze wspartą głową na ramieniu, nogi przełożone tzw. ruchliwe nogi, które wskazują że postać zmarłego jest jakby uśpiona, nie przeszła do stanu permanentnego snu – władca gotowy do obrony i walki Ojczyzny
· motyw budzenia się ze snu i wstawania
· dekoracyjna stylizacja zbroi i szat
· Berrecci ten typ nagrobka przeszczepił z Włoch – inspirując się Andrea Sansovino wykonywującego w latach 1505- 1507 nagrobki kardynałów – Basso i Sforzy
· nad wizerunkiem zmarłego tondo z Matką Boską i dzieciątkiem
16. Rzeźba figuralna św. Zygmunta patrona króla Zygmunta Starego, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, ściana południowa, ok. 1529-1531, odznacza się najwyższym poziomem artystyczny ze wszystkich sześciu posągów. Święty w spopularyzowanej w Polsce renesansowej zbroi krenelowanej, w pozie swobodnego kontrapostu. Z koroną na głowie, płaszczu i kulą w lewej dłoni- symbol ?, zindywidualizowane rysy twarzy mogą nawiązywać do samego króla. Rzeźbę wykonał prawdopodobnie Berrecci lub jego warsztat.
17. Rzeźba figuralna św. Pawła, przedstawiciel Kościoła Chrystusowego na ziemi, we wnętrzu kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, ściana wschodnia, ok. 1529-1531.
18. Tondo kute w czerwonym marmurze z wizerunkiem biblijnego króla Salomona, 1531, zgodnie z umową podpisaną 6 lutego 1529 przez Berrecciego, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Salomon któremu nadano cechy portretu Zygmunta I umieszczono nad posągiem niszowym św. Zygmunta patrona króla. Salomon i Dawid biblijni królowie uważani byli za patronów władców, a w rytuale koronacyjnym królów polskich z 15 wieku Dawid i Salomon wymieniani są kilkakrotnie. Salomon dzierży berło, a w lewej ręce rozwinięty rulon antycznego kodeksu, symbol władcy pełnego mądrości i legendarny autor Pieśni nad Pieśniami.
19. Tondo kute w czerwonym marmurze z wizerunkiem biblijnego króla Dawida, 1531, zgodnie z umową podpisaną 6 lutego 1529 przez Berrecciego, wnętrze kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, Dawid umieszczony został nad posągiem niszowym św. Jana Chrzciciela, występuje tu jako muzyk i autor Psalmów, w lewej dłoni trzyma harfę i takiż rozwinięty zwój, prawą uderza w struny instrumentu.
20. Widok na wewnętrzne skrzydła ołtarza w kaplicy Zygmuntowskiej, ściana wschodnia, warsztat norymberski 1531-1538, 10 scen z życia Marii, której wezwanie nosi kaplica, oraz postacie św. Stanisława i Wojciecha, wraz z rzeźbami św. Floriana i Wacława w niszach ściany przeciwnej tworzą grupę czterech patronów Polski, treści ideowe i cały system ikonograficzny był starannie przemyślany. Cenne dzieło sztuki złotniczej jak i malarskiej, płaskorzeźby Peter Flotner, cyzelował Melchior Baier, 1531 Hans Durer-malarz nadworny przygotował rysunki pomocnicze, które wysłano do Norymbergii, wzór wypukłości reliefu, wyrzeźbił w drewnie Jan – snycerz królewski. Pentaptyk o szerszej części środkowej i dwóch parach skrzydeł bocznych z podwójnymi predellami. Na predelli znajduje się napis fundacyjny, po bokach wizerunki Zygmunta I, i Zygmunta Augusta.
21. Widok na zamknięty ołtarz w kaplicy Zygmuntowskiej w katedrze krakowskiej, 1531-1538, warsztat norymberski, 14 scen z legendą o Chrystusie ?, malowanych na drewnie przez Georga Pencza, sceny ołtarza nawiązują do płaskorzeźb i obrazów włoskich 15 i pocz. 16 w., pod względem stylowym jest to dzieło renesansu, zachowując jedynie tradycyjną formę ołtarzową
· wielopostaciowe układy przestrzenne
· architektura o klasycznych formach
· poprawne skróty perspektywiczne oparte na zdobyczach włoskiej praktyki
22. Płyta epitafijna kardynała Fryderyka Jagiellończyka zm. 1503, brąz mecenat Zygmunta Starego w zakresie rzemiosła artystycznego, dzieło warsztatu Piotra Vischera, Norymbergia, 1504, Katedra wawelska, Kraków. ?
23. Architektura rezydencjonalna, Piotrków Trybunalski, zamek-wieża, fundacja Zygmunta I, 1511-1518, arch. prawdopodobnie Benedykt Sandomierzanin, pełni funkcję obronną jak i reprezentacyjną, odbywały się tu zjazdy sejmowe i senackie, budowa na planie kwadratu o trzech kondygnacjach, komnaty paradne – piano nobile na ostatnim piętrze, prosta forma architektoniczna, miała naśladować wieże mieszkalne na Śląsku z 14 w. (Świny, Witków, Śledlęncin)
24. Płyty nagrobne w katedrze w Gnieźnie, Joannes Fiorentinus – Jan Florentczyk, 1516 -1518, od lewej płyta nagrobna Jana Łaskiego, arcbp. Jana Gruszczyńskiego, arcybp. Andrzeja Boryszewskiego, fundacja prymasa Jana Łaskiego ( polityk, uczony, prawnik, opracował zbiór ustaw zwanych Statut Łaskiego, poseł królewski) kute w czerwonym marmurze węgierskim, powtarzają ten sam schemat, łączą elementy starożytnej tablicy grobowej na cokole – cippus z ulubionym pod kon.15 wieku i pocz.16 wieku we Włoszech, motywem wieńca ze znakiem heraldycznym w środku. Takie płyty popurane były we Włoszech na pocz.16 w. Kompozycja płyty nagrobnej nie przyjęła się w Polsce, tarcza herbowa w otoku wieńca znajduje się u góry płyty, tablica inskrypcyjna na dole. Na płycie prymasa Łaskiego herb Łodzia w otoku grubego wieńca kwiatowego z rozwianymi wstęgami – ważność rodowego znaku herbowego.
25. Płock, katedra, 1532-1534, fundacji Andrzeja krzyckiego, biskupa płockiego, Bernardo de gianotis i Jan Cini, Bazylika katedralna Wniebowzięcia NMP w Płocku – najstarsza katolicka świątynia i najcenniejszy zabytek miasta, miejsce spoczynku władców Polski. Jej oficjalny tytuł to ...
MarekMaly