Geografia-Vademecum.pdf

3. Ziemia jako Êrodowisko ˝ycia,

jej historia i obraz wspó∏czesny

3.1. Làdy i oceany na Ziemi

A˝ 71% powierzchni Ziemi zajmujà morza i oce-

any (Spokojny, Atlantycki, Indyjski i Arktyczny),

a pozosta∏à cz´Êç stanowià làdy.

Oceany sà rozmieszczone nierównomiernie

– zajmujà:

Ziemia widziana z orbity oko∏oziemskiej. Powierzchnia ca∏ko-

wita Ziemi to oko∏o 510 mln km 2 , w tym 361 mln km 2

zajmujà

morza i oceany.

60,6% powierzchni pó∏kuli pó∏nocnej

81,6% powierzchni pó∏kuli po∏udniowej

63,6% powierzchni pó∏kuli wschodniej

81,4% powierzchni pó∏kuli zachodniej

Làdy – 29,2%

Oceany – 70,8%

Charakterystyka kontynentów

Kontynent

Powierzchnia

(w mln km 2 )

Ârednie

wzniesienie (w m)

Najwy˝szy szczyt/

wysokoÊç (w m n.p.m.)

Najg∏´bsza depresja

(w m p.p.m.)

Azja

44,4

292

Mount Everest

(Czomolungma)

8848

Morze

Martwe

420

Afryka

30,3

657

Kibo (Uhuru

w masywie

Kilimand˝aro)

5895 jezioro Assai 153

Ameryka

Pó∏nocna

24,2

781

McKinley

(Denali)

6194

Dolina

Âmierci

Ameryka

Po∏udniowa

17,8

655

Aconcagua

6960

jezioro Laguna

del Carbon

105

Antarktyda

14,0

2030

Góra Winsona 5139

–

Europa

10,5

292

Mont Blanc

4807

Nizina

Nadkaspijska

Australia

z Oceanià

8,5

330

Yaya (Puncak

Jaya)

5030 jezioro Eyre

3. Ziemia jako Êrodowisko ˝ycia, jej historia i obraz wspó∏czesny

Formy ukszta∏towania terenu na làdach

WysokoÊç lub g∏´bokoÊç bezwzgl´dna – wysokoÊç lub g∏´bokoÊç mierzona od poziomu morze, za-

pisywana w metrach nad poziomem morza (m n.p.m.) lub w metrach pod poziomem morza (m p.p.m.)

WysokoÊç wzgl´dna – wysokoÊç mierzona wzgl´dem jakiegoÊ punktu odniesienia (np. dna doliny, rzeki, po-

ziomu jeziora), ale nie poziomu morza , zapisywana w metrach (m). WysokoÊç bezwzgl´dna okreÊlonego

punktu zawsze ma t´ samà

wartoÊç. Wynika to z przyj´-

cia tego samego poziomu

poczàtkowego pomiaru

– poziomu morza (0 m).

m n.p.m.

250

200

wysokoÊç

wzgl´dna

wysokoÊç wzgl´dna

wysokoÊç

bezwzgl´dna

150

100

poziom morza

Pomiar wysokoÊci wzgl´dnej i bezwzgl´dnej

Rodzaj formy

Charakterystyka

Przyk∏ad

depresje

obszary po∏o˝one poni˝ej poziomu morza

Morze Martwe (420 m

p.p.m.)

niziny

obszary po∏o˝one od 0 do 300 m n.p.m.

Nizina Amazonki

wy˝yny

obszary po∏o˝one powy˝ej 300 m n.p.m., gdzie

wysokoÊci wzgl´dne nie przekraczajà 300 m

Wy˝yna Tybetaƒska

góry

obszary po∏o˝one powy˝ej 300 m n.p.m.,

gdzie wysokoÊci wzgl´dne przekraczajà 300 m

Alpy

Formy ukszta∏towania dna oceanicznego

Rodzaj formy

Charakterystyka

Przyk∏ad

szelf

cz´Êç dna oceanicznego z p∏ytkim morzem

o g∏´bokoÊci od 0 do 200 m p.p.m.

szelf Morza Pó∏nocnego

stok kontynentalny pochy∏a powierzchnia dna oceanicznego ∏à-

czàca szelf z basenem oceanicznym

basen oceaniczny

rozleg∏a cz´Êç dna oceanicznego o g∏´bokoÊci

od 4000 do 6000 m p.p.m.

Basen Wschodnio-

pacyficzny

grzbiet oceaniczny podmorskie ∏aƒcuchy górskie

Grzbiet Pó∏nocno-

atlantycki

rów oceaniczny

wàskie i g∏´bokie obni˝enia

Rów Mariaƒski

10 000

Profil hipsometryczny

w formie wykresu ukazu-

je struktur´ ukszta∏towa-

nia powierzchni Ziemi

(lub jej fragmentu).

Przedstawia wysokoÊç

làdów i g∏´bokoÊç oce-

anów oraz procentowy

udzia∏ terenów o okre-

Êlonej wysokoÊci lub

g∏´bokoÊci.

8 000

8848 m n.p.m.

najwy˝szy szczyt

6 000

làdy

4 000

Êrednia wysokoÊç

làdów 875 m

2 000

szelf kontynentalny

poziom morza

rów

oceaniczny

s tok

kontynentalny

Êrednia g∏´bokoÊç

oceanów 3794 m

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

najwi´ksza g∏´bia 10 911 m p.p.m.

12 000

100

powierzchnia (%)

3.2. Atmosfera

Atmosfera to pow∏oka otaczajàca Ziemi´,

sk∏adajàca si´ z mieszaniny gazów tworzàcych

powietrze: azotu (78%), tlenu (21%) oraz in-

nych (1%).

Atmosfera jest zbudowana warstwowo. Podstawà

podzia∏u sà warunki termiczne. Ka˝da z warstw

ma tez charakterystyczne zjawiska fizyczne, sk∏ad

chemiczny i ciÊnienie atmosferyczne. Wyró˝nia-

my nast´pujàce warstwy:

troposfer´

stratosfer´

mezosfer´

termosfer´

egzosfer´

strefa przejÊciowa na granicy atmosfe-

ry i przestrzeni kosmicznej

czàsteczki gazów (wodoru i tlenu) po-

ruszajà si´ z du˝à pr´dkoÊcià i uciekajà

w przestrzeƒ kosmicznà

si´ga powy˝ej 600 km

temperatura powietrza spada wraz z wy-

sokoÊcià do –270°C

1000

powstajà tu zorze polarne

EGZOSFERA

krà˝à liczne sztuczne satelity, np. mete-

orologiczne

si´ga od oko∏o 80 km do oko∏o 600 km

temperatura powietrza roÊnie wraz

z wysokoÊcià do 1500°C

500

tworzà si´ tutaj chmury srebrzyste

spala si´ tu wi´kszoÊç meteorytów

200

si´ga od 50 km do 80 km

TERMOSFERA

temperatura powietrza spada wraz z wyso-

koÊcià

100

zorze polarne

–90°C

posiada warstw´ ozonowà, poch∏a-

niajàcà promieniowanie ultrafioletowe

si´ga do 50 km

MEZOSFERA

w oddychamy powietrzem znajdujàcym

si´ w dolnej cz´Êci tej sfery

w zachodzà w niej zjawiska pogodowe,

w znajduje si´ tu prawie ca∏a para wodna,

w tworzà si´ tutaj chmury i pada deszcz

w temperatura powietrza spada wraz

z wysokoÊcià: 0,6°C/100 m (Êrednia tem-

peratura powietrza przy powierzchni Zie-

mi wynosi 15°C)

w ciÊnienie atmosferyczne szybko spada

w miar´ oddalania si´ od powierzchni

Ziemi (Êrednie ciÊnienie atmosferyczne

na poziomie morza wynosi 1013 hPa)

w si´ga od powierzchni ziemi do 7 km

nad biegunami oraz 18 km nad równi-

kiem

0°C

ozonosfera

STRATOSFERA

–70°C

TROPOSFERA

–100

–50

1500[ºC]

Budowa ziemskiej atmosfery

3. Ziemia jako Êrodowisko ˝ycia, jej historia i obraz wspó∏czesny

3.2.1. Elementy pogody

Pogodà nazywamy chwilowy stan wszystkich zjawisk atmosferycznych w danym miejscu i w okreÊlo-

nym czasie. W celu ustalenia stanu pogody obserwuje si´ jej sk∏adniki.

Sk∏adniki pogody i przyrzàdy do ich pomiaru

Temperatura

powietrza

Us∏onecz-

nienie

CiÊnienie

atmosferyczne

WilgotnoÊç

powietrza

Opady

atmosferyczne

Wiatr

Termometr

Heliograf

Barometr

Higrometr

Pluwiometr

(deszczomierz)

Anemometr

(wiatromierz)

wskazuje

wartoÊç

temperatury

powietrza

wskazuje czas

bezpoÊred-

niego pro-

mieniowania

s∏onecznego

wskazuje

ciÊnienie

atmosferyczne

wskazuje

wilgotnoÊç

powietrza

wskazuje

iloÊç opadów

atmosferycz-

nych

wskazuje

kierunek oraz

pr´dkoÊç

wiatru

Jednostka pomiaru

stopnie Cel-

sjusza (°C),

Fahrenheita

(°F) lub

Kelvina (K)

godziny i mi-

nuty

hektopaskale

(hPa)

procenty (%)

milimetry

(mm)

metry na

sekund´ (m/s)

lub kilometry

na godzin´

(km/h)

Sk∏adniki pogody podlegajà cià-

g∏ym zmianom. Ich obserwacja

odbywa si´ w obiektach zwanych

stacjami meteorologicznymi. Wie-

le informacji o stanie pogody

na danym obszarze uzyskaç

mo˝na równie˝ ze zdj´ç satelitar-

nych. Wyniki pomiarów meteoro-

logicznych wszystkich sk∏adników

pogody sà podstawà sporzàdza-

nia map synoptycznych. Umo˝li-

wiajà one analizowanie i przewi-

dywanie pogody.

Zdj´cia satelitarne u∏atwiajà analiz´ zjawisk atmosferycznych, zw∏aszcza na du˝ych obszarach,

np. nad kontynentami.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: