PC opracowanie.pdf

PRAWO PODMIOTOWE

POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

I. Koncepcja prawnonaturalna i system prawny

Prawo podmiotowe i system prawny

– prawo podmiotowe to pewna korzystna dla jednostki sytuacja. Ideologie

prawnonaturalne przyznają prymat podstawowym prawo podmiotowym nad

prawem stanowionym, które jedynie stanowi instrument zabezpieczenia tych

praw. Skrajny nurt pozytywistyczny uznaje „prawo podmiotowe" jako pochodne

systemu norm stanowionych przez kompetentne organy państwowe;

– Koncepcja umiarkowanego pozytywizmu → najbliższa zasadom państwa

praworządnego → uznaje priorytet norm prawa stanowionego przez

kompetentne i demokratycznie powołane organy państwa względem praw

podmiotowych, ale system prawny nie jest stanowiony dowolnie, gdyż respektuje

pewne powszechnie akceptowane wartości, czego gwarancją jest demokratyczny

system wyborów oraz konstytucja → pogląd dominujący;

II. Określenie prawa podmiotowego

Stosunek cywilnoprawny

– koniecznymi elementami każdego stosunku cywilnoprawnego są:

* po jednej stronie prawo podmiotowe ;

* po drugiej stronie odpowiadający mu (to znaczy korelatywnie z nim sprzężony)

obowiązek ;

– wyróżniamy:

* proste stosunki cywilnoprawne – tylko jednej stronie przysługuje prawo

podmiotowe, z którym korelatywnie sprzężony jest obowiązek drugiej strony;

* złożone stosunki cywilnoprawne – każdej stronie przysługuje prawo

podmiotowe skuteczne wobec drugiej strony (podwójna rola: uprawnionych i

zobowiązanych) → normatywnie i funkcjonalnie związana całość;

Definicja prawa podmiotowego

! kwestia kontrowersyjna (wg niektórych w ogólne nieużyteczna) → na cechy tego

pojęcia składają się:

I. jest elementem treści stosunku cywilnoprawnego ; służy do opisania

sytuacji prawnej podmiotu (a więc praw i sprzężonych z nimi obowiązków

innych podmiotów) → cecha ta wskazuje na społeczne aspekty prawa

podmiotowego, co jest z reguły niedoceniane w tradycyjnej doktrynie

cywilistycznej, w której pojęcia tego używa się też na opisanie stosunku

łączącego podmiot z rzeczą, co pomija cechę korelatywnego sprzężenia prawa

podmiotowego z obowiązkami innych osób;

II. wyznaczone jest normami prawnymi , tzn. określają one zdarzenia prawne,

które wywołują konsekwencje prawne polegające na powstaniu praw

podmiotowych oraz je w pewnym stopniu charakteryzują, wskazując podstawy

tego opisu, jak np. decyzje samych stron, zwyczaje, zasady współżycie

społecznego;

III. jest to pewna „sfera możności postępowania” lub „moc prawna” → tzn. są

to pewne wyróżnione przez normy prawne zachowania lub kompetencje

podmiotu uprawnionego, któremu podporządkowane są określone obowiązki

innego lub innych podmiotów prawa cywilnego → obowiązek:

– może polegać na działaniu i zaniechaniu;

– dotyczy czynności psychofizycznych i konwencjonalnych;

– może bezpośrednio obciążać inne podmioty albo może mieć charakter

tylko potencjalny, wymagający aktualizacji, a nawet dokładnego ustalenia

wskutek dokonania czynności konwencjonalnej przez uprawnionego;

– wg koncepcji normatywistycznej istota prawa podmiotowego to kompetencja

stanowienia nakazów lub zakazów przez uprawnionego (czyli dokonywania

tylko czynności konwencjonalnych), w stosunku do czynności

psychofizycznych konstruuje koncepcję domniemanego zakazu działań

naruszających prawo podmiotowe → koncepcja odrzucona przez

Radwańskiego ;

IV. służy ochronie interesów podmiotu uznanych przez prawo i określoną

moralność, przy czym interes ten może nie tylko wynikać z prawa

podmiotowego przyznanego w ramach jakiegoś stosunku prawnego, ale i wtedy

gdy normy prawne nakładają powszechne obowiązki na wszystkich (tzw.

refleksy prawne, np. obowiązek powszechnych szczepień ochronnych lub

leczenia pewnych chorób zakaźnych);

– nie ma prawa podmiotowego ten, komu przysługują kompetencje do

działania wyłącznie w cudzym interesie;

– koncepcję tą po raz pierwszy rozwinął Rudolf Ihering;

→ teoria woli (dawniejsza teoria) – prawo podmiotowego to sfera w której

jednostka może swobodnie przejawiać swoją wolę, ale podstawową wadą

tej koncepcji jest nieuwzględnienie podmiotów które nie mogą skutecznie

wyrazić swojej woli, a jednak przysługują im prawa podmiotowe, jak np.

dzieci czy osoby ubezwłasnowolnione;

V. czyny podmiotu uprawnionego są indyferentne (a nie dozwolone), ale

należy podkreślić, że indyferencja związana jest z tą normą prawną , która

wyznacza określony typ stosunku prawnego, obejmującego prawo podmiotowe.

Natomiast inna norma może już nakładać jakiś obowiązek sprzężony z tym

prawem podmiotowym (obowiązek ten z reguły określony jest w sposób ogólny,

pozostawiający znaczą swobodę uprawnionemu);

VI. związane jest z możliwością żądania od właściwego organu

państwowego, by przymusił zobowiązanego do powinnego zachowania

→ kwestia kontrowersyjna, czy jest to cecha konieczna, choć z pewnością jest to

cecha typowa. Są jednak przypadki, gdy system prawny odmawia podmiotowi

tej kompetencji (tzw. uprawnienia niezupełne), poprzestając na innych skutkach

prawnych, które manifestują prawny charakter danych stosunków społecznych;

P RAWO P ODMIOTOWE – JEST TO PEWNA ZŁOŻONA SYTUACJA PRAWNA WYZNACZONA PODMIOTOM PRZEZ

OBOWIĄZUJĄCE NORMY I CHRONIĄCA PRAWNIE UZNANE INTERESY TYCH PODMIOTÓW . N A SYTUACJĘ TĘ SKŁADAJĄ SIĘ

WOLNE - W ASPEKCIE NORMATYWNYM - ZACHOWANIA PSYCHOFIZYCZNE LUB KONWENCJONALNE PODMIOTU UPRAW -

NIONEGO , Z KTÓRYMI SPRZĘŻONE SĄ ZAWSZE OBOWIĄZKI INNEGO PODMIOTU LUB INNYCH PODMIOTÓW , PRZY CZYM GDY

NORMA PRAWNA TEGO NIE WYŁĄCZA UPRAWNIONEMU PRZYSŁUGUJE RÓWNIEŻ KOMPETENCJA DO ŻĄDANIA , BY ORGAN

PAŃSTWA DYSPONUJĄCY PRZYMUSEM DOPROWADZIŁ DO ZREALIZOWANIA SPRZĘŻONYCH Z PRAWEM PODMIOTOWYM

OBOWIĄZKÓW .

Przydatność koncepcji prawa podmiotowego

– Z punktu widzenia ideologicznego → krytykowana w doktrynie socjalistycznej z

powodu tego, iż jest wyrazem ideologii indywidualistyczno-liberalnej, która

bezpodstawnie traktuje człowieka jako wyizolowaną monadę motywowaną w swej

działalności egoistycznymi tylko interesami, ale na gruncie obecnych założeń

ustrojowych RP, indywidualny interes motywowany pożytkiem ogólnym i

względami moralnymi jest uznany za godny motyw aktywności gospodarczej;

– Z punktu widzenia technicznego → czy jest dostatecznie sprawnym instrumentem

analizy prawnej, skoro dla jego wyjaśnienia należy odwoływać się do bardziej

elementarnych i jednoznacznych pojęć (jak kompetencja, indyferencja) i jeżeli dla

jego określenia podstawowe znaczenie mają korelatywnie sprzężone obowiązki

innych osób. Ale dokonanie opisu sytuacji prawnej jednostek wyłącznie przy

pomocy pojęć podstawowych nie byłoby adekwatne, gdyż nie uwzględniałoby ich

funkcjonalnego powiązania w całość;

* w procesie interpretacji i stosowania prawa cywilnego → nakazuje

koncentrować uwagę na uznanych społecznie interesach podmiotów, a w razie

ich braku lub zbyt ograniczonego występowania, dane prawo podmiotowe nie

przysługuje uprawnionemu lub przysługuje mu w zmodyfikowanej postaci;

III. Uprawnienia

Uwagi ogólne

– termin ten używany jest dosyć powszechnie, ale brak mu stałej definicji;

– termin ten używany jest dla określenia jakoś wyróżnionego elementu prawa

podmiotowego , a użyteczność tego pojęcia polega na tym, iż nie zawsze trzeba

wyznaczać całość przysługującego prawa podmiotowego, poprzestając na

pewnym jego wycinku (uprawnieniu) i mając na względzie, iż stanowi on jedynie

kawałek całości zdeterminowanej interesem podmiotu. Możliwe jest też, że

struktura prawa podmiotowego będzie tak prosta, że zawrze się w treści jednego

uprawnienia;

– wyróżniamy następujące rodzaje uprawnień:

* roszczenia;

* uprawnienia kształtujące;

* zarzuty;

Roszczenia

– uprawnienie polegające na tym, że uprawniony może żądać, aby indywidualnie

oznaczona osoba zachowała się w ściśle określony sposób → uprawnienie

skonkretyzowane pod względem treści i podmiotu, a skorelowany z nim

obowiązek oznaczony jest co do określonego podmiotu → z reguły

przyporządkowana temu materialnoprawnemu uprawnieniu kompetencja zwróce-

nia się do odpowiedniego organu o zastosowanie przymusu;

– zgodnie z art. 120 § 1 kc → roszczenia wymagalne i niewymagalne , co do

których nie zaszły jeszcze wszystkie okoliczności aktualizujące obowiązek

świadczenia;

– ustawa terminem tym posługuje się też na oznaczenie sytuacji prawnej, która nie

jest emanacją prawa podmiotowego (np. art. 344 kc dotyczący roszczeń o

ochronę posiadania);

Uprawnienia kształtujące

– podmiotowi uprawnionemu przysługuje kompetencja do zmiany lub

zakończenia istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną

czynność prawną , co nie oznacza, że nie odpowiadają mu korelatywnie

sprzężone obowiązki, gdyż druga strona ma obowiązek uznać nową sytuację

prawną i dostosować do niej swoje dalsze postępowanie;

– obowiązek ten ma charakter pośredni i ogólny, tzn. jest nieskonkretyzowany w

postaci konkretnego świadczenia;

Zarzut

– swoiste uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia , tylko

wtedy gdy prawo to przewiduje; służy ochronie interesów osoby, przeciwko której

kieruje się roszczenie;

– w prawie procesowym trochę inne znaczenie – twierdzenia pozwanego

zmierzające do wygrania sprawy; zarzut musi być podniesiony przez

uprawnionego, a sąd nie może uwzględnić go z urzedu;

– rodzaje zarzutów:

* trwałe (peremptoryjne)obezwładnienie roszczenia (np. potrącenie lub

przedawnienie);

* przejściowe (dylatoryjne) obezwładnienie roszczenia (np. nie zaoferowanie

świadczenia wzajemnego)

RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH

I. Uwagi wstępne

– rodzaje/postacie praw podmiotowych – kryterium struktury ogólnej;

– typy praw podmiotowych – kryterium treść;

II. Prawa bezwzględne i względne

! kryterium – skuteczność praw podmiotowych wobec innych podmiotów;

Prawa bezwzględne

– skuteczne wobec wszystkich → obowiązek nieingerowania w sferę spraw

określonych prawem podmiotowym → kreowane tylko przez normy prawne, a nie

przez decyzje jednostek (tzw. numerus clausus bezwzględnych praw

podmiotowych);

Prawa względne

– skuteczne są jedynie wobec określonych podmiotów → głównie prawo

zobowiązaniowe, w którym wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia,

polegającego na różnego rodzaju zachowaniach → kreowane są decyzjami stron

(zasada swobody umów);

– zwykle wraz z prawem względnym przysługuje uprawnionemu roszczenie, ale

rozróżnienie to ma walor praktyczny, ponieważ w obrębie prawa względnego

można niekiedy bliżej jeszcze ustalić skonkretyzowany i zaktualizowany jego

element, jakim jest roszczenie (np. nie przedawnia się prawo podmiotowe do

renty, ale wynikające z niego roszczenia o świadczenia okresowe ulegają

przedawnieniu);

Prawo podmiotowe w zobowiązaniach realnych

– podmioty takiego stosunku prawnego ustalane są pośrednio , poprzez wskazanie

określonej sytuacji prawnej w odniesieniu do rzeczy (np. każdy współwłaściciel

rzeczy jest uprawniony do żądania od innych współwłaścicieli tej samej rzeczy

określonych zachowań, a zmiana osoby współwłaściciela powoduje zarazem

zmianę podmiotów wspomnianych stosunków względnych) → zobowiązanym staje

się więc każdoczesny podmiot określonej sytuacji prawnorzeczowej;

– zobowiązania realne zawsze występowały w stosunkach prawnorzeczowych,

pełniąc tam funkcję służebną w odniesieniu do podstawowych uprawnień bez-

względnych, ale swoistą i nową cechą polskiego systemu prawnego jest

Z ACIERANIE PODZIAŁU NA PRAWA BEZWZGLĘDNE I WZGLĘDNE PRZEZ :

stosunkowo szerokie wykorzystanie tej konstrukcji prawnej także w zakresie

typowych stosunków zobowiązaniowych (wierzytelności), np. przejście stosunku

najmu na nabywcę nieruchomości;

Przyporządkowane prawa bezwzględne

– z dominującym uprawnieniem względnym sprzężone jest uprawnienie

bezwzględne, np. najem mieszkań, dożywocie;

III. Prawa akcesoryjne i związane

! kryterium – zależność od innych praw;

Prawa akcesoryjne (niesamoistne)

– skonstruowane dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych), a ich

istnienie i treść zależą od innych praw podmiotowych, z którymi są funkcjonalnie

związane;

– mogą mieć charakter praw bezwzględnych (zastaw, hipoteka) albo względnych

(poręczenie);

Prawa związane

– ich więź funkcjonalna z innymi prawami (wolnymi) wyraża się w tym, że

podmiotem prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa

wolnego, więc nie są przedmiotem samodzielnego obrotu prawnej, np. służebność

gruntowa;

IV. Prawa majątkowe i niemajątkowe

! kryterium – typowy interes, jaki one realizują;

Prawa majątkowe

– są to w szczególności: prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia

majątkowe, prawa majątkowo-małżeńskie, duża część praw kwalifikowanych jako

tzw. własność intelektualna (autorskie, wynalazcze);

– dla uznania konkretnego prawa podmiotowego za prawo typu majątkowego nie

ma znaczenia, czy ma ono jakąś wartość rynkową, tzn. prawo własności zawsze

będzie prawem majątkowym, nawet jeśli jego przedmiotem jest rzecz

bezwartościowa;

– też roszczenia pieniężne, nawet jeśli służą ochronie dóbr niemajątkowych, ale

wtedy podlegają szczególnym modyfikacjom, np. roszczenie o zadośćuczynienie

pieniężne za doznaną krzywdę (art. 445 i n. kc);

– do majątkowego typu praw podmiotowych przystosowany jest ogólny tryb

postępowania cywilnego, właściwość sądów oraz egzekucja orzeczeń sądowych.

Prawa niemajątkowe

– są to w szczególności: prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe;

– podlegają one szczególnej regulacji prawnej, zarówno w materialnym, jak i

procesowym prawie cywilnym, np. odrębna właściwość sądów, są niezbywalne i

nie dziedziczone; roszczenia niemajątkowe nie podlegają przedawnieniu;

– coraz bardziej wzrasta ich rola na tle prawa cywilnego, ze względu na wzmożoną

ochronę wartości osobistych i na to, iż instrumenty cywilnoprawne są bardziej

elastyczne i skuteczniejsze → tendencja do uwzględniania wartości osobistych w

obrębie praw majątkowych, co powoduje zacieranie się tego podziału (głównie na

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: