Spory o literaturę kobiecą w latach 90. XX wieku
,,O tak zwanej ,,kobiecości” jako konwencji literackiej” Ewa Kraskowska [w:] Krytyka feministyczna Siostra teorii i historii literatury
Wyróżnianie literatury kobiecej i męskiej wiążę się z dwoma przesłankami:
a) opozycja binarna – dwa człony warunkują swoje istnienie i nie można żadnej zniwelować, gdyż zniknie także i druga
,,Literatura jako sztuka uwodzenia” Anna Burzyńska Teksty Drugie 1999 nr 40
b) płeć autora – akcentowanie płciowości podmiotu mówiącego, ujawnianie stosunku między ciałem a tekstem
,,Metafora drożdży. Co to jest literatura/poezja kobieca?” Grażyna Borkowska Teksty Drugie 1995 nr 3/4
Podział ten został przyjęty przez mężczyzn, a,,kobiecość” jest rozumiana, jako abstrakcyjna idea, której nie sposób opisać, a jej istnienie można jedynie wyprowadzić z politycznej poprawności. Kraskowska przychyla się do zdania Borkowskiej o historyczności kategorii pisarstwa kobiecego i wskazuje, że próby udowodnienia odmienności spełzły na niczym.
G. Borkowska ,,Wyskrobać starą zaprawę z pomnika polskiej literatury O młodej prozie kobiecej” Teksty Drugie 1996 nr 5
Judith Gardiner wskazuje dwa rodzaje rozumienia kobiecości przez badaczy:
a) doświadczenia kobiet są powszechne i zasadniczo odmienne od doświadczeń mężczyzn – powtarzalne motywy i tematy (opieka na dzieckiem, motyw zamknięcia)
b) ,,świadomość kobieca” wytwarza inne style i struktury od ..umysłu męskiego”
Oba porządki są jednak zgubne, gdyż prowadzą do wyliczania cech pisarstwa kobiecego bez ich wyjaśnienia.
Kraskowska wymienia następujące cechy:
- preferencje tematyczne (miłość, rodzina, macierzyństwo, ciało kobiece, formy zażyłości kobiecej)
- preferencje w wyborze konwencji literackich (realizm, naturalizm, weryzm, psychologizm, gotycyzm, autobiografizm)
- kreowanie stereotypowych postaci (negatywny męski, toksyczna matka,czarownica, wariatka)
- preferencje stylistyczne (luźna struktura syntaktyczna, asocjacyjność, emocjonalność)
- kreowanie obrazu świata – szczegół i powszedniość
,,Piętno kobiecości” jest jednak kwestią kombinacji cech wybranych, a jej obecność ma być zauważana jedynie poprzez migotliwość.
Anna Nasiłowska widzi w ,,kobiecości” konwencję literacką – umowę między uczestnikami komunikacji literackiej, repertuar chwytów dla pisarzy obojga płci. Przez to ,,kobiecość” staje się czymś, co można parodiować i udawać.
Kraskowska uważa, że takie odniesienie zubaża pojęcie i przenosi uwagę na czytelnika – literatura kobieca to literatura dla kobiet. Nie sprowadza to jednak odbiorcy do roli amatora gatunków popularnych, ale wpisuje się w recepcje spod znaku ,,budzenia świadomości”. Takie czytanie ,,odwołuje się do poczucia wspólnoty kobiecej, kreującej płaszczyznę porozumienia na poczuciu mniejszowości i odrębności wobec mężczyzn”.
Spory o polską literaturę na podstawie P. Czapliński Powrót centrali
Początek lat 90. to odwrót od etycznych zobowiązań literatury na rzecz estetyki (próba połączenia z literaturą światową). Mniejszy jest także udział polityzacji tekstu, gdyż dochodzą do głosu interpretacje intertekstualne (powiązania, ludyczność, gra).
Spór o literaturę kobiecą toczył się na łamach dwóch gazet:
- 1995 ,,Teksty Drugie” - ,,Feminizm po polsku; artykuł ,,Przeciw oczywistościom” Anna Nasiłowska – krytyk ma płeć, obiektywizm jest fikcją
- G. Borkowska ,,Metafora drożdży ...” - teksty akcentują związki płci i tekstu, płciowość podmiotu mówiącego – lit. Kobieca jest niezależna od płci autora
- 1995 ,,Ex Libris” - dyskusja ,,Męska, żeńska, nijaka?” - o płci literatury – dwa obozy
a) Kinga Dunin, A. Górnicka-Boratyńska, A. Nasiłowska – przeciwniczki uniwersalizowania kultury, o wartości literatury decyduje przedstawienie i przekraczanie płciowych uwarunkowań literatury
b) K. Varga, J. Sosnowski – kryterium płci jest przypadkowe i nieistotne, literatura jest dobra i zła (uniwersalizm)
- spór o ,,Absolutną amnezję” Filipiak – powieść zmuszała nie tylko do płciowych deklaracji, ale i do uświadamiania związków między interpretacja a ideologią; nadużywano pojęcia ,,ideologiczności” (niedobry dodatek do literatury); recenzenci uznawali powieść za świetną pod warunkiem, że odczytywano ją uniwersalistycznie; odniesienia do konkretnej sytuacji kobiet równały się z zacietrzewieniem lub tendencyjnością
- według Sosnowskiego (Każdy był małą dziewczynką, ,,Ex Libris” 1995) Marianna to ,,uogólniona opozycjonistka (system represyjny) – everyman; genderowa lektura jest gorsza, gdyż przywołuje ideologię, z którą podobno ma walczyć
- według Vargi (Tendencyjny feminizm magiczny, ,,GW” 1995) powieść jest świetna artystycznie ale i tendencyjna (literatura menstruacyjna), przez swoją ideologiczność
- I. Iwasiów (Amnezja nie bywa absolutna, ,,Pełnym Głosem” 1995) mówi o zbyt dużej konceptyzacji, słabości artystycznej, wartości upatrując w podmiotowej ekspresji
- K. Dunin (Polska policja menstruacyjna, Ex Libris) – zaletą Filipiak jest zwrócenie uwagi na tu i teraz – Polska jest represyjna wobec kobiet
- zdrada uniwersalności – na marginesie sporu okazało się, jak bardzo uwikłane w płeć i historię są wszelkie dyskursy i języki; złuda sztuki nieuwikłanej w ideologię
- ergo: krytyka straciła niewinność – nie wiemy już, że poglądy uniwersalne to poglądy większościowe
- ergo: degradacja metodologii do poziomu strategii w dyskursie
isabela3