Profesjonalna komunikacja w sytuacjach specjalnych.pdf

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

Gaby DUBBERT

(Professionelle Kommunikation

in besonderen Situationen)

2005, nr 2, s. 96–102

Profesjonalne zachowanie obej-

muje nie tylko odpowiedni¹ do sytu-

acji komunikatywnoœæ, ale tak¿e

sprowadzenie pomocy medycznej

lub psychiatrycznej, nawi¹zanie kon-

taktu z kompetentnymi urzêdnikami

lub sztabem kryzysowym oraz znajo-

moœæ obowi¹zuj¹cych na danym te-

renie procedur. Trzeba te¿ znaæ kry-

teria oceny zagro¿enia i nieprzewidy-

walnoœci zachowañ w sytuacji ostre-

go stresu.

Profesjonalna komunikacja

w sytuacjach specjalnych

Funkcjonariusze policji w swojej

codziennej pracy znajduj¹ siê w sytu-

acjach, w których zachodzi koniecz-

noœæ nawi¹zania pierwszego kontak-

tu i rozmowy z osobami chorymi psy-

chicznie lub po traumatycznych

przejœciach, krewnymi ofiar lub inny-

mi, dotkniêtymi nieszczêœciem po-

œrednio lub bezpoœrednio. Rozmowa

z nimi o œmierci i zmar³ych stanowi

dla policjanta du¿e wyzwanie. Po-

trzebna jest mu zarówno wiedza teo-

retyczna, jak i umiejêtnoœæ obserwa-

cji i w³aœciwej oceny sytuacji, aby na-

wi¹zaæ kontakt z rozmówc¹ i doko-

naæ prawid³owego wyboru strategii

prowadzenia rozmowy. Na ogó³ po-

twierdza siê pogl¹d, ¿e sytuacjê kry-

tyczn¹ mo¿na przezwyciê¿yæ w spo-

sób komunikatywny, stosuj¹c „defen-

sywne” techniki rozmowy. U³atwiaj¹

one nawi¹zanie kontaktu, nie wywo-

³uj¹c nowych zadra¿nieñ, a jedno-

czeœnie s¹ ³atwe do zrozumienia

i opanowania. Paradoksalnie, w co-

dziennej pracy policyjnej wykorzysty-

wane s¹ rzadko i tylko przez dobrze

wyszkolonych negocjatorów oraz

przez grupy specjalnego zastosowa-

nia, np. prowadz¹cych rokowania,

przekazuj¹cych okup czy przez taj-

nych wspó³pracowników. Teoria

i praktyka potwierdzaj¹ ich skutecz-

noœæ, poniewa¿ w sytuacjach krytycz-

nych prowadzenie rozmowy w spo-

sób ofensywny czêsto prowadzi do

skutków niepo¿¹danych, a nawet ka-

tastrofalnych.

W zwyk³ej pracy policji umiejêt-

noœæ komunikowania siê najczêœciej

oceniana jest wed³ug innych kryte-

riów. Wielu policjantów z zespo³ów

powo³anych do udzielania pomocy

dysponuje doskona³¹ umiejêtnoœci¹

aktywnego lub dyrektywnego prowa-

dzenia rozmowy. Chodzi tu o wszel-

kiego rodzaju ostrze¿enia, poucze-

nia, doradzanie i udzielanie pomocy.

Z tego powodu szczególnie pocz¹t-

kuj¹cy policjanci czêsto s¹dz¹, ¿e

udana rozmowa polega na tym, ¿e

funkcjonariusz przedstawia swoje

stanowisko i uprawnienia, zadaje py-

tanie i dowiaduje siê, na czym polega

problem poszkodowanego, a nastêp-

nie okreœla przyczynê i proponuje

rozwi¹zanie.

Takimi zasadami kieruj¹ siê czê-

sto m³odzi funkcjonariusze, którym

brak zarówno doœwiadczenia ¿ycio-

wego, jak i rutyny zawodowej. Brak

samodzielnoœci i ³atwowiernoœæ pró-

buj¹ oni skompensowaæ demonstra-

cj¹ si³y. W³aœciwe zadanie do wyko-

nania, czyli pomaganie, ochrona, in-

terwencja, rozpoznanie niebezpie-

czeñstwa i obrona przed nim obar-

cza niedoœwiadczonego funkcjona-

riusza ciê¿arem podjêcia decyzji, co

stanowi dodatkowy czynnik stresuj¹-

cy i znacznie utrudnia profesjonalne

prowadzenie rozmowy tak, aby nie

dopuœciæ do najgorszego rozwoju

wypadków.

Nawet doœwiadczonemu funkcjo-

nariuszowi mo¿e siê nie udaæ przej-

œcie do techniki defensywnej. Powi-

nien on wówczas kierowaæ siê intu-

icj¹ i uwa¿nie przys³uchiwaæ siê roz-

mówcy, ostro¿nie zadawaæ pytania

i trzymaæ siê z daleka, dopóki sytu-

acja siê nie wyjaœni.

Zwykle stosowane

sposoby komunikacji

Rozmowa, tak¿e dotycz¹ca kon-

kretnego problemu lub konfliktu, pro-

wadzona jest najczêœciej w formie

pytañ i odpowiedzi lub zdañ wyra¿a-

j¹cych sprzeciw. Poniewa¿ zwykle

wys³uchiwanie trwa krócej ni¿ mówie-

nie, najczêœciej jeszcze przed skoñ-

czeniem wypowiedzi mo¿na przewi-

dzieæ, ku czemu ona zmierza. Jeœli

s³ucha siê niezbyt uwa¿nie, mo¿e to

byæ Ÿród³em nieporozumieñ.

Szczególnie nieprzyjemni partne-

rzy rozmowy czêsto sami koñcz¹ roz-

poczête przez rozmówcê zdanie lub

równoczeœnie z nim wymawiaj¹

ostatnie s³owa (echolalia). W tym

czasie umys³ rozmówcy pracuje ju¿

nad odpowiedzi¹, która najczêœciej

wyra¿a jego w³asne doœwiadczenie

i oceny. Rozmówcy tego typu stosuj¹

te¿ chêtnie inne znane techniki pro-

wadzenia rozmowy, jak np.:

– b³yskawiczne rozpoznanie przy-

czyny i rozwi¹zanie problemu,

np. „Zawsze odczuwasz taki

ucisk w okolicy ¿o³¹dka? To

z pewnoœci¹ od palenia i picia

mocnej kawy. Ja da³(a)bym so-

bie szlaban na kawê...”;

– moralizowanie i pouczanie:

„Proszê pomyœleæ o rodzinie”;

– uogólnianie: „Wielu ludzi wytrzy-

ma³o zupe³nie dobrze taki kry-

zys i dziœ ciesz¹ siê, ¿e nie roz-

stali siê z ¿yciem przedwcze-

œnie”;

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

– bagatelizowanie: „Przecie¿ to

¿adna tragedia. Trzeba poznaæ

kogoœ innego i przeboleje pan(i)

tê stratê”;

– obni¿anie samooceny: „Teraz

zachowuje siê pan(i) jak ma³e

dziecko”.

Pauzy podczas rozmowy odbiera-

ne s¹ w tej konwencji jej prowadzenia

jako coœ niezwykle nieprzyjemnego

i dlatego najczêœciej siê do nich nie

dopuszcza. Jednak jest to b³êdna

strategia i stosuj¹c j¹, pozostaje siê

jedynie na powierzchni zdarzenia.

Mo¿na tak¹ rozmowê ci¹gn¹æ przez

wiele godzin bez zbli¿enia siê do

cz³owieka i jego problemów, a tym

samym do znalezienia sposobu roz-

wi¹zania sprawy.

sja. Nale¿y zanalizowaæ w³asne do-

œwiadczenia, nastawienie i sytuacjê.

Jeœli na przyk³ad chowamy w sobie

strach lub nieprzezwyciê¿one do-

œwiadczenia w zwi¹zku z problemem

œmierci i umierania, podczas rozmo-

wy ujawni siê to w postaci zachowañ

obronnych, bêd¹ to np. „luki w po-

strzeganiu” oraz próby szybkiego za-

gadania nieprzyjemnej sytuacji, z któ-

rej chcia³oby siê szybko wycofaæ.

Obawa przed w³asn¹ bezradno-

œci¹ lub ograniczeniem mo¿liwoœci

dzia³ania mo¿e prowadziæ do dodat-

kowych obci¹¿eñ i przez to utrudniæ

profesjonalne wykonanie zadania.

Je¿eli funkcjonariusz nie dysponuje

zrozumieniem i wiedz¹ o sympto-

mach choroby psychicznej (jak np.

urojenia, ich irracjonalnoœæ i niepo-

prawialnoœæ), wówczas wszelkie pró-

by interwencji bêd¹ prowadziæ raczej

do eskalacji, poniewa¿ zwyk³e, racjo-

nalne próby wp³yniêcia na desperata

nie powiod¹ siê, a symptomy takie

bêd¹ interpretowane jedynie jako nie-

bezpieczne zachowanie. Je¿eli w³a-

sny nastrój agresji (bêd¹cy nastêp-

stwem np. poprzedniej interwencji,

zmêczenia, przepracowania) nie mi-

nie, to automatycznie pod wp³ywem

dodatkowych stresów sytuacyjnych

napiêcie to bêdzie odbierane jako

spowodowane sytuacj¹ zewnêtrzn¹,

a win¹ za to bêdzie podœwiadomie

obarczany rozmówca i zamiast po-

móc, wy³adujemy na nim swoje na-

piêcie.

Po¿¹dan¹ cech¹ jest gotowoœæ do

zmiany perspektywy i umiejêtnoœæ

znalezienia sposobu, w jaki sytuacja

mog³aby siê samoistnie rozwi¹zaæ.

W sytuacji, która grozi kryzysem,

nie mo¿na dopuœciæ do jej zdestabili-

zowania w wyniku w³asnej wra¿liwo-

œci negocjatora, tylko trzeba siê

wczuæ w stan emocjonalny przeciwni-

ka, czyli rozmówcy. Niektórzy ludzie

osi¹gaj¹ to dziêki intuicji, inni traktuj¹

to zamiennie ze zdolnoœci¹ akcepta-

cji innej osoby. Nie trzeba lubiæ cz³o-

wieka ani aprobowaæ czy tolerowaæ

jego dzia³añ, aby móc postawiæ siê

w jego sytuacji i doprowadziæ go do

po¿¹danej zmiany zachowania.

Widoczne na pierwszy rzut oka

i mo¿liwe do zdefiniowania problemy

s¹ czêsto tylko wskaŸnikiem istnienia

ca³kiem innych uwarunkowañ i moty-

wów, które jednak nieczêsto wycho-

dz¹ na œwiat³o dzienne. Tak wiêc za

agresywnoœci¹ i potencjaln¹ gotowo-

œci¹ do przemocy u psychotyków sto-

j¹ czêsto powodowane chorob¹

uczucia strachu i zagro¿enia. Za do-

mniemanym zw¹tpieniem i bezna-

dziej¹ samobójców mo¿e kryæ siê

znaczny potencja³ obcej agresji, za

g³oœnymi postawami roszczeniowymi

ludzi, których spotka³ nieszczêœliwy

wypadek – inne straty i stresy, w tym

momencie wywo³uj¹ce œlepy przy-

mus odreagowania, i zdarza siê, ¿e

powoduj¹ kolejne nieszczêœcie. Od-

nosi siê to tak¿e do bior¹cych udzia³

w interwencji funkcjonariuszy.

Defensywne techniki rozmowy od-

znaczaj¹ siê tym, ¿e przewa¿nie ba-

zuj¹ na informacjach, których dostar-

cza osoba rozmówcy, jej zachowanie

i wygl¹d oraz pochodz¹ce od niej

przekazy werbalne i niewerbalne.

Wiedza i doœwiadczenie prowadz¹-

cego rozmowy policjanta nie powinny

byæ wprowadzane ju¿ na pocz¹tku

rozmowy. Dla niedoœwiadczonego

zawodowo funkcjonariusza mo¿e to

byæ u³atwieniem sytuacji. Za pomoc¹

tych technik mo¿na samodzielnie

i z pomyœlnym skutkiem dokonaæ za-

równo udanej interwencji w sytuacji

krytycznej, jak i poprowadziæ rozmo-

wê roz³adowuj¹c¹ konflikt.

Aktywne s³uchanie jest doskona-

³¹, profesjonaln¹ technik¹ rozmowy,

która przydaje siê zarówno w ¿yciu

prywatnym, jak te¿ w ró¿nych oko-

licznoœciach zawodowych – prawie

w ka¿dej sytuacji. Pozwala na samo-

dzielne przeprowadzenie rozmowy

ukierunkowanej, niepowoduj¹cej za-

dra¿nieñ i czêsto zadowalaj¹cej obie

strony. W policyjnej codziennoœci

znajduje ona optymalne zastosowa-

nie podczas rozpytywania i przes³u-

chiwania, w sytuacjach konfliktowych

Profesjonalne techniki

prowadzenia rozmowy

Punktem wyjœcia jest œwiadomoœæ

koniecznoœci rzeczywistego prowa-

dzenia rozmowy, czyli kierowania ni¹,

i prawdziwego towarzyszenia osobie

bêd¹cej w trudnej sytuacji, co ozna-

cza, ¿e:

– nie mo¿e byæ ¿adnego przypad-

kowego rozwoju wydarzeñ, bêd¹ce-

go efektem sympatii lub antypatii

oraz indywidualnych kompetencji lub

ich braku;

– unika siê niepo¿¹danej eskalacji

(np. w wyniku prowokacji);

– zapewniony jest dop³yw informa-

cji (dochodzenie/przes³uchanie/za-

trzymanie);

– trzeba uspokoiæ straumatyzowa-

n¹ osobê, wykorzystuj¹c dostêpne

œrodki komunikacji (np. sprowadziæ

pomoc medyczn¹ dla chorych psy-

chicznie lub potencjalnych samobój-

ców);

– w ostrych sytuacjach stresowych

mo¿na za¿¹daæ od si³ interwencyj-

nych policji informacji na temat de-

sperata (jego wypowiedzi na temat

œmierci i umierania, relacje z krewny-

mi itp.).

Przed przyst¹pieniem do dzia³ania

niezbêdna jest krytyczna autoreflek-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

i wewnêtrznych rozmowach s³u¿bo-

wych. Ze wzglêdu na wa¿noœæ wy-

mienionych tu dziedzin pomyœlny wy-

nik rozmowy nie powinien zale¿eæ od

przypadku czy intuicyjnej zrêcznoœci.

Czasem jednak pos³ugiwanie siê t¹

technik¹ wywo³uje nieporozumienia,

co wynika z faktu, ¿e zosta³a ona wy-

naleziona dla celów psychoterapeu-

tycznych i z za³o¿enia wymaga rze-

telnoœci, akceptacji rozmówcy i zain-

teresowania jego osob¹ ze strony

prowadz¹cego rozmowê.

Trzeba powiedzieæ, ¿e po wielu la-

tach doœwiadczeñ w trudnych, kon-

fliktowych, nieprzyjemnych sytu-

acjach szacunek dla trudnego roz-

mówcy mo¿na zachowaæ tylko z naj-

wy¿szym trudem. Je¿eli jednak ko-

rzysta siê z tej techniki, dozwolone

staje siê coœ w rodzaju podwójnej bu-

chalterii i wówczas sprawa siê

upraszcza. Profesjonalizm nakazuje,

aby to, co w rzeczywistoœci s¹dzi siê

o rozmówcy, zachowaæ dla siebie.

Najwiêksza trudnoœæ we wspomnia-

nych wy¿ej sytuacjach polega na

tym, ¿e pierwszy kontakt i zainicjowa-

nie rozmowy odbywa siê zazwyczaj

w okolicznoœciach krytycznych, np.

gdy policja wpada do mieszkania po

wywa¿eniu drzwi.

Do najtrudniejszych nale¿y sytu-

acja, gdy cz³owiek gro¿¹cy samobój-

stwem lub bêd¹cy w szoku nie chce

nic mówiæ, a wiêc nie dostarcza ¿ad-

nego materia³u informacyjnego, który

móg³by byæ punktem wyjœcia do roz-

mowy. Czasem zdarza siê, ¿e znaj-

duj¹cy siê w kryzysie cz³owiek reagu-

je ca³kiem inaczej, ni¿ mo¿na by

oczekiwaæ. Jeden z policjantów opo-

wiada³ o rozmowie z ojcem, który

w³aœnie otrzyma³ wiadomoœæ, ¿e jego

syn zgin¹³ w wypadku. Cz³owiek ten

zachowywa³ siê w pe³ni racjonalnie,

prawie obojêtnie i zadawa³ rozs¹dne

pytania na temat dalszych czynnoœci,

które nale¿y podj¹æ. Ten widoczny

ch³ód i brak emocji by³ dla policjanta

bardzo ciê¿kim doœwiadczeniem.

To samo odnosi siê do sytuacji,

w której zawiadomienie o œmierci nie

zostaje przyjête do wiadomoœci. Po-

kazuje to, jak silny jest mechanizm

wypierania i odrzucania z³ych wiado-

moœci. Co mo¿na odpowiedzieæ, je-

¿eli osoba dotkniêta nieszczêœciem

mówi: „To musi byæ jakieœ nieporozu-

mienie, proszê usi¹œæ, napijemy siê

kawy i sprawa siê wyjaœni”. W takich

i innych przypadkach mo¿na zasto-

sowaæ metodê poszerzania obszaru

rozmowy przez nastêpuj¹ce techniki.

pytywany w ten sposób czuje siê zro-

zumiany i pojawia siê (niestety rzad-

ko) mo¿liwoœæ, ¿e bez dalszego naci-

sku bêdzie chcia³ siê wycofaæ ze

swojego zamierzenia. Wówczas zwy-

kle nie trzeba d³ugo czekaæ i mo¿na

przej¹æ ster wydarzeñ. Jest to techni-

ka podstawowa, na której oparte s¹

w zasadzie prawie wszystkie formy

defensywnego prowadzenia rozmo-

wy. Inne defensywne techniki pomoc-

nicze, stosowane w przypadkach nie-

pewnoœci, budz¹cej siê z³oœci, ko-

niecznoœci zyskania na czasie oraz

deficytu informacji, to:

– pytanie zamiast odpowiedzi – je-

¿eli komuœ sprawia trudnoœæ te-

go rodzaju komunikowanie siê,

pomocne jest rozpoczêcie zda-

nia od: „S¹dzi pan, ¿e...”, „Czy

dobrze zrozumia³em, ¿e...”;

– warunkowa zgoda/czêœciowe

przyznanie racji: „Tak, trzeba to

braæ pod uwagê, ale... ”

– umiejêtnoœæ wytrzymywania

pauz – gdy bêdzie siê to robiæ

œwiadomie, mo¿na siê zdziwiæ,

jak czêsto rozmówca po d³u¿-

szej pauzie mówi dalej, nie

oczekuj¹c odpowiedzi;

– taktyka powo³ania siê na innych;

w³aœciwie jest to rezygnacja

z odpowiedzialnoœci, ale w wielu

przypadkach bardzo pomocna:

„Rozumiem pana dobrze, ale lu-

dzie oczekuj¹, ¿e pan na tym

poprzestanie”.

Kolejnym krokiem naprzód jest

wykorzystanie:

– techniki pacingu (pochodz¹cej

z hipnoterapii): naœladowanie

zachowania, gestów, mimiki,

sposobu mówienia, budowy

zdañ i doboru s³ów prowadzi do

natychmiastowego odprê¿enia

u rozmówcy;

– techniki cyrkulacji pytañ, jak ktoœ

inny zachowa³by siê w tej sytu-

acji/co by by³o, gdyby to ju¿ mi-

nê³o/co ktoœ inny móg³by zoba-

czyæ itp.;

– taktyki porównywania bez sta-

wiania bezpoœrednich wyma-

Werbalizowanie

W przypadku wyczuwalnych

i prze¿ywanych zahamowañ i emocji

mo¿na spróbowaæ odwróciæ wra¿e-

nia:

– „Czy w tej chwili nie dopuszcza

pan do siebie wiadomoœci o tym, co

siê sta³o?”;

– „Czy nie ma pani si³y, ¿eby o tym

ze mn¹ rozmawiaæ?”;

– „Mam wra¿enie, ¿e jest pan

wœciek³y/bezradny/smutny/pusty

/przera¿ony/brak panu s³ów?”;

– „Robi pan wra¿enie bardzo zmê-

czonego/wyczerpanego itd.”.

Parafrazowanie

W tym wypadku pracuje siê nad

wypowiedzianymi s³owami. Wypo-

wiedŸ powinna byæ ostro¿nie prze-

kszta³cona lub jeszcze ostro¿niej zin-

terpretowana w formie pytania. Po-

tencjalni samobójcy czêsto wyg³a-

szaj¹ stwierdzenia: „Co mam jeszcze

mówiæ, przecie¿ to nic nie da”, co

mo¿na odwróciæ: „Pan s¹dzi, ¿e ju¿

nic nie ma sensu?” lub „Ma pan uczu-

cie, ¿e nie istnieje nic, dla czego war-

to by ¿yæ?”. Je¿eli rozmowa zacznie

siê toczyæ, mo¿na tylko powtarzaæ

poszczególne s³owa rozmówcy, na-

wi¹zuj¹c do w¹tku „nie ma sensu”.

Nawet je¿eli w teorii brzmi to ab-

surdalnie, mo¿na w ten sposób pro-

wadziæ rozmowê przez d³u¿szy czas,

co jest przydatne szczególnie wtedy,

kiedy siê nie wie, co w³aœciwie powin-

no siê powiedzieæ i odczuwa siê ciê-

¿ar odpowiedzialnoœci. Cz³owiek od-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

gañ: opowiedzenia o podobnej

sytuacji bez wyci¹gania wnio-

sków lub formu³owania ocen;

– interwencji paradoksalnej: re-

agowania w sposób odwrotny do

obserwowanego, zwyk³ego lub

oczekiwanego; musi to byæ prze-

myœlane i stosowane ostro¿nie,

w przeciwnym razie mo¿e do-

prowadziæ do niepo¿¹danej

eskalacji, np. prowokacja mo¿e

zostaæ potwierdzona i poparta;

–metody odwracania sytuacji:

„Wydaje siê, ¿e dla pana to bar-

dzo wa¿ne i powinniœmy to póŸ-

niej dok³adniej omówiæ. Naj-

pierw jednak musimy zrobiæ ma-

³y krok” itd.

Przyk³ady mo¿liwoœci

wykorzystania technik rozmowy

w trudnych sytuacjach

nerem, prac¹, pieni¹dze, choroby lub

aktualnie prze¿ywana strata. W od-

czuwanej subiektywnie sytuacji bez

wyjœcia lub skrajnych prze¿yæ dobre

rady rzadko przynosz¹ po¿¹dany

efekt.

Problemy ju¿ wypowiedziane czy

upublicznione stanowi¹ raczej wierz-

cho³ek góry lodowej, a uczucia i po-

gl¹dy steruj¹ce dzia³aniami, jak bez-

silna wœciek³oœæ, frustracja, podwy¿-

szona wra¿liwoœæ i podatnoœæ na

choroby, zaburzenia psychiczne i de-

presje nie zawsze zostaj¹ rozpozna-

ne i zaklasyfikowane tematycznie.

Motyw samobójstwa, tzn. bezpo-

œredni bodziec, jest zawsze miesza-

nin¹ agresji w stosunku do siebie i in-

nych, ucieczki od problemów, chêci

zakoñczenia subiektywnie odczuwa-

nych cierpieñ; robieniem uniku, prze-

s³aniem do tych, co zostaj¹, i do œro-

dowiska, apelem. Wszystko to znaj-

duje siê w materiale rozmowy.

Je¿eli kontakt siê ustabilizuje,

mo¿na zapytaæ bardziej ofensyw-

nie, co doprowadzi³o do kryzysu, jak

to siê sta³o, ¿e sprawy zasz³y tak

daleko.

Trzeba umieæ wytrzymywaæ pauzy

w rozmowie. Konstruktywne propozy-

cje mo¿na robiæ dopiero wtedy, gdy

ma siê poczucie dobrego kontaktu

i wypracuje siê argumenty za konty-

nuowaniem ¿ycia.

Wa¿ne jest zaoferowanie pomocy

przy rozwi¹zaniu bezpoœrednich pro-

blemów i wyjaœnienie sprawy œrod-

ków utrzymania. Warto siê zastano-

wiæ nad problemem utraty twarzy. Po-

tencjalny samobójca czêsto widzi sie-

bie samego w negatywnym œwietle

i ma poczucie ma³ej wartoœci; nawet

je¿eli zachowa ¿ycie, bêdzie nadal

na straconej pozycji. Nierzadko groŸ-

ba samobójstwa poci¹ga za sob¹ wy-

mierne koszty, szczególnie jeœli cho-

dzi o skok z mostu lub wysokiego bu-

dynku: wzywa siê stra¿ po¿arn¹, po-

gotowie i policjê. Pytanie, kto za to

zap³aci?, dla ludzi w trudnym po³o¿e-

niu materialnym jest pytaniem nie-

³atwym.

Zagro¿enie samobójstwem

Obok przedsiêwziêæ organizacyj-

nych, jak zabezpieczenie osób po-

stronnych, zapewnienie pomocy le-

karskiej i zebranie informacji, znacz¹-

c¹ rolê odgrywa pierwszy kontakt

i nawi¹zanie komunikacji z potencjal-

nym samobójc¹. Nale¿y wybraæ ne-

gocjatora, który samodzielnie bêdzie

prowadzi³ rozmowê. Powinien on za-

chowaæ niezbêdny dystans i ostro¿nie

nawi¹zaæ kontakt, przedstawiæ siê

i za pomoc¹ obojêtnych uwag (np. na

temat pogody czy otoczenia) i umie-

jêtnego zachowania (np. poczêsto-

waæ papierosem) stworzyæ podstawê

dla rozmowy – zapytaæ, co w³aœciwie

siê dzisiaj zdarzy³o i jak dosz³o do tej

sytuacji. Trzeba zwracaæ uwagê na

przekazy niewerbalne i dawaæ temu

wyraz, np. je¿eli rozmówca zwiesi

g³owê – skomentowaæ, ¿e robi to wra-

¿enie, jakby nie mia³ on ju¿ si³y.

Szczególnie w przypadku silnego

wzburzenia potencjalnego samobój-

cy nale¿y demonstrowaæ spokój i roz-

wagê, poniewa¿ im bardziej cz³owiek

jest podniecony, tym silniejsza jest je-

go wiêŸ z ¿yciem, natomiast im jest

spokojniejszy, tym wiêksze prawdo-

podobieñstwo, ¿e sytuacja rozwinie

siê w niepo¿¹danym kierunku.

Ambiwalencja, a wiêc rozterka

i niezdecydowanie samobójcy, jest

zawsze punktem wyjœcia do nawi¹za-

nia komunikacji. Co mog³oby œwiad-

czyæ na rzecz zakoñczenia incydentu

i powrotu do ¿ycia, a co mówi

o ucieczce, o finalnym rozwi¹zaniu?

Aby siê tego dowiedzieæ, trzeba uni-

kaæ takich zabójców rozmowy jak:

gro¿enie, pouczanie, rozkazywanie,

krytykowanie, wyg³aszanie m¹droœci

¿yciowych, przedwczesne rozstrzy-

ganie, co jest przyczyn¹, a co skut-

kiem. W ramach tej strategii jako wy-

zwalacz pojawiaj¹ siê czêsto zwyk³e

tematy kryzysowe: problemy z part-

Ofensywne techniki rozmowy mo-

g¹ byæ sensownie stosowane w okre-

œlonym momencie. Przy tym powinna

byæ zawsze jasnoœæ sytuacji i celu

rozmowy: czy sprawa szybko siê wy-

jaœni?, czy cel jest okreœlony? Do

technik tych zalicza siê:

– pytania o konkretne informacje,

– argumentacjê,

– rozwiniêcie mo¿liwoœci wyboru:

co przemawia za jednym rozwi¹-

zaniem, a co za innym,

– skomentowanie ich zalet i wad,

– przytoczenie w³asnych doœwiad-

czeñ,

– wskazanie zagro¿eñ,

– domaganie siê precyzji i przyk³a-

dów,

– powtarzanie pytañ tej samej tre-

œci,

– podstawienia,

– zwroty: „W³aœnie, je¿eli to dla

pana jest takie wa¿ne, powinni-

œmy najpierw...”,

– wyci¹gniêcie najs³abszych argu-

mentów i obalenie ich,

– zgoda na niektóre szczegó³y wy-

powiedzi z pominiêciem ca³oœci,

–domaganie siê rzeczowoœci

w przypadku emocjonalnych za-

chowañ,

– technika porównañ z bezpoœred-

nim wezwaniem do dzia³ania.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

Trzeba zdecydowaæ, jakie s³u¿by

powinny uczestniczyæ w dalszym

przebiegu zdarzenia. Profesjonalna

interwencja kryzysowa jest w niektó-

rych przypadkach niezbêdna, ale nie

ka¿dy samobójca musi byæ chory

psychicznie i potrzebowaæ opieki. Ko-

niecznoœæ zastosowania takiej inter-

wencji wystêpuje tylko w wypadku

zagro¿enia dla samobójcy lub innych

osób, co musi zostaæ potwierdzone

przez lekarza s¹dowego lub pogoto-

wia.

W przypadku fanatyzmu mo¿liwo-

œci wp³ywu s¹ niewielkie i trzeba

zwróciæ uwagê na bezpieczeñstwo

w³asne negocjatora, poniewa¿ u Ÿró-

d³a otwartej i niepohamowanej agre-

sji le¿¹ czêsto zaburzenia psychicz-

ne, choroba lub mania.

Zagro¿enia takie powinny byæ

traktowane powa¿nie. W przypadku

groŸby samobójstwa z u¿yciem broni

palnej w pierwszym rzêdzie trzeba

uwa¿aæ na w³asne bezpieczeñstwo.

Dla potencjalnych samobójców

przez telefon informuj¹cych o

zamiarze odebrania sobie ¿ycia roko-

wania s¹ w zasadzie pomyœlne, po-

niewa¿ w³aœnie niezdecydowanie

czêsto sk³ania ich do telefonowania.

W tej sytuacji mo¿na zapytaæ poten-

cjalnego samobójcê:

– czy nie potrzebuje po prostu tro-

chê spokoju, ¿eby jeszcze raz

wszystko przemyœleæ?

Aby zyskaæ na czasie, warto zapy-

taæ, czy mo¿e sobie wyobraziæ, ¿e

istniej¹ silne argumenty, aby dalej

¿yæ. Je¿eli tak, to jakie.

zmar³ego. Dzieci potrafi¹ czêsto

znieœæ znacznie wiêcej, ni¿ siê doro-

s³ym wydaje.

Wiedza o tym, w jaki sposób ktoœ

rozsta³ siê z ¿yciem, zastêpuje czê-

sto znacznie gorsze obrazy, powsta³e

w wyobraŸni, szczególnie je¿eli z po-

wodu stanu zw³ok policjanci odradza-

j¹ ich ogl¹danie („lepiej zapamiêtajcie

go takiego, jakim go widzieliœcie ¿y-

wego”). Jednak wyobraŸnia i fantazja

s¹ czêsto gorsze ni¿ rzeczywistoœæ.

Z doœwiadczenia wielu ludzi, którzy

przeszli tê trudn¹ drogê do ostatnie-

go spotkania z bliskimi na ogó³ wyni-

ka, ¿e tak jest lepiej. Œmieræ sta³a siê

namacalna, nast¹pi³o rozstanie i roz-

poczê³o siê prze¿ywanie ¿a³oby, któ-

ra koñczy siê po pewnym czasie. Uni-

kanie tego mo¿e prowadziæ do braku

akceptacji œmierci kochanego cz³o-

wieka przez d³ugi czas i po³¹czenia

jej z innymi faktami z naszego ¿ycia.

Zdarza siê to tym czêœciej, im bar-

dziej konfliktowe by³y relacje zmar³e-

go z rodzin¹. Przed takim obci¹¿e-

niem nale¿y przestrzegaæ szczegól-

nie, gdy krewny zmar³ego jest chory

psychicznie lub robi wra¿enie bardzo

niezrównowa¿onego. Trudno to jed-

nak od razu ustaliæ na miejscu zda-

rzenia i w zasadzie nie nale¿y to do

obowi¹zków policji.

Trzeba siê liczyæ z takimi reakcja-

mi rodziny jak szok, apatia, nieprzyj-

mowanie faktu do wiadomoœci, po-

zornie neutralna rzeczowoœæ, ca³ko-

wity brak uczuæ, g³oœne krzyki i p³acz,

a w pojedynczych przypadkach tak¿e

widoczne uczucie ulgi („dobrze, ¿e to

siê wreszcie skoñczy³o”) lub cynizm

(„d³ugo na to pracowa³”) oraz próby

samobójcze.

Osoby dotkniête nieszczêœciem

w ekstremalnych przypadkach siêga-

j¹ po indywidualne i wyæwiczone

w ci¹gu ca³ego ¿ycia mechanizmy

przetwarzania; pojawiaj¹ siê próby

racjonalizacji, usuwania (wypierania

ze œwiadomoœci), tworzenia tabu,

podwy¿szona reakcja na stres, m.in.

przy ni¿szym ciœnieniu krwi sk³on-

noœæ do omdlenia, a przy wy¿szym –

Przekazywanie wiadomoœci

o œmierci osób bliskich

i postêpowanie z cz³onkami

rodzin tych osób

Nasze w³asne pogl¹dy na temat

¿ycia i œmierci, kszta³towane przez

doœwiadczenia utraty bliskich, prze-

¿ycia traumatyczne, obawy, naciski,

tabu, wynikaj¹ce z charakteru pracy

odruchy samoobrony lub cynizm –

wszystko to wp³ywa podœwiadomie

na nasze zachowanie. Im bardziej

otwarte jest w³asne podejœcie i pe³-

niejsza wiedza teoretyczna, tym bar-

dziej profesjonalnie radzimy sobie

z trudn¹ sytuacj¹.

Przed przekazaniem z³ej wiado-

moœci nale¿y rozwa¿yæ, czy powinni

to robiæ policjanci zajmuj¹cy siê spra-

w¹ osobiœcie czy te¿ ich koledzy, któ-

rzy znaj¹ tylko datê i fakty. W pierw-

szym przypadku korzyœæ jest taka, ¿e

policjant mo¿e odpowiedzieæ precy-

zyjnie na wiêcej pytañ. Wad¹ tego

rozwi¹zania jest fakt, ¿e czasem

krewni mog¹ byæ podejrzanymi. Silne

wra¿enie i trauma mog¹ blokowaæ

wypowiedŸ, szczególnie gdy chodzi

o zabite lub ranne dzieci, i to mo¿e

wywo³ywaæ dodatkowy szok u krew-

nych („to musia³o strasznie wygl¹-

daæ”).

Czêsto zdarzaj¹ siê pytania:

„Gdzie on jest teraz, jak wygl¹da, czy

cierpia³?”. OdpowiedŸ na najtrudniej-

sze pytanie „Czy mogê zaraz iœæ do

niego?” lub „Czy rodzice/rodzeñstwo

mog¹ go zobaczyæ czy mo¿e lepiej

nie?” z punktu widzenia wielu na-

ukowców, lekarzy, traumatologów,

„lekarzy dusz” i zespo³ów interwencji

kryzysowej nie jest jednoznaczna.

Najczêœciej doradza siê krewnym,

a nawet dzieciom, ¿eby zobaczy³y

– co takiego zdarzy³o siê dziœ, ¿e

podj¹³ tak¹ decyzjê?

– czy ostatnio spotka³y go jakieœ

szczególne wydarzenia?

– czy pi³ alkohol lub za¿y³ narko-

tyk?

– czy ju¿ przechodzi³ kiedyœ taki

kryzys i/lub mia³ kontakt z leka-

rzem/terapeut¹, a je¿eli tak, to

kiedy i jaka by³a diagnoza?

– czy w przesz³oœci podejmowa³

ju¿ próby samobójcze?

– jakie ma konkretne zamiary i czy

poczyni³ jakieœ przygotowania?

– czy mieszka sam, jest po rozsta-

niu, rozwodzie, porzuceniu lub

sam odszed³ od kogoœ?

– czy swoim samobójstwem

chcia³by sprawiæ komuœ ból?

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 251/06

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: