Nowoczesność można określić jako niedokończony projekt oświeceniowy, który wymknął się spod kontroli. Jako taka jest mocno krytykowana. Wykształciła formę nowej religii = nauka, scjentyzm, wiara w wielkie teorie naukowe, np. marksizm, wiara w technikę i technologię. Rozwój nauki i technologii niesie za sobą wielkie ryzyko, co podważa ich rolę, wiarę w ich potęgę. Urlich Beck -> sceptycyzm wobec nauki, na podstawie której formułowane są techniki sterowania społeczeństwem.
W Polsce komunizm był wielkim projektem modernizacyjnym: kierowanie ludności wiejskiej do przemysłu, wprowadzenie obowiązkowej edukacji.
Stopniowo miejsce nauki zaczyna zajmować kultura – mity, rytuały, aspekty teatralne życia, obyczaje wierzenia.
Następuje rozerwanie sztywnej struktury klasowo-warstwowej, tworzy się nowa, interentowo-facebookowa społeczność, plemienność, trybalizm, hordy pierwotne ~ Alain Touraine ogłosił koniec społeczeństwa tradycyjnego.
Istnieje wiele wzorów modernizacji.
W związku z tymi przemianami zmieniają się nauki społeczne. Socjologia powstała jako nauka o społeczeństwie nowoczesnym. Jej celem jest zrozumienie społeczeństwa – nie jest ono podobne do żadnego obiektu, wciąż się staje, modyfikuje, jest niezwykle skomplikowane.
Rzeczywistości społeczne się na siebie nakładają, żyjemy równocześnie w różnych płaszczyznach. Kontyngencja zjawisk i procesów – wszystkie informacje mogą być interpretowane na wiele różnych sposobów.
płynność, niepewność, ryzyko
Wszystko zostało zakwestionowane – lack of solids, nie ma pewników, na których możemy się oprzeć. Pojęcie płynności odnosi się m.in. do charakteru więzi i relacji społecznych, ale też instytucji.
Wzorce zachowań, instytucje nie są określone czasowo i przestrzennie – kultury nie są lokalnie umiejscowione, mogą się przenosić w czasie i przestrzeni, następuje pomieszanie czasu. W stare dzieła wkomponowywane są nowe projekty. Brak utrwalonych czynników wyznaczających strukturę społeczną. Dotyczy to także schematów pojęciowych; brak drogowskazów w ramach porządku społecznego, dla badacza oznacza to brak wskazówek jak budować teorie socjologiczne ~ anomia u Durkheima.
Pojawiają się masowe komunikowanie, masowe migracje, nowe media, Internet
Woody Allen - Anything goes
Zakwestionowanie norm etycznych i moralnych charakteryzuje wszystkie wielkie zmiany.
Moralne impulsy, istnieją takie wydarzenia, wykrzykniki, w życiu społecznym i osobistym, które poruszają naszą moralność. Jednak ze względu na brak drogowskazów trudno nam jest wybrać odpowiednią drogę. Reakcja - idea, powinniśmy działać. Są to takie wydarzenia, które „wołają o pomstę do nieba” np. zbrodnie przeciwko ludzkości, pedofilia, prostytucja dziecięca, życie na śmietniku, gułagi, łamanie praw człowieka na masową skalę.
Jaka jest rola teorii w takim świecie?
Wielkie teorie zostały zakwestionowane. Pojawiają się narracje. Teoria staję się narracją, nie ma stałych podstaw twierdzeń. Socjolog staje się interpretatorem.
Wola sprawcza, wola do działania, agency, zarówno indywidualna jak i zbiorowa. Kreuje wzorce życia społecznego. Postulat badania czynników, które leżą u podstaw woli sprawczej i decydują o kierunku podejmowanego działania. Badanie racji, motywów oraz emocji, przekonań indywidualnych, składających się na działanie zbiorowe. Wole kumuluje się i kreuje wzorce życia społecznego. Koncepcje strukturacji. Studiowanie tego umożliwia krytyczną analizę społeczną.
Zaangażowanie socjologii w życie społeczne, nie dystansowanie się. Przypatrywanie się z bliska, dotarcie do motywów, przekonań. Zaangażowanie się intelektualne w zasadnicze konflikty społeczne, konflikty wartości, konflikty moralne, etyczne, charakterystyczne dla naszych czasów.
Badanie z punktu widzenia instytucji i organizacji (konfliktowe).
Teza: jedną z zasadniczych cech współczesnych konceptualizacji społeczeństwa jest nacisk na zmianę w zakresie najbardziej utrwalonych, niejako naturalnych aspektów życia człowieka w społeczeństwie, intymnych związków z innymi ludźmi. Jest to zmiana dramatyczna.
Podkreślenie nieprzewidywalności ogólnie ujmowanej, we współczesnym świecie. Wzrastające ryzyko w obliczu, którego znajdują się zarówno społeczeństwa jak i jednostki.
Z punktu widzenia teorii socjologicznych oznacza to przezwyciężenie funkcjonalizmu, homeostazy, idei, że socjologia może prowadzić do zmiany społecznej w pożądamy kierunku. Przekreślenie instrumentalizmu. Teoria socjologiczna nie może być instrumentem pożądanej zmiany społecznej. Konsekwencje są nieprzewidywalne. Decydować może przypadek, rola woli sprawczej, np. kryzysy finansowe - skutki dalekosiężne są nieprzewidywalne, podwójna księgowość.
Dwa podejścia:
· socjologia jest nauką, która rozwinęła się ze względu na wzrastające ryzyko, a celem było zbadanie go i ograniczenie (od Durkheima) - Ulrich Beck.
· socjologia Niklasa Luhmanna - wzrastające ryzyko nieprzewidywalne, decydują konfiguracje różnych czynników. Wyzwanie dla socjologii - kontyngencja! wielość możliwych opcji rozumienia zjawisk społecznych, możliwe jest wybranie fałszywych opcji w zależności, jaki schemat teoretyczny wybierzemy (np. interakcjonizm czy instytucjonalizm?)
Stworzenie języka porozumiewania się w obliczu kontyngencji okazuje się być problematyczne!
We współczesnym świecie ryzyko wzrasta niepomiernie w porównaniu do innych epok.
Ryzyko ekonomiczne - potęguje się ze względu na globalne rynki, gospodarkę globalną - nieprzewidywalne zmiany kursów, zachowania się rynków kapitałowych. Wpływ ryzyka ekonomicznego na życie rodzinne. Rynki ryzyka na arenie globalnej, nie mamy na nie wpływu, nie możemy się zabezpieczyć przed zawirowaniami na tym polu. Nawet państwa sobie nie radzą z kryzysami!
Trzeba inwestować w siebie :) być elastycznym.
Ryzyko związane z rozwojem technologicznym - komunikacja, medycyna jest rozłożone w czasie i rozproszone, np. globalne ocieplenie, rozwój niebezpiecznych technologii, np. nuklearnej (energia) kontrola urodzin - starzenie się społeczeństw (stałe podnoszenie wieku emerytalnego)
Ryzyko klimatyczne - choćby ocieplenie klimatu.
Każdemu towarzyszy wiązka ryzyka – clusters - ryzyko jest stałą kategorią organizującą życie społeczne zarówno w domenie prywatnej, jak i publicznej. Staje się ono stałym czynnikiem organizującym życie społeczne zarówno w domenie prywatnej jak i publicznej. Ryzyko ma zasięg globalny, a jednocześnie bardzo intymny, wkracza głęboko w nasze życie osobiste. Stanowi polityczny problem i stawia pod znakiem zapytania nasze zaufanie do społeczeństwa i jego instytucji.
Wzrasta zaufanie do specjalistycznej wiedzy, ekspertów, szczególnie medycyny (najwyższe zaufanie do profesorów, lekarzy w sondażach) - zbioru pewnych przepisów.
Anthony Giddens - stałe radzenie sobie z uciekającym ze wzrastającym tempie światem społecznym, wywołuje to napięcia i sprzeczności, prowadzące do niepokojów odnośnie naszej tożsamości, trudności w definiowaniu siebie, prowadzi to do dramatycznych transformacji, świat wymyka się nam spod kontroli.
Ale - poczucie bogactwa - świat oferuje nam mnóstwo nowych możliwości związanych z życiem osobistym, np. gender, określenie własnej seksualności, uczestnictwo w życiu publicznym.
Podstawowe napięcia współczesnego świata:
1) bezpieczeństwo socjaln/aktywne uczestnictwo w gospodarce zmniejsza to bezpieczeństwo (kobiety nadal wybierają te zawody, które posiadają większą wartość bezpieczeństwa socjalnego!)
2) intymność, nawiązywanie bliskich intymnych relacji - zabezpieczają przed ryzykiem / impersonalność stosunków międzyludzkich i procesów, w jakich uczestniczymy
3) wiedza (ekspercka) zbytnie zaufanie do niej niesie elementy ryzyka / kultura
Wprowadza więc kategorię refleksyjności!!!
- indywidualna - sposób na życie towarzyszący nam we współczesnym świecie, self-monitoring, autokreacja, zarządzanie tożsamością
- instytucjonalna (organizacyjna) - tworzy się instytucje, których głównym celem jest monitorowanie, tworzenie nadzoru administracyjnego nad tym, co się w społeczeństwie dzieje, aby zarządzać towarzyszącym nam ryzykiem
To, co było pewne, jest zakwestionowane i zmienia się szybko na naszych oczach. np. małżeństwo!
Związane jest to ze wzrastająca refleksyjności indywidualną i normami kulturowymi dotyczącymi obyczajowości. np. gender
Założenie: język określa świat.
Vaclaw Havel - słowo „pokój”
- dla Niemców status quo
- dla Europy Wschodniej oznaczało to, że nie wyzwoli się spod jarzma sowieckiego
Teoria socjologiczna narzuca nam pewne pojęcia, które rzutują na sposób postrzegania rzeczywistości. Wymaga to krytycznego myślenia wobec teorii. Należy dopasowywać ją do rzeczywistości społecznej.
Współczesne teorie dążą do przezwyciężenia krańcowych stanowisk - holizmu (teorie systemowe) i indywidualizmu, determinizmu i aktywizmu (społ. jako produkt woli, agency) -> stawanie się społeczeństwa wg Sztopmki, teoria strukturacji A. Giddensa.
Bourdieu, podstawowe pojęcia:
· Habitus
· Dystynkcja (rozróżnienie)
· Pole
· Klasa
· Kapitał społeczny
Teorie współkształtują rzeczywistość, stają się jej częścią - podwójna hermeneutyka (Giddens).
Bourdieu - teoria to schematy poznawcze narzucane przez nauki społeczne
rzeczywistość społeczna ------- teoria socjologiczna ------------ społeczne schematy poznawcze
schemat poznawczy: klasa wg Marksa - przeniknął do świata polityki i rzeczywistości społecznej, świadomości ludzi.
Bourdieu twierdzi, że kultura determinuje status, pozycję społeczną.
Teoria - Czynnikiem warunkującym wiedzę, wpływającym na habitus (dostarcza narzędzi socjalizacji i postrzegania rzeczywistości), warunkującym działania społeczne.
Wybory i działania jednostek nie są całkiem swobodne, gdyż dokonują się pod wpływem internalizacji i przekładu przez jednostkę struktur otaczającego świata na język i związane z językiem znaczenia. Język ma charakter klasowy, więc postrzeganie rzeczywistości jest klasowo uwarunkowane, np. podział na „my” i „oni”, przekonanie, że sądy (klasa wyższa) gorzej traktuje ludzi ubogich, czy pochodzących ze wsi.
Gender studies - narzucanie polskiej socjologii pojęć pochodzących z feminizmu amerykańskiego, opartego na innych problemach, innych praktykach społecznych, etc. Kobiety islamskie się temu najwyraźniej sprzeciwiły - przeciwko narzucaniu schematów poznawczych kobiet białych z Europy.
Schematy stanowią kontekst, w którym kształtuje się habitus, co oznacza zbiór społecznie wykształconych dyspozycji jednostki. Dyspozycje do postrzegania społeczności społecznej. Idą za nimi działania społeczne - dyspozycja do działania.
Habitus to historia, która stała się naturą.
To, co zostało zinternalizowane w przeszłości, staje się czymś naturalnym. Habitus trwa, ponieważ jest przez ludzi powtarzany. Jest wytworem społeczeństwa, który jednocześnie tworzy się na nowo. Nauki społeczne wiążą schematy ze społecznymi praktykami.
Aktorzy społeczni są w swoich działaniach w życiu codziennym podmiotami konstruowania świata społecznego - reprodukują go i produkują, dzięki temu świat społeczny trwa. Stąd celem socjologa jest po pierwsze zbadanie owych praktyk produkcji i reprodukcji, a jednocześnie dotarcie i opisanie głębokich struktur warunkujących produkcję i reprodukcję, społecznej genezy zasad warunkujących produkcję i reprodukcję oraz zasad warunkujących postrzeganie rzeczywistości społecznej, w celu odtworzenia społecznych praktyk.
Dwa sposoby:
1) struktury poznawcze są uwarunkowane klasowo
2) schematy poznawcze polegają przede wszystkim na klasyfikacji, rozróżnianiu (dystynkcja): w dobrym stylu/w złym stylu, dobry/zły smak, dystyngowany/...
ellexm