Funkcje diagnozy resocjalizacyjnej:
- opisowe- opis symptomów, genezy i mechanizmów regulacyjnych niedostosowania społecznego
- eksplanacyjne, wyjaśniające- uzasadnianie, usprawiedliwianie występowania zjawiska niedostosowania społecznego, dokonywane na podstawie przyjętych założeń teoretycznych
- ewaluacyjne- polegające na dokonywaniu zestawień danych opisowych dotyczących niedostosowania społecznego z odpowiednimi normami określającymi prawidłową adaptację społeczną
- ekspresyjno- terapeutyczne- polegające na tym, że samo ujawnienie i możliwość ekspresji problemów i lęków jednostki stanowi czynnik terapeutyczny i aktywizujący badanie diagnostyczne
- utylitarno- optymalizujące- wiąże się z projektowaniem pedagogicznym, dokonywanym na podstawie uzyskanych danych, które pozwalają dobrać odpowiednie metody i techniki oddziaływań modyfikujących zaburzenia funkcjonowania jednostki i jej otoczenia
- weryfikacyjne- dokonywane w bezpośredniej praktyce, a związane z doskonaleniem poznania i działania modyfikującego w toku oddziaływań wychowawczych
- prognostycze- polegające na przewidywaniu kierunku i przebiegu zjawisk i procesów związanych z niedostosowaniem społecznym w sytuacji braku interwencji resocjalizacyjnej lub w sytuacji kiedy zostanie podjęta
Etapy diagnozy resocjalizacyjnej:
- diagnoza konstatująca fakty- dokonuje się opisu sytuacji wychowawczej oraz stanu osobowości i walorów intelektualnych jednostki, określa się tutaj rodzaj występujących zaburzeń i dewiacji, genezę, skutki zaburzeń, w efekcie uzyskujemy możliwie pełny opis istniejącego stanu rzeczy oraz formułujemy konkluzję oceniającą
- d. projektująca- polega na sformułowaniu wielu hipotez stanowiących podstawę podjęcia decyzji o kierunku i zakresie planowanych działań naprawczych, projektowanie działań interwencyjnych (profilaktycznych, wychowawczych, resocjalizacyjnych), celem tego etapu jest optymalizacja działań korekcyjnych
- d. kontrolująca przebieg oddziaływań- ocena warunków procesu oddziaływań resocjalizacyjnych, celem jest poznanie czynników sytuacyjnych i osobowych mających wpływ na przebieg zaprojektowanego działania
- d. efektów, sprawdzająca- weryfikująca prawidłowość uzyskanego obrazu diagnostyczego oraz prawidłowość przyjętych założeń i rozwiązań pozwalających realizować zaplanowane cele, ma charakter powtórnej oceny tych samych elementów poznawanej rzeczywistości, konkluzja oceniająca na tym etapie wynika ze stosowania dwóch kryteriów porównawczych: kryterium rozbieżności między stanem początkowym i końcowym i kryterium rozbieżności między stanem końcowym a postulowanym obrazem rzeczywistości
Modele diagnozy resocjalizacyjnej:
- model psychometryczny (ilościowy)- opiera się na założeniu, że jednostki ludzkie nie różnią się jakościowo miedzy sobą liczbą i charakterem diagnozowanych cech, lecz jedynie ilościowo, czyli natężeniem, intensywnością ich przejawiania się, ocenę indywidualną uzyskuje się porównanie z wynikami standardowymi, zbieranie danych i ich opracowanie jest tu ściśle ukierunkowane a rola diagnosty jest zredukowana do wykonania rutynowych i stereotypowych czynności, co zmniejsza jego poczucie odpowiedzialności, ten model sprowadza się głównie do badania behawioralnych aspektów niedostosowania społ.
- m. kliniczny (jakościowy)- jednostkę traktuje się jako dynamiczną i niepowtarzalną całość, której zachowanie się jest przejawem funkcjonowania określonej struktury, mającego genezę w indywidualnych doświadczeniach, rola diagnosty jest tu decydująca zarówno w zakresie zbierania, jak i opracowania danych, model ten sprowadza się do analizy znaczenia konkretnych symptomów, odczuć, motywów postępowania, charakterystycznych dla jednostki niedostosowanej społ.
- m. nozologiczny- ma niewielkie zastosowanie, rozpoznanie polega na prostej identyfikacji objawów i zakwalifikowaniu ich do odpowiedniej jednostki nozologicznej (chorobowej), problemem w tym modelu jest brak wypracowanych norm w zakresie asocjalnych zaburzeń osobowości i zaburzeń zachowania co może prowadzić do do trudności w kwalifikowaniu objawów niedostosowania, diagnosta jest ekspertem, a kontakt diagnostyczny jest tutaj bezosobowy, gdyż przedmiotem zainteresowania jest jednostka chorobowa a nie osoba zaburzona
- m. funkcjonalny- wychodzi się z założenia, iż niedostosowanie jest funkcja wadliwie działającego systemu społecznego, polega na ustalaniu przyczyn zachowania jednostki przez analizę zdarzeń środowiskowych, działania interwencyjne skupiają się na eliminacji przyczyn zaburzeń, czynności diagnosty zależą od tego, kim jest badany, diagnosta dominuje i decyduje o tym, co jest ważne w danym przypadku projektującego przebieg procesu diagnostycznego
- m. psychospołeczny (interakcyjny)- zwraca się uwagę na poznanie 4 głównych płaszczyzn życia społecznego wpływających na zachowanie jednostki: płaszczyzna ideologiczna, instytucjonalna, psychologiczna, podkulturowa, a dodatkowo makrospołeczna, silnie akcentuje się kontekst społeczny zaburzeń – protodiagnozę, która jest procesem poznawczym zachodzącym w społeczeństwie, pełniącym funkcję wstępnej społecznej identyfikacji jednostek, skierowania ich do właściwych specjalistów, zadaniem diagnozy jest weryfikacja słuszności rozpoznania społecznego, charakter kontaktu między diagnostą a badanym nacechowany jest partnerstwem
Modele diagnozy wykorzystywane w pedagogice resocjalizacyjnej:
- behawioralny
- interakcyjny
- interdyscyplinarny
Problemy diagnozy niedostosowania społecznego:
- problem diagnozy różnicowej i sposobu dokonywania oceny
- problem obszaru diagnozy- jej wieloaspektowość i interdyscyplinarności
- problem związany z koniecznością uwzględniania kontekstu rozwojowo- społecznego
- problem związany z koniecznością uwzględniania wielu źródeł informacji
- problem nastawienia osoby badanej do sytuacji diagnostycznej
- problem nastawienia (społecznego i teoretycznego) diagnosty do rozpoznawanych obszarów zaburzeń- dystans „trzeci” idealny obserwator
- problem niejednoznaczności i stygmatyzującego charakteru dokonanego rozpoznania
- problem charakteru diagnozy- całościowość, holizm, nieokreśloność, nieskończoność
- problem metodologicznego podejścia diagnosty do poznawanych zjawisk- diagnosta badacz vs diagnosta ekspert
- problem związany z utylitarnym celem i wykorzystaniem diagnozy resocjalizacyjnej- rozbieżność procesu diagnozowania i działania resocjalizacyjnego
- problem związany z ciągłością diagnozy- diagnoza „zamknięta” vs „otwarta”
- problem związany z ciągłością teoretyczno- metodyczną procesu resocjalizacyjnego
- problem diagnozy pozytywnej i negatywnej- ocena słabych i mocnych stron diagnosty
- problem związany z eksperymentowaniem w procesie resocjalizacyjnym
Zasady diagnozy niedostosowania społecznego:
- zasada pomocy w odbudowywaniu mechanizmów autotelicznej kontroli wewnętrznej
- zasada łącznego stosowania mechanizmów wygaszania niepożądanych zachowań nawykowych i mechanizmów kształtowania nowych, prawidłowych zachowań
- zasada stosowania wzmocnień pozytywnych i negatywnych
- zasada stosowania wzmocnień pozytywnych jako podstawowych, negatywnych zaś jako pomocniczych
- zasada łącznego stosowania działań semiotropowych, etiotropowych i ergotropowych
- zasada świadomego tworzenia projektu oddziaływań
- zasada niezbywalnej dwukierunkowości działań resocjalizacyjnych- eliminujących i kreatywnych
- zasada pierwszeństwa działań kreatywnych (diagnoza pozytywna) nad korektywnymi (diagnoza negatywna)
Kierunki i aspekty diagnozy resocjalizacyjnej:
- diagnoza praktyczna (przypadku, epidemiologiczna) vs diagnoza teoretyczna (poznawcza)
- diagnoza psychometryczna vs diagnoza kliniczna
- diagnoza jednostki vs diagnoza środowiska życia
- diagnoza monodyscyplinarna vs diagnoza interdyscyplinarna
Techniki nawiązywania kontaktu:
- kontrola roli pierwszego wrażenia czyli tzw. hallo efektu
- prawidłowy dystans psychologiczny
- rola pierwszych pytań
- eliminacja czynników utrudniających nawiązanie kontaktu
Techniki podtrzymywania kontaktu:
- sygnalizowanie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania
- prośba o rozwinięcie tematu
- wyrażanie akceptacji i odzwierciedlanie uczuć
- umiejętne zachowanie milczenia
Czynniki zakłócające przebieg kontaktu diagnostycznego:
- relacja diagnosta- osoba badana
- postępowanie i sposób reagowania diagnosty
- cechy osoby badanej
Sygnały oporu:
- przedłużające się milczenie
- zmiana tematu rozmowy
- intelektualizacja
- racjonalizacja
- bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń
- zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi
- zmiana sposobu mówienia
- objawy somatyczne
- pustka w głowie
- zapominanie pytania
- czynny bezpośredni atak
- pośredni atak
- świadome kłamstwa
- otwarta odmowa
Techniki radzenia sobie z oporem:
- milczenie
- zmiana lub przeformułowanie pytania
- podawanie komunikatów o spostrzeganiu trudności osoby badanej
- parafraza
- udzielania dodatkowych informacji
- prośba o konkretyzację wypowiedzi
- zmiana poziomu ogólności i otwartości pytania
- rozmowa na temat „tu i teraz”
- stosowanie pytań sugerujących
- interpretacja reakcji badanego
- zaznaczanie roli i funkcji badania
- wyrażenie własnych emocji związanych z przejawianiem oporu
Czynniki wyznaczające profesjonalizm diagnosty:
- podążanie za klientem
- empatyczne reagowanie
- niezaborcza życzliwość
- otwartość
- konkretność
- koncentracja na „tu i teraz”
2. Zdolności i umiejętności diagnosty wg C. Rogersa:
- reakcja badawcza
- interpretacja
- konfrontacja
- reakcja rozumiejąca czyli parafraza
- reakcja oceniająca
- reakcja wspierająca lub podtrzymująca
- reakcja podsumowująca
Mechanizmy zaburzające proces diagnostyczny:
- błąd postawy
- b. maski
- b. sztywnego profesjonalizmu
- b. sędziego
- b. perspektywy widzenia problemów
- b. uproszczenia problemów
- b. redukcji źródeł wiedzy
- b. redukcji charakteru źródeł wiedzy
- b. braku stosowania interpolacji
2. wadliwe postawy wobec diagnozowanego podmiotu:
- postawa znudzenia
- p. zimnego naukowca
- p. sztywnego dydaktyka
- p. obojętnego usługowca
- p. „psychoterapeuty”
- p. indywidualnego społecznika
- p. społecznika kolektywnego
- p. artysty
- p. moralisty
Rodzaje błędów w procesie poznawania drugiego człowieka:
- b. skupiania się na negatywnych aspektach funkcjonowania
- b. skupiania się na skutkach bez powiązania z przyczynami i kontekstem sytuacyjnym
...
mpwjs