Prof.dr hab. Stanisław Juszczyk (dziekan)
stanisław.juszczyk@us.edu.pl
1. Babbie. E., badania społeczne w praktyce. PWN, Warszawa 2004
2. Juszczyk S., badania ilościowe w naukach społecznych. Szkice metodologiczne. ŚWSZ, Katowice 2005.
3. Sobocki. M., Metody techniki badań pedagogicznych. Impuls, Kraków 2000.
4. Maszke. A., Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2004.
5. Nowak. S., red. Metodologia badań społecznych. PWN. Warszawa 1985.
6. Palka. S., Metodologia. Badania. Praktyka pedagogiczna. GWP. Gdańsk 2006.
7. Pilch. T., Bauman. T., Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Żak, Warszawa 2001.
SPIS TREŚCI
1. Badania naukowe i ich metodologia
a) podstawy metodologiczne nauk społecznych
b) teorie, modele, paradygmaty
c) rodzaje badań naukowych
2. Struktura badan empirycznych w naukach społecznych
a) problemy badawcze i cele badań
b) hipotezy badawcze
c) zmienne, skale pomiarowe i wskaźniki zmiennych
d) metody, techniki, i narzędzia badań
e) Organizacja badań
f) Podstawowe problemy teorii doboru próby
3. Materiał badawczy, jego opracowania i analiza.
Podstawy metodologiczne nauk społecznych
NAUKA- jej celem jest poznanie prawdy, czyli zdobycie dającej się zweryfikować wiedzy, umożliwiającej wyjaśnienie, przewidywanie i zrozumienie interesujących badacza zjawisk.
Tradycyjny model nauki: teoria, operacjonmalizacja i obserwacja.
Obserwacja np. sceny przemocy w pokazach medialnych są jednym z czynników przejawiania agresji wśród młodych odbiorców.
Hipoteza im więcej przemocy zaobserwowanej w mediach, tym częstsze przejawy agresji w zachowaniach odbiorców.
Zmienne przekazy medialne (sceny przemocy oraz ich zawartość) oraz agresja (hierarchiczne ułożone zachowania agresywne).
Przeprowadzenie tzw. Mierzalnych obserwacji – czyli operacjonalizacja – określenie operacji związanych z pomiarem zmiennej – wywiad.
Model 2: nauka ma; teorię i obserwację – naukowe rozumienie świata. Zgodnie z obserwacja i teorią gromadzenia danych i ich analiza.
WIEDZA NAUKOWA
(s. Nowak) to pewien uznawany przez przedstawicieli danej dyscypliny naukowej zespół przeświadczeń i sądów o tym jaki jest, jak się rzeczy mają i dlaczego tak one się mają , bądź opisy poszczególnych fragmentów rzeczywistości, bądź teorie wyjaśniające zjawiska danej dziedziny.
- wiedza praktyczna oparta na doświadczeniu jednostki
- wiedza teoretyczna (naukowa) dostarcza danych o rzeczywistości.
- wiedza naukowa pomaga wyjaśnić i zrozumieć oraz przewidzieć obserwowane zjawiska empiryczne.
Celem badań jest wyjaśnienie przyczyn określonego zdarzenia lub zachowania poprzez systematyczną analizę czynników sprawczych.
Wyjaśnienie: polega na przekonaniu, że całość stanowi sumę prostą części a połączenie części w działający mechanizm pozostawia je takimi jakie było poprzednio- oddalone od siebie. Wyjaśnienie jest analityczne (mechaniczne), statystyczne oraz systemowe.
Przewidywanie (odwrócenie procesu wyjaśniania): to podstawowa cecha myślenia naukowego – jeżeli A powoduje B, a wiemy, że A zaszło, to przewidujemy że zajdzie B.
Rozumienie:
1. (jako verstehen) oparte na empatii lub
2. jako rozumienie predyktywne
Dualizm wynika stąd, że podmiotem w naukach społecznych jest człowiek, a sam badacz staje się obserwatorem, a czasem podmiotem badań i rozumienie cudzego punktu widzenia , symboli, postaw, wartości.
Nauka dąży do opisu, wyjaśniania i zrozumienia zjawisk i procesów przyrodniczych, społecznych, kulturowych oraz edukacyjnych – 3 główne funkcje.
1. OPISOWA
2. WYJAŚNIAJACA
3. PROGNOSTYCZNA
FUNKCJA OPISOWA: badacz chce opisać, zrozumieć dlaczego tak się dzieje. Opisy dają odpowiedz na pytania: Jak jest? Jak się rzeczy mają?
FUNKCJA PROGNOSTYCZNA: umiejętność przewidywania przez badacza wszelkiego rodzaju zmian, jakich można się spodziewać w przyszłości. Dotyczyć one mogą szkół, instytucji oświatowych, placówek wychowawczych, resocjalizacyjnych, metod oraz form nauczania i wychowania, stylów uczenia się, programów nauczania.
FUNKCJA WYJAŚNIAJACA: uzyskujemy odpowiedz na pytania: Dlaczego rzeczy mają się tak, jak się mają? Jakie są tego przyczyny? Na co wpływa dane zdarzenie?
EPISTYMOLOGIA I METODOLOGIA
EPISTYMOLOGIA – nauka o poznaniu, badanie postaw wiedzy, natury, przesłanek i role jakie odgrywają.
METODOLOGIA- (dziedzina epistemologii) system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania, stanowiącej podstawę ewolucji wiedzy. Kryteria empirycznej obiektywności = prawdy oraz ich weryfikacja.
SYSTEM – ma charakter dynamiczny – jest nieustannie modernizowany; poszukiwanie nowych metod obserwacji, analizy, logicznego wnioskowania i uogólniania.
METODOLOGIA BADAŃ – rozwija się wolno poprzez ciągłą wymianę idei, informacji i uwag krytycznych – instytucjonalizacja powszechnie akceptowanych reguł i procedur oraz konstrukcji właściwych metod i technik badawczych.
METODOLOGIA OFÓLNA I METODOLOGIE SZCZEGÓŁOWE
METODOLOGIA OGÓLNA – zajmuje się prawidłowościami rządzącymi w procesie poznawczym, wspólnymi dla wszystkich nauk.
Przedmiotem badawczym w metodologii ogólnej jest formułowanie ogólnych warunków, jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawiania działalności badawczej. Określa sposoby wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadniania twierdzeń, budowy teorii i modeli, czynności prowadzących do formułowania problemów, weryfikacji hipotez, analizowania wyników badań, wnioskowania i uogólniania. Wskazuje tak prawidłowego postępowania badawczego.
METODOLOGIA SZCZEGÓŁOWA – zajmuje się zaleceniami odnoszącymi się do konkretnego procesu badawczego, stosowanego w poszczególnych dyscyplinach naukowych i czynnościami badawczymi: planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik badawczych, zbieranie i kontrolowanie oraz opracowanie zebranego materiału, wyjaśnianie zjawisk i uogólnianie wyników badań.
TEORIE, MODELE
TEORIA- to rodzaj konceptualizacji lub historia idei, to konstrukcja umysłowa pozwalająca zrozumieć związki między zjawiskami.
TEORIA (wężej) – to system logiczno - dedukcyjny składający się ze zbioru powiązanych ze sobą pojęć, z których dedukcyjnie można wyprowadzić dające się sprawdzić twierdzenia
MODEL – jest reprezentacją rzeczywistości i opisuje te rzeczy świata rzeczywistego, które maja największy związek z badanym problemem.
MODEL – jest zmienny tak, aby był zgodny z najnowszą wiedza. Modele stosujemy po to, aby uzyskać wiedzę o zjawiskach, których nie możemy bezpośrednio obserwować.
CECHY TEORII:
- Naśladuje wybrany aspekt rzeczywistości - wysuwanie przewidywań dotyczących konkretnych sytuacji.
- Oddzielona od empirii - nie jest podsumowaniem obserwacji, lecz dziełem myśli twórczo wykraczające poza zgromadzone dane.
- Konstrukcja umysłowa - uznana przez społeczność uczonych, ponieważ wybrane przewidywania teorii zgadzają się z faktami.
- Służy zrozumieniu związków między zjawiskami, których przejawem jest możność wyjaśnienia i przewidywania różnych zjawisk.
Teorie buduje się i rozwija poprzez prowadzenie badań zarówno teoretycznych jak również empirycznych.
- Badania eksploracyjne dostarczają wskazówek co do budowy teorii, a badania weryfikacyjne sprawdzają przewidywania teorii, z myślą o jej potwierdzeniu lub podważeniu.
RODZAJE BADAŃ NAUKOWYCH:
Badania są jedną z form ludzkiej aktywności, ukierunkowanej na: poszukiwanie i poznawanie odkrywanych zjawisk, studiowanie ich natury badanych środowisk oraz systemów. To zbiór procesów zarówno poznawczych jak również konceptualnych. Zbieranie i analizowanie danych w celu znalezienia odpowiedzi na postawione pytania badawcze.
SCHEMATY BADAWCZE ( 1-3 ilościowe; 4-5 jakościowe)
1. Eksperyment, jako ujawnienie skutków oddziaływań.
2. Badanie porównawcze; różnice między realnymi populacjami.
3. Badanie przeglądowe( survey): poznawanie własności obiektów pojedynczej populacji i ujawnianie związków między nimi.
4. Badania etnograficzne: zbieranie i przetwarzanie różnorodnych danych o kulturowych sposobach życia grupy społecznej.
5. Studium przypadku: zbieranie i analiza danych pojedynczego obiektu (jednostki), reprezentującej zjawisko ogólne.
1. Polegają na opisie i analizie faktów, zjawisk i procesów, przedstawiając je w formie zestawień (tabele, diagramy) i obliczeń statystycznych (statystyka matematyczna i opisowa).
2. Od pomiaru dydaktycznego różnią się: teoretycznym uzasadnieniem własnej koncepcji podejmowanych badań, precyzyjnym sformułowaniem celów badawczych i hipotez roboczych, operacyjnym zdefiniowaniem i wyszczególnieniem zmiennych i przypisywanym im wskaźników, uważną konstrukcją narzędzi badawczych, uporządkowaniem danych
i przeprowadzeniem obliczeń statystycznych.
3. Obiektem badań są ściśle zdefiniowane zmienne, wynikające z hipotez.
4. Zaplanowanie i wystandaryzowanie narzędzia, a typowe techniki to:
Wywiad kwestionariuszowy ( bez pytań otwartych), testy, techniki eksperymentacyjne i socjometryczne analiza treści oraz obserwacja kontrolowana.
5. Celem jest ustalenie powiązań przyczynowo skutkowych.
6. Standaryzacji podaje się także maksymalną liczbę sytuacji badawczych.
7. W organizowaniu procesu badawczego z góry uwzględnia się potrzeby metod statystycznych: losowy dobór próby, kategoryzacja narzędzi, kodowanie, statystyczne procedury analizy danych, ilościowy opis wyników.
Wnioski wysuwane z badań ilościowych wyrażane są w kategoriach prawdopodobieństwa, a nie konieczności.
Zalety:
Możliwość porównywanych zjawisk w czasie i w przestrzeni, ustalania siły związków i określenia istotności różnic miedzy zmiennymi, uogólnienie wniosków posługuje się
precyzyjnymi narzędziami.
Wady:
Precyzyjna procedura badawcza narzuca schemat postępowania i kształt danych, uśrednienie przebiegu zjawiska procesu i brak pogłębionego, indywidualnego podejścia typu intencje, sensy, wartości, przekonania-stąd brak rozpoznania subtelności, odmienności, analiza zjawisk powszechnych, przeciętnych.
Polegają na dokonywaniu całościowej (holistycznej) analizy badanych zjawisk. Na wyróżnianiu w nich elementarnych, składowych, na wykrywaniu między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nich funkcji.
Jakościowy opis faktów, zjawisk i procesów odbywa się głównie w formie narracyjnej lub eseiostycznej, z wykluczeniem na ogół wszelkich zawitych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. Badacz nastawia się na indukcyjny opis kontekstu, w jakim tkwi jednostka lub zjawisko, w celu zrozumienia sytuacji tak, jak czyni to osoba badana -> utożsamianie się z osobą badaną (empatia), interpretującą indywidualnie rzeczywistość, bez narzucania przypuszczeń i schematów. Miarą trafności badań jakościowych jest uznanie osób badanych, że opis badacza faktycznie przedstawia ich życie. Badania są bardziej nastawione na procesy, ciągi zdarzeń niż rezultaty
Nie stawiane są hipotezy. W chwili rozpoczęcia badań trudno mówić o ich strukturze, aby nie zawężać perspektywy badawczej. Dane gromadzone są w sposób otwarty za pomocą niestrukturyzowanych metod, technik i narzędzi np. swobodny wywiad z ogólnym planem zagadnień, wywiad interakcyjny, niekontrolowany, obserwacja uczestnicząca , jakościowa, analiza dokumentów osobistych, studium przypadku, analiza biograficzna.
Badania jakościowe często nazywane są badaniami etnograficznymi, terenowymi, alternatywnymi lub antropologicznymi, ekologicznymi.
Celem jest opis i interpretacja zjawisk, wydobywanie ich znaczenia. Badacz zbiera teksty, analizuje przekształca je w inne teksty będące relacjami. Teren badań jest konkretny dla badanego. Badanych wybiera się w sposób intencjonalny. Badania nie SA reprezentatywne.
Preferowany jest mieszany typ badań: jakościowo-ilościowy lub ilościowo- jakościowy.
RODZAJE BADAŃ JAKOŚCIOWYCH
* Badania jakościowe: diagnostyczne, eksploracyjne, weryfikacyjne lub eksploracyjno – weryfikacyjne.
- badania jakościowe prowadzące do teorii jednostkowej
- badania jakościowe prowadzące do typologii
- badania jakościowe jako wstęp do badania ilościowego
- badania jakościowe sprawdzające wyniki badania ilościowego
- elementy ilościowe i jakościowe w tym samym badaniu
- badania jakościowe i ilościowe jako niezależne i uzupełniające się przedsięwzięcia naukowe
* Badania separacyjne – człowiek i jego otoczenie traktowane oddzielnie.
* Badania relatywne – człowiek i środowisko maja część wspólną.
* Badania systemowe – człowiek całkowicie tkwi w środowisku swej twórczej aktywności.
PODZIAŁ BADAŃ ZE WZGLĘDU NA ICH CELE
1. BADANIA TEORETYCZNE ZWANE PODSTAWOWYMI – mające zasadnicze znaczenie dla rozwoju nauki i jej społecznej użyteczności.
- Polegają na poznaniu zmierzającym do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizacje, prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości.
- dostarczają informacji o zależnościach między badanym zmiennej, wzbogacają wiedzę danej dyscypliny naukowej o różne informacje, nowe pojęcia, nową wiedzę poprzez jej poszukiwanie i gromadzenie
- wnoszą podstawy w kład w rozwój i precyzowanie teorii naukowych, tworzenie ogólnych praw w określonej dyscyplinie naukowej.
- w każdym badaniu empirycznym jest cząstka teoretycznego poznania.
Badanie teoretyczne z intencją ogólną i indywidualną:
· Badania mające intencje ogólną maja na celu ustalenie ogólnych prawidłowości zbiorów, przedmiotów, ich uwarunkowań przyczynowych, istniejących korelacji cech powiązań zależnościowych- wykorzystuje się w nich teorie ogólne np. teorię dysonansu poznawczego.
...
mpwjs