Istota, charakter i funkcje zabawy
Termin „zabawa” odnosi się do każdej czynności podjętej dla przyjemności, bez względu na końcowy rezultat. Dziecko bawi się dobrowolnie, bez przymusu z zewnątrz, a celem zabawy jest tylko rozrywka. Zabawa jest dostosowana do faz rozwoju dzieci. Poszczególne zabawy mają określony termin pojawiania się i znikania. Bawią się już małe dzieci – ich zabawa jest bardzo prosta, polega na przypadkowych ruchach i pobudzaniu różnych zmysłów. W miarę rozwoju dziecka zabawa staje się coraz bardziej złożona. Dzieci zaczynają potrzebować zabawek, a okres zabawki swój punkt kulminacyjny osiąga między 7 i 8 rokiem życia.
Zabawa dziecka jest czynnością spontaniczną i bezpośrednią. Dziecko bawi się w wybranym przez siebie czasie i miejscu. Wraz z wiekiem zwiększa się potrzeba planowania zabaw, spontaniczność jest ujmowana w pewne formy. Liczba zabaw zmniejsza się wraz z wiekiem – największa ich różnorodność występuje między 7 a 9 rokiem życia dziecka, natomiast między 10 a 13 zauważa się spadek zainteresowania zabawami przez dzieci. Jest to efekt zmniejszania się ilości czasu przeznaczanego na zabawę, zwiększonej ilości zainteresowań, obowiązków. Dziecko wówczas wybiera zabawy najbardziej przez siebie lubiane i głównie na nich poprzestaje. Wraz z wiekiem zwiększa się czas poświęcony poszczególnej, wybranej zabawie. Wiąże się to z przedłużaniem trwałości uwagi – starsze dzieci mogą się dłużej cieszyć zabawą niż dzieci małe. Warto wspomnieć też o roli czynnika fizycznego, która wraz z wiekiem zdecydowanie maleje. Dzieci do końca młodszego wieku szkolnego są bardziej aktywne, ich zabawa wymaga dużego nakładu energii fizycznej.
Jest wiele czynników, które pełnią istotną rolę w zabawie dzieci. Od nich zależy czy dziecko się bawi i jak to robi. Jednym z ważniejszych elementów jest zdrowie – im dziecko jest zdrowsze, tym więcej ma sił i energii do zabawy czynnej. Stopień rozwoju motorycznego osiągnięty w danym wieku przez dziecko również odgrywa znacząca rolę w decydowaniu o rodzaju zabaw – dobra kontrola motoryczna umożliwia bowiem wybór zabaw aktywnych. Niezwykle istotna jest inteligencja dziecka. Dzieci zdolne są bardziej czynne, pomysłowe. Interesują je zabawy inscenizacyjne, twórcze. Zajmuje je większa ilość zabaw i więcej im poświęcają czasu. Rzadziej biorą udział w zabawach związanych z wysiłkiem fizycznym, są bardziej samotne i mają więcej ulubionych zajęć. Niewątpliwie na zabawę ma również wpływ płeć dziecka i tradycje domu rodzinnego - dzieci uświadamiane są stopniowo, że inne zabawy są stosowne dla chłopców a inne dla dziewcząt. Nie wolno zapomnieć też o roli czynnika jakim jest środowisko, a tu należy wziąć pod uwagę warunki społeczno – ekonomiczne, od których będzie zależeć rodzaj zabaw i użycie zabawek, ilość wolnego czasu, która będzie decydować o tym, jak długo się dziecko bawi i jak mocno się w zabawę angażuje oraz urządzenia do gier i zabaw, które również będą mieć wpływ na rodzaj podejmowanych przez dziecko zabaw.
Zabawa ma bardzo duże znaczenie w rozwoju dziecka. Zabawa aktywna wpływa na rozwój mięśni, a ponadto rozwija wszystkie części ciała dziecka. Stanowi też ujście dla nadmiaru energii, która dzięki temu nie powoduje napięcia, nerwowości i drażliwości. Zabawa ma też znaczenie dla rozwoju umysłowego dziecka. Pozwala mu zrozumieć i poznać świat, dostrzec różnicę miedzy rzeczywistością a fantazją. Utrwala i doskonali przyswojone wiadomości, sposoby myślenia i działania, rozwija zmysły i wzbogaca zasób wiedzy dziecka o otoczeniu. Stwarza możliwość poznania samego siebie, zbudowania własnego wizerunku. Rozwija wyobraźnię, pobudza ją do nieustannego wysiłku i doskonali. Stymuluje twórczość, dając przekonanie, że tworzenie czegoś nowego i innego może być powodem zadowolenia. Wpływa na kształtowanie uczuć. Daje możliwość ekspresji emocjonalnej, ujścia dla konfliktów uczuciowych, zaspokaja potrzebę osiągnięć. Jest swoistą szkołą uczuć, gdyż dziecko odgrywając różnorodne role, wczuwa się w świat przeżyć osoby, którą ma w wyobraźni. Zabawa odgrywa też dużą rolę w procesie socjalizacji dziecka. Zaspokaja potrzebę kontaktów społecznych. Wpływa na kształtowanie umiejętności kierowania swym zachowaniem, uczy przestrzegania i dostosowywania się do określonych norm i reguł postępowania. Dziecko przyjmuje w zabawie na siebie różne role, co ułatwia mu ustalić, które z nich dają mu więcej zadowolenia. Umożliwia mu wypróbowanie swych zdolności i umiejętności bez konieczności brania pełnej odpowiedzialności za swe czyny. Zabawy zespołowe pozytywnie oddziałują na kształtowanie się cech osobowości, takich jak koleżeńskość, życzliwość, chęć niesienia pomocy, poczucie odpowiedzialności, obowiązkowość, wytrwałość i cierpliwość, powstawanie nowych motywów działania, uspołecznienie i zdyscyplinowanie.
Bibliografia:
magdalena.b84