Piotr Abelard- Historia moich niedoli.pdf

PIOTR ABELARD

Historia moich niedoli

przekł. L. Joachimowicz, Warszawa 1952.

1.1) List pierwszy Abelarda do przyjaciela, s. 50-51.

"Po upływie lat kilku, kiedy już zwolna zacząłem wracać do zdrowia, oto mistrz mój

Wilhelm, archidiakon paryski, strój swój odmieniwszy wstąpił do zakonu kanoników

regularnych, a to - jak sobie mówiono - w tym celu, ażeby pod pozorem większej żarliwości

religijnej dosięgnąć wyższego dostojeństwa w godnościach kościelnych. Jakoż nie zawiódł się

w swoich rachubach, albowiem w najbliższym już czasie został powołany na katedrę biskupią

w Châlons. Zmiana ubioru w niczym jednak nie odmieniła jego trybu życia; pozostał nadal w

Paryżu i po staremu zajmował się filozofią, a nawet w samym klasztorze, w którym się

znalazł ponoć z pobudek religijnych, od razu wznowił swoje wykłady publiczne. Wróciłem

do niego, aby pobierać naukę wymowy. W toku dyskusji, jakie przydarzało mi się z nim

miewać, wytaczałem przeciw jego teorii powszechników tak niezbite dowody, iż musiał ją nie

tylko zmodyfikować, lecz całkowicie zarzucić. A oto jaka była jego teoria pojęć ogólnych:

byt powszechny ten sam i cały znajduje się przez istotę równocześnie we wszystkich

osobnikach danego rodzaju; rzeczy jednostkowe nie mają odmiennej istoty, ale różnią się

jedynie rozmaitymi przypadłościami. Tak sformułowane twierdzenie zmienił następnie w ten

sposób, iż utrzymywał, że byt powszechny jest w przedmiotach jednostkowych ten sam, ale

nie przez istotę, tylko przez brak różnicy. Nadmienić należy, że zagadnienie uniwersaliów o

ile z jednej strony jest ogromnej doniosłości, o tyle z drugiej stanowi ono od niepamiętnych

czasów punkt sporny pomiędzy dialektykami. I to do tego stopnia, że nawet sam Porfiriusz w

swoim Wstępie do kategorii Arystotelesa omawiając tę kwestię nie śmiał sprawy

rozstrzygnąć, ale zaznaczył jedynie, że jest to zdanie zbyt trudne do rozwiązania 1 . Gdy zatem

zmusiłem Wilhelma najpierw do przekształcenia swoich poglądów, następnie do ich

całkowitego porzucenia, tak bardzo powaga jego została w szkole zachwiana, że z trudem

tylko pozwolono mu na dalsze prowadzenie wykładów z dialektyki, jak gdyby zagadnienie

powszechników stanowiło jądro i rdzeń całej tej umiejętności."

1.2) List pierwszy Abelarda do przyjaciela, s. 72.

"A co do pogan, to - jakeśmy już powiedzieli - mają oni w to miejsce swoich

filozofów, którzy mianem mądrości lub filozofii nie określali posiadania wiedzy, ale raczej

moralny tryb życia. Łatwo się o tym można przekonać badając źródłosłów tego wyrazu albo

też polegając na świadectwie samych świętych. Św. Augustyn wyliczając różne szkoły

filozoficzne w VIII księdze swojego dzieła O państwie bożym tak pisze: "Filozofowie szkoły

italskiej mają za swego założyciela Pitagorasa z Samos, który - jak się powszechnie mówi -

jest wynalazcą samego słowa <filozofia>. Aż do jego czasów mędrcami ci być się mienili,

którzy przewyższali innych szczególnie chwalebnym sposobem życia. Dopiero gdy zapytano

1 Wspomniany traktat filozofa neoplatonika Porfiriusza (232-304) odegrał doniosłą rolę historyczną jako

najważniejszy tekst logiczny odziedziczony od starożytnych przez średniowiecze.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Pitagorasa, co jest za jeden, odpowiedział, że jest <filozofem>, to znaczy miłośnikiem albo

poszukiwaczem mądrości. Uważał bowiem, że nazywanie siebie mędrcem jest

zuchwalstwem." Z powiedzenia zatem: "którzy przewyższali innych szczególnie chwalebnym

sposobem życia" wynika niezbicie, że mędrców pogańskich zwano filozofami raczej w

uznaniu ich nienagannych obyczajów niźli dla ich nauki."

1.3) List pierwszy Abelarda do przyjaciela, s. 83-84.

"Razu jednego Alberyk po społu z kilkoma uczniami swymi zbliżył się do mnie, ażeby

wplątać mnie w matnię, i w słowach obleśnych szczwanie nadmienił, że jedno miejsce w

dziele moim 2 budzi w nim pewne zakłopotanie, a mianowicie: jeżeli Bóg zrodził Boga, a Bóg

jeden jest tylko, jakże śmiem przeczyć, że Bóg zrodził samego siebie? Na to mu wprost

odparłem: "Wedle życzenia zaraz w tej sprawie przytoczę dowody." "Za nic nam są -

odrzecze - rozumy ludzkie wraz z ich mądrością, jako że w tych rzeczach jedynie i wyłącznie

uznajemy autorytety." Szukajcie - odpowiem - w mej książce, a znajdziecie autorytet." A była

na podorędziu książka moja, którą on przyniósł ze sobą. Zabrałem się skrzętnie do

wyszukania miejsca jednego, które mi znane było na pamięć, a które wymknęło się spod

cenzorstwa Alberyka, jako że przy czytaniu dybał tylko na to, co mogło mi szkodę przynieść.

Szczęśliwym trafem wnet odnalazłem, czegom szukał. Był to wyimek z I księgi rozprawy

Augustyna O Trójcy św. , który miał takie brzmienie: "Ktokolwiek by mniemał, że Bóg jest

władny siebie samego zrodzić, tym bardziej jest uwikłany w sieć błędu, ponieważ nie tylko

Bogu samemu, lecz również żadnemu stworzeniu, duchowemu czy cielesnemu, nie jest dana

podobna władza. I nie ma w ogóle takiej rzeczy, która by sama siebie rodziła." Zesromali się

szpetnie i mocno zdumieli uczniowie Alberyka słysząc te słowa. On sam zaś, ażeby jakoś

ratować swoją powagę, rzekł: "Należy dobrze rozumieć znaczenie słów." Odpowiedziałem

mu, że podobna nauka nie jest żadną nowością i nie ma nic do rzeczy w obecnej dyskusji,

zwłaszcza że on przychwyta słowa jedynie, nie wnikając zgoła w ich treść wewnętrzną.

Gdyby myśl jego podatna była na zrozumienie znaczenia i związku słów, w każdej chwili z

ust jego mógłbym mu dowieść, że właśnie on sam jest kacerzem, ponieważ wedle niego Bóg

byłby w jednej osobie Ojcem i Synem zarazem. Na to on rozbiesił się srodze i na rozstaniu

odgrażał mi się, że teraz na nic mi się nie zda ni mądrość moja, ani też żadne autorytety."

1.4) List pierwszy Abelarda do przyjaciela, s. 88-90.

"Pozwany tedy, natychmiast stanąłem przed zborem. Tam bez żadnego badania ni

przesłuchania zniewolili mnie do tego, żem własną ręką wrzucił do ognia wspomnianą

książkę moją. 3 A kiedy tak płonęła, panowała wśród zebranych cisza i tylko jeden z

prześladowców moich lękliwie wyszeptał, iż w książce mojej nadybał jeden wyjątek, w

którym napisano jest, że tylko Bóg Ojciec jest wszechmocny; co usłyszawszy legat zdziwił

się wielce i odpowiedział mu na to, że przecie na myśl nam nawet nie przyjdzie, ażeby

dziecko plotąc podobne brednie aż tak daleko zbłądziło. A to tym bardziej, powiada, że

wspólne dla wszystkich wyznanie wiary obwieszcza i głosi, że wszystkie trzy osoby boskie są

wszechmocne. Na to powtórzył z przekornym uśmiechem niejaki Teodoryk, mistrz i bakałarz,

słowa Atanazego: "Wszelako nie trzech wszechmocnych, lecz jeden jest wszechmocny." A

kiedy jego biskup strofować go począł i poskramiać jako winnego obrazy majestatu - ten

sztorcem stawał i niby ów Daniel drugi tak orędował czupurnie, mówiąc: "Tak to, szaleni

2 O jedności i troistości Boskiej

3 Z wyroku Kościoła spalono w ciągu stuleci wiele milionów książek, w tym tysiące rękopisów, straconych dla

ludzkości na zawsze.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

synowie Izraela, nie rozsądziwszy ani się prawdy dowiedziawszy skazaliście na śmierć syna

Izraela? Wróćcie się do sądu i wyrok wydajcie na samego sędziego, boć sędzia, któregoście

ustanowili, ażeby to niby wiary nauczał i błędy prostował, sam siebie potępił przez własne

usta zamiast sąd nad innymi sprawować. Wszak boże miłosierdzie okazało dzisiaj wszystkim

na oczy niewinność tego człowieka, jak ongiś Zuzanne, od oskarżycieli fałszywe świadectwo

mówiących." Natenczas arcybiskup powstał z miejsca i odmieniając słowa wedle potrzeby

chwili, potwierdził orzeczenie legata rzekąc: "Zaprawdę, wasze Dostojności, Wszechmocny

Ojciec, Wszechmocny Syn, Wszechmocny Duch św. A kto by się ważył przeciwko tej

prawdzie występować, niech za jawnego odszczepieńca poczytan będzie i niechaj nikt jemu

nie daje wiary! A teraz, jeśli upodobanie takie, rzeczą byłoby wielce pożyteczną, ażeby ten

oto braciszek nam tu wszem wobec wiarę swą wyznał, abyśmy mogli wedle potrzeby albo ją

przyjąć, albo odrzucić, albo sprostować." A kiedym się podniósł, aby wyłuszczyć i wyznać

swą wiarę, i kiedym chciał dać wodze swym myślom i upust uczuciom, już wrogowie moi

zaczęli krzyczeć, że więcej niczego nie trzeba, jak tylko żebym słowo po słowie odmówił

wyznanie wiary Atanazego, tak jakby to zresztą i każde dziecko potrafiło uczynić. Ażebym

się jednak nie zasłaniał wymówką, że słowa nie są mi znane na pamięć, do rąk mi włożono

kartę z wypisanymi na niej prawdami wiary, abym je po kolei wygłaszał. I tak łzy połykając,

wśród szlochów i łkania drżącym głosem czytałem, jak mogłem. Następnie wydany w ręce

opata, który był na zgromadzeniu obecny, niby złoczyńca i zbrodzień do klasztoru św.

Medarda jak do więzienia wleczony byłem. Wrychle też rozeszło się i całe zgromadzenie."

1.5) List pierwszy Abelarda do przyjaciela, s. 99-102.

"Swego czasu kaplicę (...) postawiłem i poświęciłem Trójcy św., a teraz nadałem jej

imię Parakleta-Pocieszyciela, pamiętny będąc onego dobrodziejstwa, kiedy to jako

zrozpaczony tułacz tu właśnie znalazłem odpocznienie i zaznałem niejakiej pociechy bożej.

Wielu ludzi mocno się oburzało z powodu tej nazwy, niektórzy nawet głośno szemrali, że się

nie godzi wznosić świątyni ani samemu Bogu Ojcu, ani samemu Duchowi św., lecz

odpowiednio do starych zwyczajów należy ją stawiać albo ku chwale Syna, albo też całej

Trójcy św. Gorszyli się zaś przede wszystkim dlatego, że byli w błędzie nie mając żadnego

rozeznania, że co innego jest "Pocieszyciel" a co innego "Duch pocieszyciel". W rzeczy zaś

samej można miano Parakleta, czyli Pocieszyciela, jednako nadać zarówno Trójcy św. jak i

każdej poszczególnej osobie boskiej, podobnie jak to czynimy używając nazwy "Bóg" lub

"wspomożyciel" stosownie do tego, co mówi Apostoł: "Błogosławiony Bóg Ojciec Pana

naszego Jezusa Chrystusa, Ojciec miłosierdzia a Bóg wszelkiej pociechy, który nas pociesza

w każdym utrapieniu naszym" (II do Korynt., r. I, w. 3), i wedle tego, co mówi nam sama

Prawda: "A ja poproszę Ojca, a innego Pocieszyciela da wam" (Jan, r. 14, w. 16). Jeżeli

jednak każdą świątynię poświęca się zarazem w imieniu Ojca i Syna, i Ducha św. i jeśli

stanowi ona niepodzielną ich własność - jakąż nadto zdrożnością, być może wznosić

przybytki ku czci Ojca lub Syna, albo też Ducha św., każdemu z osobna? I kto by się ważył

wymazać wyryte u wnijścia imię tego, którego dom ten jest własnością? Albo jeśli się Syn na

ołtarzu składa Ojcu w ofierze i przy odprawianiu nabożeństw większą część modłów śle się

do Ojca i samą ofiarę mu się poświęca, przecz nie słuszniejszą jest rzeczą, iżby sam ołtarz

poświęcony był raczej temu, któremu się ofiaruje, niżeli temu, kogo się ofiaruje? Czy śmiałby

ktoś utrzymywać, że na cześć krzyża czy grobu Zbawiciela albo św. Michała, Jana czy Piotra

lub innej duszy błogosławionej godzi się wznosić ołtarze, jeśli się ani z nich, ani dla nich

obiaty nie czyni, ani się do nich modłów nie zanosi? Wszak nawet wśród bałwochwalców

zwyczajną jest rzeczą tym tylko istotom stawiać ołtarze albo świątynie, którym ofiary się

składa i boską oddaje cześć. Rzeknie ktoś może, że właśnie dlatego nie przystoi wznosić

świątyń lub stawiać ołtarzy na chwałę Ojca, że przecież ani jednego nie świętujemy dnia, w

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

którym byśmy go szczególnie sławili. Wszelako rozumowanie podobne zmierza przeciw

Trójcy św., nie tyczy się jednak Ducha św., na którego zesłania pamiątkę chwalebnie

obchodzimy Zielone Świątki, równie jak w dniu narodzenia Syna święcimy Gody. Albowiem

jak ongi wysłany był na świat Syn, podobnie i Duch św. zstąpił na uczniów, a przeto słuszną

jest, abyśmy go dnia owego szczególnie sławili i błogosławili. Jeżelibyśmy baczniej śledzili

myśl apostołów i działanie samego Ducha, zaiste godniejszą byłoby rzeczą stawiać świątynie

dla niego samego raczej aniżeli dla innej osoby boskiej. Boć okrom Ducha żadnej innej osoby

nie wspomina szczegółowo Apostoł mówiąc o przybytku duchowym jako o jego własności.

W liście swym bowiem do Koryntian nie wymienia ani świątyni Ojca, ani Syna, jedno Duch a

św., tak oto mówiąc: "A kto łączy się z Panem, jednym duchem jest" oraz "Czy nie wiecie, że

członki wasze są kościołem Ducha świętego, który w was jest, którego macie od Boga, że nie

jesteście swoi?" (I do Korynt., r. 6, w. 17 i 19).

Komu nie jest wiadomo, że dobrodziejstwa boskich sakramentów, które sprawuje

Kościół, spływają na nas dzięki szczególnemu działaniu łaski bożej, czyli Ducha św.? Przez

wodę przecie i ducha odradzamy się przy chrzcie i wtedy po raz pierwszy stajemy się

osobliwą niejako świątynią bożą. Również przy bierzmowaniu otrzymujemy siedmiorakie

dary Ducha św., które ową świątynię przyozdabiają i uświęcają. Cóż zatem dziwnego, jeśli

widzialną wznosimy świątynie temu, komu Apostoł duchową szczególnie poświęca? Albo też

której osobie boskiej słuszniej należy budować przybytek niźli tej właśnie, a której

szczodrości za pośrednictwem Kościoła spływają na nas łask zdroje? Jeżelim zresztą swojej

kaplicy nadał z początku imię Parakleta, nie zamierzałem przez to jednej osobie boskiej

wyrazić szczególnej czci, ale jak powiedziałem, uczyniłem to na pamiątkę owego

pocieszenia, któregom tu doznał. A jeślibym nawet dla innej przyczyny, jak mi to

przypisywano, tę nazwę obmyślił, ni byłoby to sprzeczne z rozumem, ale jedynie niezgodne z

tradycją."

2.1) Pięć listów Bernarda z Clairvaux. Fragmenty. Do Innocentego II, s. 162-163.

"(...) chcąc skomentować myśl Salomona: "Kto łatwo wierzy, jest lekkiego serca" tak

[P. Abelard] prawi: "Łatwo wierzyć jest niczym innym, jak dawać wiarę rzeczom bez

uprzedniego ich zrozumienia ..." Nie dziw przeto, jeżeli człowiek ów targa się na rozwiązanie

zawiłych zagadek wiary, bez cienia szacunku rozrzuca i depcze ukryte skarby religii. Nie

mając należytego ani godnego wyobrażenia o wierze, zaraz na samym wstępie swej Teologii -

powiedzmy raczej swej durnologii - określa wiarę jako mniemanie, tak jakby w tym

przedmiocie wolno było myśleć i mówić, co się komu żywnie spodoba, tak jakby prawdy

naszej wiary wisiały niepewnie na włosku i były uzależnione od pstrych domysłów i różnych

dociekań, a nie wspierały się na niewzruszonym fundamencie.

Ten tylko ma czelność zwać wiarę mniemaniem, kto dotąd nie doznał łaski ducha,

któremu obca jest Ewangelia albo też wydaje się bajką ... Innego zdania jest Augustyn:

"Wiara - powiada - nie zasadza się na przypuszczeniach człowieka, w którego duszę puściła

korzenie, ale jest wiedzą tym mniej zawodną, że wspiera się na świadectwie sumienia ..."

Tylko zwyczajem akademików jest snuć ciągłe domysłu, we wszystko wątpić - niczego nie

wiedzieć.

Co do mnie, spokojnie polegam na zdaniu apostoła narodów i przekonany jestem, że

nie będę zawstydzon. Wyznaję, że bardzo mi się podoba sformułowane przez niego

określenie wiary, które Abelard ukrycie zabija, jako rzekomo fałszywe. "Wiara zaś - mówi

Apostoł - jest podstawą tych rzeczy, których się spodziewamy, i przeświadczeniem o

rzeczach niewidzialnych." Jest zatem wiara podstawą rzeczy, których wyglądamy, a nie

rojeniem i czczym zgadywaniem ... pewnością, nie chwiejnym domysłem.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Lecz posłuchajmy dalej. Twierdzi, jakoby Duch św. był duszą świata, z Platonem zaś

trzyma, że świat jest tym doskonalszym stworzeniem, im szlachetniejsza ożywia go dusza i

duch boży. Do siódmego potu się trudząc, by ochrzcić Platona, dowody składa, że sam

spoganiał ze szczętem."

2.2) Pięć listów Bernarda z Clairvaux. Fragmenty. Do magistra Iwona, kardynała Kurii

rzymskiej, s. 166-167.

"Magister Piotr Abelard jest mnichem wyzutym ze czci i wiary, opatem bez żadnej

pieczy nad poddanymi; reguł nie strzeże, z klasztorem nic go nie wiąże. Człowiek sam sobie

sprzeczny: od wewnątrz Herod, na zewnątrz Jan. Jest cały zagadką, nic nie ma z mnicha

okrom imienia i stroju.

Ale co to ma do mnie? Każdy własne brzemię poniesie. Lecz jedno jest, czego mu w

żaden sposób płazem nie mogę puścić; rozpowiada nieprawdziwość na wysokości, w całości

wiary czyni szczerby, zatruwa czystość nauki kościelnej. Przekracza granice zakreślone przez

ojców naszych. Tak w dyskursach jak w swych dziełach czyniąc wywody o wierze, o

sakramentach i Trójcy św., rzeczą każdą według własnego uznania zmienia, poszerza,

zacieśnia. W księgach i czynach okazuje się zawołanym mistrzem kłamstwa i zapalonym

rzecznikiem przewrotnych dogmatów. Jest odszczepieńcem nie tyle przez błędy, ile przez

zakamieniały upór, z jakim staje w ich obronie. We wszystkim przebiera miarę, a

mędrkowaniem nadwątla moc krzyża. Zbadał już wszystkie zjawiska na niebie i ziemi: kim

sam jest, jeszcze nie odgadł. Wyklęty został w Soissons w obliczu legata Kościoła

rzymskiego, potępiona został tamże i księga jego. Lecz widno, że nie wystarcza mu klątwa na

wiatr rzucona: nowe warzy herezje, iżby na nowo być potępionym. W ten sposób ostatni błąd

staje się gorszy niż pierwszy. A przecież czuje się bezpiecznym, ponieważ się chełpi, że w

Kurii ma kardynałów i dygnitarzy spośród swych uczniów, których obiera obrońcami starych

i nowych zbereżeństw. Na dobrą sprawę winien by raczej z ich strony wyroku się lękać i

sądu. W kimkolwiek mieszka duch boży, niech zapamięta te słowa: "Izalim nie miał w

nienawiści tych, którzy cię nienawidzą, Panie, i czy nie schnąłem dla nieprzyjaciół twoich?"

Oby też w końcu wyzwolił Bóg przez was i innych swych synów Kościół święty od

ust nieprawość mówiących i od języków złośliwych."

3) Berengarda nauczyciela apologia. Fragmenty, s. 181-182.

"Pominąwszy wszystkich Piotra Abelarda wziąłeś sobie na cel łuku, chcąc wylać na

niego cała swą żółć, oddalić go z kraju żyjących, umieścić pośród umarłych. Sprosiwszy

zewsząd biskupów na synod w Soissons, ogłosiłeś go jawnym kacerzem i niby płód

poroniony odciąłeś od łona matki Kościoła. Chadzającego drogami Chrystusowymi jak zbójca

napadłeś z zasadzki, z szat go odarłeś. Przed zgromadzonym narodem prawiłeś kazania, by

orędował za nim modlitwą przed Bogiem: w tym samym czasie skrycie uknułeś dekret, co go

miał skazać na banicję z krajów chrześcijańskich. Cóż począć miało ciemne pospólstwo, o co

się modlić nie wiedząc zgoła za kogo? A Ty, mąż boży, który działałeś cuda i któryś

pospólnie z Marią siedział u stóp Chrystusa i wszystkieś słowa wiernie zachował w sercu

swoim, Ty właśnie winieneś był spalać co najwonniejsze kadzidła modlitwy przed

oblicznością świętych, by grzeszny Abelard przejrzał i stał się innym człowiekiem, obmytym

z brudnych podejrzeń. Lecz nam się zdaje, że było Ci raczej na rękę, aby pozostał takim, jak

jest, gdyż wtedy miałeś lepszą sposobność napastowania go."

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: