Przewodnik metodyczny canis lupus.pdf

*Wilk

Canis lupus

Fot. 1. Wilk Canis lupus (© M. Tokajuk)

I. INFORMACJA O GATUNKU

1. Przynale no systematyczna

Rz d: drapie ne CARNIVORA

Rodzina: psowate CANIDAE

2. Status prawny i zagro enie gatunku

Prawo mi dzynarodowe:

Konwencja Berne ska Za cznik II

Konwencja Waszyngto ska Za cznik II

Rozporz dzenie Rady (WE) 338/97 Za cznik A

Dyrektywa Siedliskowa Za czniki II (gatunek priorytetowy) i IV

Prawo krajowe:

Ochrona gatunkowa ochrona cis a (gatunek, dla którego wymagane jest ustalenie 500-

metrowej strefy ochrony wokó nory l gowej w okresie 1.04 15.07)

Kategoria zagro enia IUCN

Czerwona lista IUCN LC

297

Monitoring gatunków zwierz t

Czerwona lista zwierz t zagro onych w Polsce (2002) NT

Polska czerwona ksi ga (2001) NT

Czerwona lista dla Karpat (2003) VU (w Polsce VU)

3. Opis gatunku

Wilk Canis lupus na pierwszy rzut oka przypomina owczarka niemieckiego i mo e by

mylony z tego typu psami (fot. 1). Ma jednak równy (nie pochy y) grzbiet, w sz , klino-

wat klatk piersiow i d u sze, blisko siebie ustawione, wygl daj ce jak wci ni te w klat-

k piersiow , ko czyny. okcie ko czyn, umiejscowione ni ej ni u psa, skierowane s

do wewn trz, a stopy na zewn trz. G owa wilka jest du a, z szerokim czo em, sko nie

ustawionymi oczami i raczej krótkimi uszami (ryc. 1). Osadzona jest na grubej, mocnej

szyi zlewaj cej si z tu owiem. Pysk jest d ugi, masywny, t po zako czony, z ciemnymi

wargami, po bokach poro ni ty krótk , jasn sier ci (Okarma 1992). Ogon jest d ugi, pu-

szysty, zwykle zwieszony w dó lub uniesiony poziomo. Nigdy nie jest uniesiony wysoko

i zakr cony nad grzbietem, jak to si zdarza u psów. Sylwetka wilka jest znacznie masyw-

niejsza zim z uwagi na grub , zimow sier , latem wilki wydaj si bardzo szczup e,

a nawet wychudzone.

Dymorfizm pciowy jest zaznaczony. Samce s z regu y wi ksze od samic o oko o

1020%. rednia d ugo cia a (bez ogona) doros ych samców wynosi ok. 120 cm, samic

ok. 110 cm. Masa cia a doros ych samców waha si od 35 do 65 kg (najcz ciej ok. 45 kg),

doros ych samic 3050 kg (najcz ciej oko o 35 kg).

Ubarwienie wilków jest zró nicowane. W strefie umiarkowanej, a wi c i w Polsce,

przewa a kolor szary, szarobr zowy, szarobe owy lub szarorudy. Zdarzaj si jednak wilki

bardzo jasno ubarwione lub bardzo ciemne (jednak nie czarne). Sier wilków sk ada si

z w osów o ró nych d ugo ciach i barwach: bia ych (puchowych), oraz d u szych, trójko-

lorowych o szarych, rudych, br zowych i czarnych ko cach. Na karku, barkach i opat-

Ryc. 1. Cechy charakterystyczne sylwetki, ubarwienia i tropu wilka Canis lupus

298

BIBLIOTEKA MONITORINGU RODOWISKA

Wilk Canis lupus Linnaeus, 1758

kach widoczna jest charakterystyczna grzywa, utworzona z najd u szych, ciemno, a nawet

czarno zako czonych w osów. Takie wosy znajduj si te na grzbiecie i grzbietowej

stronie ogona. Bardzo charakterystyczna jest czarna k pa w osów (tzw. gruczo fio kowy)

na grzbietowej stronie ogona, znajduj ca si w odleg o ci 1/3 od jego nasady (Nowak i in.

2000). Koniec ogona jest zwykle czarny. Tylna cz g owy i uszu jest jaskraworuda. Dol-

na cz pyska jest jasnoszara, niekiedy bia a, górna mo e by szara, ruda lub br zowa,

czasem z ciemniejsz pr g przez rodek. Brzuch wilka jest jasnorudy, jasnoszary, niekie-

dy kremowy. Wewn trzna strona ko czyn jest ja niejsza od zewn trznej. Na przednich

ko czynach widoczne s cz sto czarne, pionowe smugi. Barwa innych cz ci cia a jest

zmienna, zazwyczaj ruda, rudobr zowa, szaroruda lub ciemnoszara. M ode osobniki s

zwykle ciemniejsze, z wi ksz liczb czarnych w osów, szczególnie na grzbiecie, bokach

cia a i ogonie. Szczeni ta w pierwszym miesi cu ycia s bardzo ciemne, niemal czarne,

jedynie górna i tylna cz g owy jest u nich wyra nie ja niejsza, szaro- lub rudobr zowa.

4. Biologia gatunku

Wilki yj w grupach rodzinnych (watahach), sk adaj cych si z jednej pary rodzicielskiej

oraz ich m odych. Do rui wilki przyst puj w lutym, a szczeni ta rodz si na pocz tku

maja. Samice zwykle szczeni si w norach (cz sto s to stare nory borsucze lub lisie,

poszerzone przez wilki), ale tak e w wykrotach drzew, a nawet w dobrze os oni tych le-

gowiskach na ziemi. W okresie wychowu szczeni t wilki mog wykorzystywa jedn do

kilku nor, co jaki czas przenosz c lub przeprowadzaj c szczeni ta. Zwykle m ode prze-

staj korzysta z nor w lipcu, wi kszo czasu przebywaj c w legowiskach w ich pobli u.

Najcz ciej rodzi si 56 szczeni t, ale do zimy rednio do ywaj 13. M ode opuszczaj

grup rodzinn zwykle w drugim roku ycia, ale niektóre mog pozostawa w watasze

macierzystej d u ej lub nawet na sta e (Schmidt i in. 2008).

W warunkach polskich wielko watahy wynosi od 2 do 10, najcz ciej 45 osobni-

ków. Wielko terytorium jednej watahy wilczej wynosi ok. 150300 km 2 (najcz ciej 250

km 2 ) i zale y od zag szczenia ofiar (Okarma i in. 1998, mietana 2000, J drzejewski i in.

2001, 2007). Terytoria s siaduj cych ze sob watah zwykle w ma ym stopniu nak adaj

si na siebie. Zag szczenie populacji wilka w Polsce, w warunkach ochrony gatunkowej

i wysokich liczebno ci ofiar waha si od 1,5 do 4 osobników/100 km 2 , ale najcz ciej spo-

tykane zag szczenia to 23 osobniki na 100 km 2 (J drzejewski i in. 2002).

Terytorium u ytkowane jest przez wilki nierównomiernie: przebywaj one najcz ciej

w obszarach najmniej penetrowanych przez ludzi, a jednocze nie obfituj cych w zwierzy-

n . Wataha sp dza ok. 75% czasu na terenie pokrywaj cym zaledwie 2030% terytorium

(jest to tzw. centrum area u). Tam te zlokalizowane s nory (lub legowiska) rozrodcze.

Najbardziej odleg e cz ci terytorium wataha odwiedza stosunkowo rzadko, ale regularnie,

zwykle co 710 dni (w tych cz ciach swojego terytorium wilki s cz sto mylnie trakto-

wane jako przechodnie). W pierwszych 2 miesi cach po urodzeniu szczeni t aktywno

watahy jeszcze silniej koncentruje si pobli u nory rozrodczej (J drzejewski i in. 2001,

Schmidt i in. 2008).

rednia d ugo dobowej w drówki watahy wynosi ok. 23 km. Wilki mog jednak prze-

biec ponad 60 km w ci gu doby. Nie zawsze ca a wataha przebywa lub w druje razem.

299

Monitoring gatunków zwierz t

Fot. 2. Siedlisko wilka w Puszczy Bia owieskiej (© K. Zub)

Cz sto wilki chodz pojedynczo lub w mniejszych podgrupach, szczególnie gdy znajduj

si w centrum area u. W okresie wychowu szczeni t ka dej nocy 1 lub 2 wilki zostaj ze

szczeni tami, a reszta watahy poluje. Zim , szczególnie przed ruj , para rodzicielska mo e

sama obchodzi swoje terytorium w celu jego znakowania (J drzejewski i in. 2001).

Wilki s najbardziej aktywne wieczorem (po zmierzchu) i nad ranem. Zim najcz ciej

ko cz nocn aktywno (tj. d u sze w drówki) ok. godziny 89 rano, chocia zdarzaj si

dalekie przej cia równie w ci gu dnia (Theuerkauf i in. 2003b). Wilki znakuj terytorium

moczem, odchodami oraz charakterystycznym drapaniem pazurami ziemi, zwykle na skrzy-

owaniach dróg le nych (Zub i in. 2003). Swoistym znakowaniem terytorium mo e te by

wycie. Wycie s u y jednak g ównie komunikacji mi dzy osobnikami wewn trz watahy.

Zasi g dyspersji (migracji) m odych wilków waha si od kilku do kilkudziesi ciu kilo-

metrów, mo e jednak dochodzi do kilkuset kilometrów. Poszukuj c miejsca na osiedlenie

300

BIBLIOTEKA MONITORINGU RODOWISKA

Wilk Canis lupus Linnaeus, 1758

si , migruj ce wilki wybieraj obszary z ma penetracj ludzk , zalesione lub zabagnione.

Mog pokonywa równie niewielkie otwarte tereny rolnicze.

Podstawowy pokarm wilków stanowi dzikie ssaki kopytne. W Polsce gatunkiem ofiary

najcz ciej wybieranym i preferowanym przez wilki jest jele . Inne gatunki (dziki, sarny,

osie) s zabijane przez wilki zwykle rzadziej, ni to wynika z ich udzia u w zespole ssaków

kopytnych. Uzupe niaj cym pokarmem s zaj ce, bobry oraz padlina. W warunkach mo-

zaiki lasów i pastwisk wilki zabijaj te zwierz ta hodowlane, szczególnie owce, krowy,

i kozy, nie jest to jednak istotny element ich diety (J drzejewski i in. 2002).

5. Wymagania siedliskowe

Wilk w Polsce wyst puje przede wszystkim w lasach (lasy li ciaste, mieszane i iglaste)

oraz na terenach bagiennych, pod warunkiem jednak, e s one odpowiednio rozleg e

i znajduj si w nich trudno dost pne ostoje (Okarma 1992, J drzejewski i in. 2004, 2005).

Analizy przeprowadzone na podstawie danych zebranych w ramach programu Ogólno-

polskiej inwentaryzacji wilka i rysia w nadle nictwach i parkach narodowych wykaza y, i

wilki wybieraj obszary charakteryzuj ce si wysok lesisto ci (powy ej 40%) oraz niskim

stopniem fragmentacji kompleksów le nych (fot. 2). Dodatkowo preferuj tereny o wysokiej

dost pno ci bazy pokarmowej (przynajmniej 50 kg biomasy dzikich ssaków kopytnych na

1 km 2 powierzchni), natomiast unikaj miejsc przeludnionych, o wysokim zag szczeniu

infrastruktury przemys owej i drogowej (powy ej 0,2 km dróg krajowych i wojewódzkich

na 1 km 2 powierzchni) (J drzejewski i in. 2008).

Na nory lub legowiska rozrodcze wilki wybieraj miejsca ustronne i niedost pne. S to

przede wszystkim suchsze miejsca w ród mokrade i bagien ródle nych, kotliny zaro ni te

g stymi zagajnikami wierkowymi, fragmenty lasu z du liczb wykrotów i wiatro omów

(Theuerkauf i in. 2003a).

6. Rozmieszczenie gatunku w Polsce

Obecnie wilki zasiedlaj g ównie pó nocno-wschodni , wschodni i po udniow (Karpaty)

cz Polski (ryc. 2). Ich liczebno szacowana jest na oko o 600700 osobników (stan na

2007 r.). Najwi ksz , zwart ostoj wilka w Polsce s Karpaty (od Bieszczadów po Beskid

l ski) oraz Pogórze Karpackie wyst puje tam cznie oko o 250 osobników. Tak e oko-

o 250 wilków zasiedla rozleg e, cho mniej zwarte kompleksy le ne pó nocno-wschod-

niej Polski, a szczególnie region Puszczy Bia owieskiej i Knyszy skiej (80 osobników),

Puszcz Augustowsk i Kotlin Biebrza sk (70 osobników), Lasy Napiwodzko-Ramuckie

i Puszcz Pisk (70 osobników), rejon Puszczy Rominckiej i Boreckiej (20 osobników).

Kolejn ostoj wilka jest Roztocze, wraz z Lasami Janowskimi i Puszcz Solsk , które za-

siedla oko o 130 wilków. Pomimo dobrych warunków siedliskowych, bardzo ma a i nie-

stabilna jest populacja wilków w lasach Polski Centralnej i Zachodniej. Stwierdzono tam

zaledwie 2030 osobników, a ich rozmieszczenie zmienia si z roku na rok. W ostatnim

czasie stwierdzono obecno osiad ych watah wilków w Borach Tucholskich, Puszczy

Bydgoskiej, Lasach Wa eckich, Puszczy Rzepi skiej, Borach Dolno l skich oraz Górach

wi tokrzyskich.

301

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: