GLIKOZYDY
cukrowiec – forma
półacetalowa
(glikon)
cukry proste: pentozy, heksozy; 1,2 lub 3 cząsteczki
niecukrowiec
(aglikon)
grupa OH, NH2, SH
grupa OH przy C-1; grupa hydroksylowa półacetalowa
organizmy żywe (reakcje biochemiczne, enzymy)
synteza chemiczna (długotrwała, kosztowna, niska wydajność – 5-15%)
glikozyd + H2O
+
wiązanie
glikozydowe
Podział glikozydów:
Ze względu na rodzaj pierwiastka chemicznego tworzącego wiązanie glikozydowe łączące półacetalową formę cukru z aglikonem:
I O-glikozydy
II C-glikozydy
III N-glikozydy
IV S-glikozydy
Ze względu na rodzaj aglikonu:
Inne kryterium podziału glikozydów:
Podział w zależności od ilości reszt cukrowych w cząsteczce:
- monoglikozydy (1 reszta cukrowa – monosacharyd)
- diglikozydy (2 reszty cukrowe – disacharyd)
- triglikozydy (3 reszty cukrowe – trisacharyd)
Nomenklatura glikozydów:
- jest niejednorodna, na ogół stosuje się końcówkę -ozyd
- odnośnie poszczególnych związków stosuje się nomenklaturę IUPAC
- wg IUPAC należy stosować nazwę glikozyd ogólnie, połączenia glikozydowe cukru z cukrem określa się mianem holozydów, natomiast połączenia cukru z niecukrowcem – mianem heterozydów
Właściwości fizyko-chemiczne glikozydów
- ciała stałe, bardzo często krystaliczne
- rozpuszczają się dobrze w alkoholach, także w acetonie, octanie etylu, różna rozpuszczalność w wodzie
aglikony są rozpuszczalne w alkoholach a także chloroformie, eterach, octanie etylu
- wykazują czynność optyczną
- w wyniku kwasowej bądź enzymatycznej hydrolizy rozpadają się na cukier i aglikon
Znaczenie glikozydów dla roślin nie jest dokładnie wyjaśnione. Uważa się, że glikozydacja, prowadząc do zwiększenia polarności cząsteczki, może ułatwiać roślinom wydalenie toksycznych dla nich metabolitów w postaci lepiej rozpuszczalnych połączeń
O-glikozydy
- wiązanie acetalowe wrażliwe na działanie rozcieńczonych kwasów i enzymów: α-glikozydaz i β-glikozydaz
- najbardziej rozpowszechniona w przyrodzie grupa glikozydów (najczęściej spotykane są β-glikozydy, α-glikozydy występują rzadziej)
C-glikozydy
wiązanie C- glikozydowe (C→C)
- wiązanie niepolarne
- trwałe
- słabo reaktywne
- nie ulega hydrolizie kwasowej i enzymatycznej
- ulega rozpadowi w wyniku ogrzewania z HJ, chlorkiem pirydyny
- spotykane w świecie roślinnym rzadziej niż O-glikozydy
N-glikozydy
cukrowiec → HN-aglikon
- rozpowszechnione w organizmach żywych
- nukleozydy i nukleotydy zasad purynowych i pirymidynowych – kwasy DNA i RNA składniki jąder komórkowych komórek roślinnych i zwierzęcych
- β-glikozydy bardzo rozpowszechnione
- α-glikozydy rzadko spotykane (np. witamina B12)
- w świecie roślinnym bardzo rzadko spotykane (oprócz DNA i RNA)
S-glikozydy
cukrowiec → HS-aglikon
- tylko w niektórych rodzinach botanicznych
- obecne w roślinach leczniczych
Glikozydy fenolowe
- połączenia rozpowszechnione w świecie roślinnym
- tylko niektóre cechują się działaniem farmakologicznym, a ich obecność warunkuje właściwości lecznicze zawierających je roślin
Ze względu na budowę zawartych w nich glikozydów fenolowych surowce dzielimy na:
- arbutynowe
- salicylowe
- fenolokwasowe
...
anitka3006