SŁOWNIK TERMINÓW LOGOPEDYCZNYCH.doc

SŁOWNIK TERMINÓW LOGOPEDYCZNYCH

artykulacja – ruchy i układ narządów mowy (warg, języka, podniebienia miękkiego, wiązadeł głosowych) przy wymawianiu określonej głoski.

asymilacja – upodobnienia głosek w zależności od sąsiedztwa fonetycznego, np. noga – goga, zęby – memby.

audiolog – bada właściwości i działanie zmysłu słuchu. Na podstawie badań audiologicznych

ustala się sprawność czynności słuchu, w oparciu o pomiary progów słyszalności w postaci wykresów (tzw. audiogramów, tj. krzywych przewodnictwa) oraz wnioskowaniu z ich przebiegu o uszkodzeniach i chorobach słuchu.

deformacja – zniekształcanie dźwięku spowodowane niewłaściwym ułożeniem i pracą głównie języka i warg.

diagnoza logopedyczna – określony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych (wady wymowy, zaburzeń mowy) oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów i patogenezy.

dyslalia – termin o szerokim znaczeniu, w którym zawiera się wszelkie zaburzenia artykulacyjne, tzn. takie, które są wynikiem wolniejszego tempa i rytmu rozwoju, jak i te, które towarzyszą poważnym schorzeniom. Pojęciem tym określa się pojedyncze formy zaburzeń w realizacji dźwięków mowy oraz formy, które współwystępują z innymi zaburzeniami. Szeroki zakres terminu d. sprawia, że jest on traktowany i jako zaburzenie języka i jako zaburzenie artykulacji, lub też zaburzenie rozwoju języka.

echolalie – niekontrolowane powtarzanie zdań lub wyrazów zasłyszanych z otoczenia lub własnych.

elizje – głoski mogą być opuszczane lub w ogóle nie realizowane, np. solić – olić.

foniatra – lekarz zajmujący się anatomią, fizjologią i patologią narządów mowy – zarówno nadawczych (artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych), jak i odbiorczych (aparatu słuchowego).

głoska – jest realizacją fonemu, najmniejszego elementu składowego słowa.

głoski dentalizowane – dźwięki, które realizowane są ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych siekaczy, są trzy szeregi g.d. : I – s, z, c, dz, II – sz, rz, cz, dż, III – ś, ź, ć, dź.

jąkanie – zaburzenie płynności, tempa i rytmu wypowiedzi, problemach z rozpoczęciem wypowiedzi i z jej prowadzeniem (powtarzanie głosek, sylab, wyrazów) spowodowane nadmiernym napięciem mięśni fonacyjnych, oddechowych i artykulacyjnych, mogą towarzyszyć temu zjawisku współruchy (np.grymasy twarzy) oraz uczucie frustracji i lęku przed mówieniem.

kinestezja artykulacyjna – czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czyli czucie napięcia mięśniowego tych narządów - właściwych artykulacjom poszczególnych głosek. Zaburzenia k. a mogą występować przy prawidłowo wykształconym słuchu fonematycznym lub łącznie z deficytami w jego zakresie.

kompetencja językowa – zdolność właściwa gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem; umożliwia rozumienie, jak i produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów językowych nieskończonej liczby zdań; k.j w raz z kompetencją komunikacyjną jest zdolnością posługiwania się językiem odpowiednio do sytuacji i kontekstu społecznego; tworzy wiedzą językową człowieka.

mowa opowieściowa – daje nam ogląd w jaki sposób dziecko posługuje się mową na danym etapie rozwoju; czy buduje zdania czy opisuje rzeczy i zjawiska posługując się wyrazami lub wymieniając poszczególne elementy; czy budowane zdania są  pojedyncze czy złożone, ocenia się system leksykalny języka (zasób słownictwa biernego i czynnego) i gramatyczny (odmiana wyrazów, budowa wyrazów, składnia – budowa grup wyrazowych i zdań).

narządy mowy – obejmują układ oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny.

opóźniony rozwój mowy – (mówienia lub rozumienia bądź tylko mówienia lub rozumienia); dotyczy zwykle dzieci w wieku 3-4 lat, dziecko takie mówi bardzo mało albo wcale; używa bardzo mało słów (ubogi słownik), zdań (mało zdań złożonych), nieprawidłowa jest gramatyka, przedłuża się okres swoistej mowy dziecięcej.

orientacja w przestrzeni – kierunki przestrzenne/ orientacja w schemacie ciała/ -

o.p - zakres treści orientacji przestrzennej jest bardzo szeroki. Aby przestrzeń mogła być maksymalnie użyteczna musi być zrozumiała i całkowita. Dorosły człowiek ma świadomość przestrzeni znajdującej się zarówno przed jak i za nim. Natomiast małe dziecko ma duży problem z wyobrażeniem sobie przestrzeni za swoimi plecami. Musi zatem poznać przestrzeń całą swoją osobą, swoim ciałem, zmysłami, uczy się w ten sposób panujących w przestrzeni zależności. Tak więc orientowanie się w przestrzeni jest oparte na doznaniach wzrokowych, słuchowych, dotykowych i kinetycznych, które w toku rozwoju udoskonalają się

k.p - proces rozwojowy orientacji przestrzennej wymaga czasu, aktywności dziecka, gromadzenia doświadczeń. Orientację przestrzenną kształtuje się poprzez ruch ciała, gest, dotyk i obserwację skutków przemieszczania w przestrzeni. Takim doświadczeniom muszą towarzyszyć odpowiednie sformułowane słowne nazwanie tego, co się czuje, co czyni i co się spostrzega. Słowa nie mogą zastępować doświadczeń badania przestrzeni. Dziecko musi samo wykonać, poczuć, dostrzec i nazwać swe doświadczenia.

o.w.s.c - aby prawidłowo rozwinęła się świadomość własnego ciała, rozpatrywanie otoczenia ze swego punktu widzenia, widzenie świata drugiej osoby, położenie przedmiotów względem innych przedmiotów lub przyjętego układu odniesienia potrzebna jest wcześniejsza nabyta zdolność orientacji w zakresie podstawowych kierunków w przestrzeni. Rozumienie kierunku związane jest niepodzielnie z własnym ciałem i przestrzenią, w której się poruszamy. Dziecku najłatwiej jest rozróżniać kierunki w stosunku do własnego ciała. „W górę” to kierunek wyznaczony położeniem głowy, „w dół” to tam gdzie są nogi, „do przodu” to na wprost twarzy, „w tył” to po przeciwnej stronie, tam gdzie są plecy. Znaczniej trudniej jest dzieciom odróżnić w stabilny i szybki sposób stronę prawą i lewa. Zdolność ta jest związana z rozwojem lateralizacji; schemat ciała jest punktem wyjścia dla orientacji przestrzennej.

rotacyzm – dotyczy głoski [r] – zamiast drgań czubka języka głoska ta może być wymawiana bocznie, wargowo, krtaniowo, gardłowo lub uwularnie (tzw. [r] francuskie); głoska może być opuszczana, np. ak – rak lub zastępowana głoską [l], [j].

słuch fonematyczny – umiejętność rozróżniania najmniejszych elementów składowych wyrazów czyli fonemów; oznacza to ,że dziecko potrafi odróżnić np. głoskę ”a” od głoski ”e”. Umiejętność ta umożliwia też rozróżnianie wyrazów, które zbudowane są z fonemów danego języka. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych. Jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy. Zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyna wadliwej realizacji fonemów, powodują również trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysgrafia, dysortografia). Za pomocą słuchu fonematycznego dziecko może wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski.

substytucja – zastępowanie jednej głoski – inną, np. lak – rak, dopuszczalne w okresie kształtowania się mowy, jednak gdy utrzymuje się dłużej należy uznać to za patologię.

terapia logopedyczna – całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań ukierunkowanych na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).

ubezdźwięcznianie – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, bez drgań wiązadeł głosowych, np. bada – pada, koza – kosa.

wędzidełko podjęzykowe – włóknisty, miękki twór, pokryty błoną śluzową, który łączy powierzchnię języka z dnem jamy ustnej; odgrywa ważną rolę w prawidłowej pracy języka. Właściwa długość i budowa w.p umożliwia swobodne ruchy języka w całej jamie ustnej i wpływa na realizację głosek: sz, ż, cz, dż, r, l.