Tradycja stosowania roślin w kosmetyce sięga czasów starożytnych. Bardzo często wiedza na temat możliwości ich wykorzystania przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Stąd też wiele substancji pozyskiwanych z roślin jest stosowanych od pradawnych czasów do dnia dzisiejszego. W ostatnim czasie w kosmetyce znalazło zastosowanie wiele nowych roślin dotychczas w tej dziedzinie nie wykorzystywanych. Szacuje się, że w recepturach preparatów kosmetycznych można znaleźć kilkaset różnorodnych surowców roślinnych.
Surowce aktywne biologicznie W kosmetyce powszechnie stosuje się wiele układów obfitujących w związki biologicznie aktywne. Związki tego typu można również znaleźć w świecie roślinnym. Wytwarzane są one w owocach, kwiatach, kłączach, korzeniach, korze itp. Najczęściej pozyskuje się je z tej części rośliny, w której nagromadzona jest ich największa ilość. Nierzadko z jednej rośliny można otrzymać kilka rodzajów surowców kosmetycznych. W tego typu przypadkach wydziela się je oddzielnie w odpowiednio dobranych terminach. Surowiec roślinny stosowany w kosmetyce może być pozyskiwany w różnych formach, tj. w postaci ekstraktów, olejków, olejów, maceratów itp. Celem stosowania wszystkich wymienionych form jest podwyższenie wartości użytkowej kosmetyku. Cenną zaletą większości tego typu surowców jest łagodne działanie, brak toksyczności, a także działania ubocznego. Zastosowanie surowców roślinnych, podobnie jak w przypadku innych układów biologicznie aktywnych, jest ściśle związane z ich składem chemicznym. Do najważniejszych grup związków pozyskiwanych ze świata roślinnego, które interesują przemysł kosmetyczny, należą flawonoidy, fitohormony, polifenole, garbniki, saponiny, aminokwasy, cukry, enzymy, witaminy. Wybierając odpowiednią formę surowca roślinnego można maksymalnie wykorzystać siłę działania związków w nim zawartych. Ze świata roślinnego pozyskuje się na ogół wieloskładnikowe mieszaniny, które ze względu na szerokie spektrum właściwości znajdują zastosowanie w różnych dziedzinach kosmetyki. Wykazują one działanie natłuszczające, ochronne. Opóźniają procesy starzenia skóry, nawilżają, ściągają i napinają skórę. Pochłaniają promieniowanie UV, wybielają i likwidują przebarwienia skóry. Łagodzą podrażnienia, stymulują krążenie w naczyniach krwionośnych. Działają bakteriobójczo, bakteriostatycznie. Z reguły o właściwościach surowca decyduje jeden ze składników lub grupa wywodząca się z tej samej klasy układów chemicznych. Pozostałe związki zaś wzmacniają to działanie. Zjawisko takie określane jest mianem efektu synergistycznego. Najczęściej stosowaną w preparatach kosmetycznych grupę surowców kosmetycznych stanowią wyciągi roślinne. Pozyskuje się je na drodze ekstrakcji surowca roślinnego rozpuszczalnikami o różnej polarności, przy czym używane do tego celu substancje powinny być dobrze tolerowane przez skórę, nietoksyczne, niedrażniące. Proces pozyskiwania tzw. ekstraktu jest kilkuetapowy. Surowiec jest najpierw suszony i rozdrabniany. W kolejnym etapie poddaje się go działaniu odpowiednio dobranego rozpuszczalnika. Warunki prowadzenia procesu dobierane są selektywnie, z zachowaniem określonych proporcji roślina - układ ekstrahujący, w zależności od hydrofilowo-lipofilowego charakteru substancji biologicznie aktywnych zawartych w przerabianym surowcu roślinnym. W kosmetyce, spośród polarnych związków aktywnych, do najcenniejszych należą między innymi: flawonoidy, polifenole, rozpuszczalne w wodzie witaminy. Podobnymi układami o charakterze hydrofobowym: zaś są: karotenoidy, fitosterole, witamina E, seskwiterpeny. W zależności od materiału, jaki ma być pozyskany, do ekstrakcji używa się rozpuszczalników charakteryzujących się odpowiednią polarnością. Do najczęściej stosowanych w kosmetyce rozpuszczalników polarnych należą: woda, alkohol etylowy, gliceryna, glikole, poliglikole etylenowe. Spośród rozpuszczalników lipofilowych, niepolarnych można wymienić natomiast: eter naftowy, oleje roślinne, mirystynian izopropylu. Często również wykorzystuje się ich odpowiednio dobrane mieszaniny. Spośród wielu roślin, z których otrzymuje się ekstrakty kosmetyczne, warto zwrócić uwagę na kilka szczególnie często wykorzystywanych. Należą do nich: nagietek, arnika, miłorząb, lipa, oczar wirginijski, podbiał, rokitnik, rozmaryn, świetlik, szałwia, kasztanowiec, rumianek, melisa, aloes, jeżówka, pokrzywa, skrzyp, żeń-szeń i wiele innych. W ostatnich czasach bardzo ważną grupę surowców stanowią produkty pozyskiwane ze świeżych roślin. W grupie tej wyróżniamy tzw. intrakty (Intrata), czyli stabilizowane i standaryzowane wyciągi wodno-alkoholowe, soki ze świeżych roślin utrwalane alkoholem etylowym (Suci stabilisati) oraz wyciągi pozyskiwane podobnie jak w przypadku surowca suchego na drodze ekstrakcji rozpuszczalnikami organicznymi (Extracta herbarum recentes). Cudowne właściwości olejków eterycznych Kolejną grupę coraz chętniej wykorzystywanych w kosmetyce surowców roślinnych stanowią olejki eteryczne. Wytwarzane są one w specjalnych gruczołach lub przewodach wydzielniczych, umiejscowionych w tkance miękiszowej lub okrywającej roślin. Podobnie jak ekstrakty roślinne pozyskuje się je z różnych części roślin, ale w tym wypadku, na drodze destylacji z parą wodną wybranego surowca. Wyjątek stanowią tu olejki cytrusowe pozyskiwane w procesie tłoczenia. Olejki eteryczne to na ogół ciecze o określonych właściwościach biologicznych i zapachowych, mieszające się z wieloma surowcami stosowanymi w preparatach kosmetycznych, między innymi z etanolem, czy tłuszczami. Stanowią one mieszaninę lotnych związków organicznych węglowodorów, alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów - pochodnych terpenów i seskwiterpenów. Ze względu na duże stężenie zawartych w nich substancji mają one znacznie silniejsze działanie od tradycyjnych mieszanek i wyciągów ziołowych. Coraz powszechniej wykorzystuje się je w preparatach kosmetycznych. Do preparatów regeneracyjnych, opóźniających procesy starzenia polecane są olejki: lawendowy, cytrynowy, melisowy, geraniowy, neroli. Dla osób starszych z wyraźnie zaznaczonymi zmarszczkami można dodatkowo wprowadzić do receptury olejek drzewa różanego. Przy likwidowaniu rozstępów skóry wykorzystuje się cenne właściwości olejku geraniowego. W preparatach przeciwtrądzikowych skuteczne są olejki: jałowcowy, petitgrain, cytrynowy. W przypadku pielęgnacji włosów stosuje się olejek rozmarynowy, ylangowy, tymiankowy (wypadanie włosów) czy też geraniowy, sandałowy, lawendowy (łupież). W wyrobach kosmetycznych chętnie wykorzystuje się również olejki jako substancje konserwujące. Dzięki ich zastosowaniu można uniknąć bądź w znacznym stopniu ograniczyć zawartość w układzie recepturalnym ich syntetycznych odpowiedników. Spośród olejków charakteryzujących się tego typu właściwościami należy wymienić między innymi: olejek drzewa herbacianego, kanuka, manuka, lawendowy, męczennicy, cynamonowy, tymiankowy. Bardzo często olejki eteryczne stosuje się w tzw. aromaterapii. Określenie to wywodzi się z języka greckiego, ze słowa aroma oznaczającego wonne zioła. W procesie tym głównie wykorzystuje się właściwości naturalnych olejków eterycznych, wprowadzanych do organizmu poprzez wdychanie lub wąchanie. Coraz częściej jednak są one składnikami preparatów do masażu czy też kąpieli. W masażu aromaterapeutycz-nym wykorzystuje się przygotowane preparaty zawierające jako składniki odpowiednio dobrane do rodzaju wykonywanego zabiegu olejki eteryczne. Miksturę do masażu można sporządzić również samemu, mieszając 2-3 krople wybranego olejku eterycznego z 5 ml oleju roślinnego. Jako nośniki olejowe polecane są oleje ze słodkich migdałów, z pestek winogron oraz - tłoczone na zimno - oliwa z oliwek, olej słonecznikowy lub sojowy. Podobnie można wykorzystać olejki do odprężającej kąpieli, dodając do niej bądź gotową miksturę, bądź kilka kropel czystego produktu. Dodatek do wanny takich olejków, jak: lawendowy, rozmarynowy, cynamonowy, drzewa różanego czy też neroli polepsza nastrój, zmniejsza odczucie stresu, łagodzi stany depresyjne związane z krótkim dniem i małą ilością słońca, stymulując jednocześnie procesy regeneracyjne skóry. Po kąpieli można zastosować delikatnie natłuszczające oliwki zawierające również w składzie recepturalnym olejki eteryczne. Obok olejków eterycznych w kosmetyce bardzo często wykorzystuje się wyodrębniane z nich pojedyncze związki. Jednymi z częściej stosowanych są azuleny, czyli dwupierścieniowe węglowodory. Najbardziej znanym ich przedstawicielem jest chamazulen. Jest on głównym składnikiem pozyskiwanym z rumianku, krwawnika, piołunu. Związek ten charakteryzuje się zdolnością hamowania histaminy, dzięki czemu jest środkiem o działaniu antyalergicznym. Stosowany miejscowo działa przeciwzapalnie, bakteriostatycznie, bakteriobójczo. Kolejnym bardzo cenionym układem pozyskiwanym ze świata roślinnego jest występujący w rumianku, alfa-bisabolol. Jest to alkohol o silnym działaniu kojącym. Z tego też powodu stosuje się go w preparatach kosmetycznych przeznaczonych dla skóry alergicznej, podrażnionej. Nie tylko ją bowiem pielęgnuje, ale również działa ochronnie. Wykorzystuje się go w wielu preparatach, takich jak: kremy, lotiony, kremy do golenia, po goleniu, preparaty słoneczne. Bisabolol stosowany jest również do pielęgnacji włosów. Na szczególną uwagę, spośród roślin kosmetycznych, zasługuje korzeń żeń--szenia. Najcenniejszymi jego składnikami są związki chemiczne znane jako panaksozydy żeńszenoidy. Należą one do układów bardzo rzadko występujących w przyrodzie. Niektóre z nich można spotkać tylko w żeń-szeniu. Ich własności regenerujące, łagodzące, nawilżające i ochronne są wykorzystywane do produkcji wysokiej jakości preparatów pielęgnacyjnych. Oleje roślinne pielęgnują W kosmetyce powszechnie stosowane są również oleje roślinne. Stanowią one w preparatach kosmetycznych nie tylko bazę fazy tłuszczowej, ale także pełnią cały szereg pozytywnych funkcji w stosunku do skóry i włosów. Na ogół są to ciekłe układy, znajdujące się w nasionach, owocach, kiełkach i innych częściach roślin. Pozyskuje się je poprzez tłoczenie z różnych części roślin oleistych. Najcenniejsze są tłuszcze otrzymywane na zimno. Wykorzystywanie naturalnych olei roślinnych w zabiegach pielęgnujących ciało znane jest od dawna. Należą one do najstarszych kosmetyków stosowanych już w starożytnym Egipcie. Naturalne oleje roślinne, tworząc na stosowanej powierzchni zabezpieczający film, wykazują właściwości okluzyjne, dzięki czemu wzmacniają efekt jej bariery ochronnej. Zapewniają one skórze odpowiednie napięcie i jędrność. Bywają zaliczane do grupy emolientów, charakteryzujących się zdolnością wygładzania i zmiękczania skóry. Na szczególną uwagę, jeżeli chodzi o działanie kosmetyczne, zasługują tak zwane biooleje o wysokiej zawartości tzw. niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego, linolenowego, arachidonowego, w kosmetycznej literaturze kosmetycznej potocznie określanych jako witamina F. Z reguły oleje te zwierają wiele innych substancji biologicznie aktywnych: witamin, fosfolipidów, fitosteroli. Tłuszcze te wykazują działanie farmakologiczne. Mają zdolność przenikania do skóry właściwej, gdzie aktywują jej funkcje regeneracyjne. Wpływają na stan nawodnienia, poprawiają elastyczność, zapobiegają jej łuszczeniu. Do pielęgnacji skóry suchej polecane są oleje tłuste, bogate w witaminy, np. bardzo dobrze przyswajany przez nią olej z awokado, olej z wiesiołka, z pestek moreli, orzechów laskowych, migdałów. Do skóry wrażliwej można stosować olej sezamowy, morelowy, z rokitnika. Dla każdego typu skóry, w tym również delikatnej skóry dziecięcej polecany jest olej ze słodkich migdałów. Ze względu na dobre wchłanianie chętnie jest on wykorzystywany także w zabiegach masażu. Do pielęgnacji skóry dojrzałej zaleca się stosowanie oleju z kiełków pszenicy, oleju z dzikiej róży, oleju z jojoby, masła shea. Wyraźne właściwości regeneracyjne wykazuje bogaty w aktywne składniki olej z orzeszków makadamia. Naturalne, czysto rafinowane oleje są podstawowymi surowcami wysokiej jakości kosmetyków do pielęgnacji skóry i włosów. Wprowadza się je do kremów, balsamów, maseczek kosmetycznych, płynów kąpielowych. Są składnikami szamponów, odżywek oraz innych środków do pielęgnacji włosów. Można je znaleźć w recepturach pomadek ochronnych do warg, lakierach i zmywaczach do paznokci. Stosuje się je również bezpośrednio na skórę podczas masażu. Stanowią doskonały nośnik dla olejków eterycznych stosowanych w tego typu zabiegach. Kolejną grupę układów pozyskiwanych z roślin stanowią tzw. maceraty. Otrzymuje się je poprzez macerację, czyli zalanie surowca roślinnego olejem i pozostawienie w temperaturze pokojowej przez dłuższy czas. Po odsączeniu wytwarza się układ łączący w sobie zarówno właściwości wykorzystanego jako czynnik nośny oleju, jak również aktywność biologiczną substancji pozyskanych z surowca roślinnego. Układy tego typu zalecane są do cery suchej, łuszczącej się. Stosuje się je również w przypadku łamliwych, kruchych włosów. Wytworzone maceraty na ogół dobrze się wchłaniają, działają regenerująco, odżywczo, wygładzająco. Powodują poprawę wyglądu skóry i włosów. Jak widać z tego krótkiego przeglądu, nie tylko w życiu codziennym, ale również w kosmetyce obserwuje się wyraźny powrót do natury. Świat roślinny jest bowiem cennym skarbcem substancji poszukiwanych w kosmetyce, które coraz częściej traktowane są jako alternatywa surowców kosmetycznych pochodzenia zwierzęcego i syntetycznego
KASZUBKA1307