Rola pielęgniarki w zapobieganiu zakażeniom w bloku operacyjnym.pdf

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 4/2008

R OLA PIELĘGNIARKI W ZAPOBIEGANIU ZAKAŻENIOM

W BLOKU OPERACYJNYM

The nurse’s role in preventing infections

in the operating theatre

Janina Książek 1 , Renata Piotrkowska 1 , Grażyna Tatur 2

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Akademia Medyczna w Gdańsku

Zakład Pielęgniarstwa Społecznego i Promocji Zdrowia, Akademia Medyczna w Gdańsku

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2008; 4: 139-143

Adres do korespondencji:

dr n. med. Janina Książek, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Akademia Medyczna, ul. Do Studzienki 38, 80-227 Gdańsk, e-mail: j.ksiazek@amg.gda.pl

Streszczenie

Summary

W celu zmniejszenia ryzyka zakażeń ran chirurgicznych

w sali operacyjnej koniecznością jest przestrzeganie zasad kon-

troli zakażeń. Pamiętać należy, że zakażenia ran chirurgicznych

stanowią duży odsetek wszystkich zakażeń szpitalnych oraz

znacznie podnoszą koszty leczenia.

Celem badań było zbadanie zależności między stażem pra-

cy, wykształceniem a posiadaną wiedzy z zakresu zapobiega-

nia zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku operacyjnym.

Aby zrealizować cel pracy, wyodrębniono następujące pro-

blemy badawcze:

1. Jaki jest poziom wiedzy pielęgniarek operacyjnych na te-

mat zapobiegania zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku

operacyjnym?

2. Czy poziom wiedzy pielęgniarek operacyjnych uzależnio-

ny jest od stażu pracy i wykształcenia?

Materiał badawczy stanowi 30 pielęgniarek operacyjnych

z różnym stażem pracy, wykształceniem średnim medycznym

bądź z ukończonym studium medycznym oraz kursem kwali-

fikacyjnym, który odbyły wszystkie respondentki.

W pracy posłużono się metodą sondażu diagnostycznego

oraz metodą statystyczną. Do obliczenia badań wykorzystano

test t-Studenta.

Uzyskane wyniki wykazały, że rodzaj wykształcenia, jak

również staż pracy nie wpływają istotnie na poziom wiedzy

pielęgniarek z zakresu zapobiegania zakażeniom w bloku ope-

racyjnym. Pomimo że pielęgniarki operacyjne, jak wynika

z przeprowadzonych ankiet, mają wysoki poziom wiedzy z za-

kresu zapobiegania zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku

operacyjnym, to nie można stwierdzić, że wszystkie pielęgniar-

ki są przygotowane do pełnienia funkcji lidera w zapobieganiu

zakażeniom. Ponieważ na podstawie tylko jednego bloku ope-

racyjnego oraz pielęgniarek w nim pracujących, nie możemy

stwierdzić, że wiedza wszystkich pielęgniarek jest wystarcza-

jąco wysoka, aby mogły one pełnić funkcję lidera w tej dzie-

dzinie.

In order to lower the risk of infecting surgical wounds it is

necessary to obey the rules for infection control in the operating

theatre. It should be remembered that surgical wound infections

constitute a considerable percentage of all hospital infections

and they markedly increase the treatment cost.

The aim of the study was to analyze the relation between

the length of employment, education and knowledge about

preventing hospital infections at the operating suite.

In order to achieve the aim the following research problems

were stated:

1. What knowledge do operating room nurses have about

preventing hospital infections at the operating suite?

2. Does the level of operating room nurses’ knowledge

depend on their length of employment and education?

The research material comprised 30 operating room nurses

with varied length of employment, secondary level of medical

education or post-secondary nursing course and a qualifying

course, which all the respondents had.

The method of a diagnostic survey and a statistical method

were used in the study. For calculations Student’s t-test was

used.

The obtained results indicated that neither the type of

education nor the length of employment greatly influences the

nurses’ knowledge concerning preventing infections at the

operating suite.

Although the survey showed that the respondents had

deep knowledge on preventing hospital infections at the

operating suite, it cannot be stated that all nurses are prepared

to play the leading role in preventing infections. This is due to

the fact that on the basis of just one operating suite and the

nurses working there it cannot be generalized that the

knowledge of all nurses is extensive enough for them to be

leaders in this area.

Key words: operating suite, infection.

Słowa kluczowe: blok operacyjny, zakażenie.

139

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 4/2008

Wstęp

Zakażenia szpitalne stanowią problem w szpitalach

większości krajów. Pomimo postępów oraz coraz bardziej

skutecznych metod kontroli zakażeń, częstość ich wystę-

powania pozostaje na poziomie 5–10%. Do najczęściej

występujących zakażeń można zaliczyć: zakażenia ran

pooperacyjnych, układu oddechowego, układu moczowe-

go i skóry. Dlatego zapobieganie zakażeniom powinno

być jednym z wymogów dobrej jakości usługi medycz-

nej oraz odnosić się do wszystkich pracowników placó-

wek medycznych [1].

Zakażenie to wniknięcie i namnożenie się w ustroju

czynnika chorobotwórczego z uszkodzeniem tkanek cia-

ła [1, 2]. Zakażeniem szpitalnym można określić każde

zakażenie nabyte w szpitalu, rozpoznane klinicznie oraz

potwierdzone laboratoryjnie, które wystąpiło w szpitalu

lub po jego opuszczeniu do 3 mies. lub też do roku

w przypadku wszczepów (endoprotezy, by-passy itp.).

Do zakażeń szpitalnych zalicza się również te o dłuższym

okresie inkubacji (np. wirusem HBV, HIV, Legionella ) [3–5].

Już w 1808 r. angielski chirurg John Bell radził pacjen-

tom, aby po zabiegu (którym najczęściej była amputacja

kończyny), opuszczali jak najszybciej szpital, ponieważ

zbyt długi pobyt na oddziale grozi im gangreną i śmier-

cią. Ignaz Philips Semmelweis uwierzył, że istnieją drob-

noustroje i w 1843 r. zalecił mycie rąk w chlorowanej wo-

dzie, aby w ten sposób zmniejszyć liczbę zakażeń

połogowych. Joseph Lister (1827–1912) pierwszy wpro-

wadził zasady postępowania antyseptycznego. W 1867 r.

dzięki niemu w sali operacyjnej zastosowany został płyn

antyseptyczny. W 1894 r. Wiliam Halsted pierwszy wpro-

wadził sterylne gumowe rękawiczki, a Schummelbusch

zastosował obkładanie pola operacyjnego jałowymi ser-

wetami. Colebrook zaproponował w 1955 r., aby infection

control officer , który był już obecny w amerykańskich

szpitalach, został członkiem szpitalnego zespołu medycz-

nego. W niektórych krajach Europy Zachodniej już w la-

tach 60. zaczęto organizować w większych zespołach

szpitalnych komitety do spraw zakażeń. W 1980 r. w An-

glii powstało Stowarzyszenie Zakażeń Szpitalnych. Pierw-

sza konferencja w Polsce na temat zakażeń szpitalnych

oraz metod ich zwalczania odbyła się w 1981 r., a opubli-

kowane materiały stały się cennym źródłem informacji.

W wydanym przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej

zarządzeniu z 15 marca 1983 r. podano definicję zakaże-

nia szpitalnego i ogniska zakażenia w szpitalu. Rozpo-

rządzenie określa skład i zadania oraz sposób powoły-

wania wojewódzkich i szpitalnych zespołów do

zwalczania zakażeń szpitalnych. W zarządzeniu tym zna-

lazły się także wytyczne dotyczące zgłoszeń oraz reje-

stracji pojedynczych przypadków i ognisk zakażeń w szpi-

talach. Inspektorzy sanitarni odpowiednich szczebli zostali

ustanowieni prowadzącymi rejestr, konsultantami i ko-

ordynatorami. W 1983 r. wydano zarządzenie, które mia-

ło zapoczątkować działalność rejestrowania i zwalczania

zakażeń, ale brak lekarzy epidemiologów, mikrobiologów

oraz laboratoriów mikrobiologicznych na oddziałach szpi-

talnych przyczynił się do zaniechania rejestracji zakażeń

i działalności w tej dziedzinie. W 1995 r. powołano Zespół

ds. Opracowania Programu Zwalczania Zakażeń Szpital-

nych, który w opracowaniu z 1996 r. Zakażenia szpitalne

przedstawił najważniejsze informacje oraz zasady postę-

powania w przypadku zakażeń szpitalnych.

W ostatnich latach można zaobserwować dążenie

do podniesienia standardu istniejących laboratoriów,

a także tworzenia nowych laboratoriów mikrobiologicz-

nych w szpitalach. Program kontroli oraz standaryzacji

badań został zapoczątkowany i jest realizowany przez

Krajowy Nadzór Mikrobiologiczny. Szeroki program szko-

leniowy stwarza szansę na coraz pełniejszą i lepszą dia-

gnostykę mikrobiologiczną leczonych pacjentów. W zwal-

czaniu zakażeń szpitalnych ma to fundamentalne

znaczenie [6–14].

Cel pracy

Celem pracy jest ocena przygotowania pielęgniarek

operacyjnych do pełnienia funkcji lidera w zapobieganiu

zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku operacyjnym.

Do wyjaśnienia celu posłużyły następujące problemy ba-

dawcze:

1) Czy pielęgniarki operacyjne mają wiedzę na temat

zapobiegania zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku

operacyjnym?

2) Czy wiedza pielęgniarek operacyjnych uzależniona

jest od takich zmiennych, jak rodzaj wykształcenia i ukoń-

czonych kursów kwalifikacyjnych, staż pracy.

Materiał i metody

Materiał badań stanowiło 30 pielęgniarek operacyj-

nych z różnym stażem pracy. Terenem badań jest blok

operacyjny jednego ze szpitali w województwie pomorskim.

W pracy wykorzystano metodę sondażu diagnostyczne-

go oraz metody statystyczne. Narzędziem badawczym

była ankieta konstrukcji własnej składająca się z trzech

części obejmujących 28 pytań. Część I zawierała 4 pyta-

nia dotyczące danych respondentów. Część II – 4 pyta-

nia ogólne dotyczące samooceny wiedzy respondentów

na temat zapobiegania zakażeniom w bloku operacyj-

nym. Do pierwszego pytania przyporządkowana została

skala 4 odpowiedzi: bardzo wysoko, wysoko, wystarcza-

jąco, niewystarczająco. Pozostałe pytania były zamknię-

te, tzn. respondent zaznaczał odpowiedź krzyżykiem

przy wybranej przez siebie odpowiedzi. Część III stano-

wiło 20 pytań zamkniętych, oceniających wiedzę respon-

dentów oraz przygotowanie pielęgniarek operacyjnych

do zapobiegania zakażeniom wewnątrzszpitalnym na blo-

ku operacyjnym. Do obliczenia zależności wykorzystano

140

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 4/2008

test t-Studenta. Przed przystąpieniem do badań każda

pielęgniarka operacyjna została zapoznana z tematem

i celem badań. Kwestionariusz rozdano 35 pielęgniarkom

operacyjnym, przy czym wypełniony oddało 30 osób.

Tabela 1. Poziom wiedzy a rodzaj wykształcenia

Ocena poziomu

Wykształcenie

wiedzy

Liceum medyczne Studium medyczne

[%]

Wyniki badań i ich omówienie

W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 30 pielę-

gniarek pracujących w bloku operacyjnym chirurgii.

Liceum medyczne ukończyło 15 (50%) osób i 15 (50%)

studium medyczne. Wszystkie pielęgniarki ukończyły kurs

kwalifikacyjny z zakresu pielęgniarstwa operacyjnego.

W badanej grupie było 10 osób w wieku 20–30 lat,

12 osób w wieku 31–40 lat i 8 osób powyżej 41. roku ży-

cia. Pięć osób legitymowało się stażem pracy w przedzia-

le 1–5 lat, 10 w przedziale 6–10 lat, a 15 osób pracowało

w zawodzie dłużej niż 11 lat. Poziom wiedzy badanej gru-

py w zależności od ukończonej szkoły przedstawiono

wtab. 1.

W tab. 2. przedstawiono średnie wartości poziomu

wiedzy w badanej grupie.

W badanej grupie typ ukończonej szkoły nie miał

istotnego statystycznie wpływu na poziom wiedzy z za-

kresu zakażeń szpitalnych. Kolejną analizowaną zmien-

ną jest wiek respondentek (tab. 3.).

Analiza stażu pracy wykazała, że wśród osób ze sta-

żem 1–5 lat 1 osoba reprezentowała bardzo wysoki po-

ziom wiedzy, 3 osoby poziom wystarczający (60%) i 1 oso-

ba poziom niewystarczający (20%). Wśród osób ze stażem

6–10 lat 2 pielęgniarki uzyskały wyniki wskazujące na bar-

dzo wysoki poziom wiedzy (20%), u 4 osób poziom wie-

dzy był wysoki (40%), u 3 wystarczający (30%), a u 1 nie-

wystarczający (10%). Wśród osób ze stażem powyżej

10 lat, 4 osoby wykazały się bardzo wysokim poziomem

wiedzy (26,67%), 4 wysokim (26,67%), 2 wystarczającym

(13,34%), natomiast u 5 osób stwierdzono niewystarcza-

jący poziom wiedzy (33,34%). W tab. 4. przedstawiono

średnie wartości poziomu wiedzy w zależności od stażu

pracy. Ze względu na małą liczebność grupy do analizy

statystycznej badane podzielono na dwie podgrupy: oso-

by ze stażem pracy do 10 lat i ≥ 10 lat.

Staż pracy w badanej grupie nie miał istotnego sta-

tystycznie wpływu na poziom reprezentowanej wiedzy.

W dalszej części pracy przedstawiono wybrane pytania,

na które respondentki w znacznej części udzieliły błęd-

nej odpowiedzi. Na ryc. 1. przedstawiono odpowiedzi zwią-

zane z wiedzą na temat prawidłowego postępowania

podczas obłożenia pola operacyjnego, a na ryc. 2. odpo-

wiedzi związane z procedurą chirurgicznego mycia rąk.

Zestawienie błędnie udzielonych odpowiedzi na temat

przyczyn zakażeń egzogennych w zależności od stażu

pracy i ukończonej szkoły zaprezentowano na ryc. 3. Roz-

kład błędnie udzielonych odpowiedzi na temat przyczyn

zakażeń endogennych w zależności od stażu pracy

i ukończonej szkoły zobrazowano na ryc. 4. Większość

bardzo wysoki

26,67

13,34

wysoki

26,67

wystarczający

33,34

niewystarczający

26,67

Tabela 2. Wartości poziomu wiedzy pielęgniarek a wykształcenie

Szkoła

Średnia

Odchylenie

Istotność różnic

arytmetyczna M standardowe SD

t-Studenta

liceum

16,53

2,47

p<0,5

medyczne

studium

17,40

2,12

nieistotne

medyczne

Tabela 3. Wiek respondentek a poziom wiedzy

Wiek

[%]

Średni poziom wiedzy

respondentek

uzyskany w teście

20–30 lat

33,3

wystarczający

31–40 lat

niewystarczający

>40 lat

26,6

niewystarczający

Tabela 4. Poziom wiedzy pielęgniarek a staż pracy

Staż

Średnia

Odchylenie

Istotność różnic

pracy

arytmetyczna M standardowe SD

t-Studenta

<10 lat

16,4

1,96

p<1,00

≥ 10 lat

16,8

2,61

nieistotne

respondentek nie dostrzegała związku prawidłowej ar-

chitektury bloku operacyjnego z możliwością występo-

wania zakażeń (ryc. 5.).

Wykresy przedstawiają pytania zawarte w ankiecie,

na które respondentki udzieliły najwięcej błędnych od-

powiedzi. Sytuacja taka mogła powstać tylko w wyniku

braku systematycznego szkolenia z zakresu zapobiega-

nia zakażeniom w bloku operacyjnym.

Przeprowadzone badania wskazały obszar wiedzy,

który należy uzupełnić, ponieważ najmniejsze uchybie-

nia ze strony pielęgniarki operacyjnej mogą przyczynić

się do powstania ryzyka wystąpienia zakażenia u pacjen-

ta chirurgicznego.

141

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 4/2008

% 70

odpowiedź nie

liceum medyczne

staż <10 lat

studium medyczne

staż ≥ 10 lat

liceum medyczne

staż <10 lat

studium medyczne

staż ≥ 10 lat

Ryc. 1. Odpowiedzi respondentek na pytanie Czy do obłożenia

pola operacyjnego koniecznością jest nałożenie jałowych ręka-

wiczek? w zależności od stażu pracy i ukończonej szkoły

Ryc. 4. Błędnie udzielone odpowiedzi na temat przyczyn zaka-

żeń endogennych w zależności od stażu pracy i ukończonej

szkoły

% 80

odpowiedź tak

liceum medyczne

staż <10 lat

studium medyczne

staż ≥ 10 lat

liceum medyczne

staż <10 lat

studium medyczne

staż ≥ 10 lat

Ryc 2. Odpowiedzi respondentek na pytanie Czy po chirurgicz-

nym myciu rąk do osuszania można użyć niejałowego ręcznika?

w zależności od stażu pracy i ukończonej szkoły

Ryc. 5. Błędnie udzielone odpowiedzi na pytanie Czy architek-

tura bloku operacyjnego może mieć wpływ na powstanie zaka-

żeń u pacjenta chirurgicznego? w zależności od stażu pracy

i ukończonej szkoły

% 80

Dyskusja

Zakażenia szpitalne stały się przyczyną zwiększonej

zachorowalności, śmiertelności i zwiększenia kosztów le-

czenia. W krajach rozwiniętych ok. 5–10% zakażeń,

do których doszło w szpitalu, ma charakter epidemicz-

ny. W krajach mniej rozwiniętych liczby te są większe.

Zakażeniom szpitalnym, które przebiegają w postaci epi-

demii, można zapobiegać poprzez wprowadzanie prawi-

dłowego systemu kontroli zakażeń, a także poprzez or-

ganizowanie szkoleń wewnątrzszpitalnych, zapewnienie

personelowi dostępu do aktualnej wiedzy medycznej oraz

przez opracowanie, wdrożenie i egzekwowanie stosowa-

nia standardów [3, 13, 14].

liceum medyczne

staż <10 lat

studium medyczne

staż ≥ 10 lat

Ryc. 3. Błędnie udzielone odpowiedzi na temat przyczyn zakażeń

egzogennych w zależności od stażu pracy i ukończonej szkoły

142

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 4/2008

Niniejsza praca ukazała zaniedbany obszar, jakim jest

poziom wiedzy pielęgniarek operacyjnych, który po wy-

równaniu pozwoli na zmniejszenie liczby zakażeń szpi-

talnych.

3. Wenzel R, Edmund M, Pittet D i wsp. Kontrola zakażeń szpitalnych.

α -medica Press, Bielsko Biała 1999.

4. http://www.Thelancet.com/jurnals/lancet/article/

PIISO140673698113569/fultekst.09.09.2005.

5. Przondo-Mordarska A. Zakażenia szpitalne – etiologia i przebieg. Conti-

nuo, Wrocław 1997.

6. Drews M, Marciniak R. Zapobieganie zakażeniom chirurgicznym i ich le-

czenie. Med Prakt Chir 2002; 2: 21-7.

7. Nizam N. Damani. Praktyczne metody kontroli zakażeń. Polskie Towarzy-

stwo Zakażeń Szpitalnych. Kontekst, Kraków 1999.

8. Pawińska A. Czystość mikrobiologiczna na bloku operacyjnym, kontrola.

Biuletyn nr 2/3. Wydawnictwo Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, Konin

2002; 12-13.

9. Hryniewicz W, Meszarosa J. Antybiotyki w profilaktyce i leczeniu zakażeń.

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.

10. Tarnowski W. Organizacja pracy bloku operacyjnego w ocenie chirurga.

W: Blok operacyjny – organizacja i funkcjonowanie. Materiały

konferencyjne. Wydawnictwo Tinta, Warszawa 2000; 30-4.

11. Domański R. Wybrane zagadnienia z zakresu projektowania bloków

operacyjnych. W: Blok operacyjny – organizacja i funkcjonowanie. Materiały

konferencyjne. Wydawnictwo Tinta, Warszawa 2004; 32-52.

12. Bielecki K. Zakażenia w bloku operacyjnym i innych oddziałach szpitalnych.

Biuletyn nr 2/3. Wydawnictwo Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, Konin

2002; 60-3.

13. Guzy J. Praktyczne aspekty funkcjonowania Centralnej Sterylizacji

i współpracy z blokiem operacyjnym i innymi oddziałami szpitalnymi.

Biuletyn nr 2/3, Wydawnictwo Stowarzyszenie Higieny Lecznictwa, Konin

2002; 50-2.

14. Ciuruś M. Praktyczne aspekty higieny bloku operacyjnego. W: Blok

operacyjny – organizacja i funkcjonowanie. Materiały konferencyjne.

Wydawnictwo Tinta, Warszawa 2000; 46-50.

Wnioski

1. Wiek respondentek, staż pracy w bloku operacyj-

nym oraz rodzaj wykształcenia i ukończone kursy kwa-

lifikacyjne z pielęgniarstwa operacyjnego nie wpływają

istotnie na poziom wiedzy pielęgniarek z zakresu zapo-

biegania zakażeniom wewnątrzszpitalnym w bloku ope-

racyjnym.

2. Badana grupa pielęgniarek reprezentowała zado-

walający poziom wiedzy z zakresu zapobiegania zakaże-

niom wewnątrzszpitalnym, jednak uzyskane wyniki nie

wskazują, że poziom wiedzy pielęgniarek operacyjnych

jest wystarczająco wysoki, aby mogły one pełnić funkcję

lidera w zapobieganiu zakażeniom w bloku operacyjnym.

Piśmiennictwo

1. Orzechowska-Juzwenko K, Szymura-Olesiak J, Przondo-Mordarska A i wsp.

Problemy optymalizacji farmakoterapii i profilaktyki zakażeń szpitalnych.

Oficyna Wydawnicza BWR „Opal”, Wrocław 1999.

2. Encyklopedia Popularna PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2004.

143

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: