Giaur.pdf

Giaur

George Gordon Byron

Przekład: Adam Mickiewicz

Magia Słowa

Tower Press 2000

PRZEDMOWA TŁUMACZA

O wpływie Byrona na całą tegoczesną literaturę przekonywają się co dzień

czytelnicy, bo widzą na wszystkich utworach późniejszych barwę i piętno tego wielkiego

poety. O zaletach i wadach dzieł jego tyle ksiąg napisano, że z nich można by ułożyć

małą bibliotekę; nie myślimy poruszać tej pleśni krytyczno-panegirycznej, głęboko już

zasypanej innymi, ważniejszymi polemikami.

Ale tłumacz czuł się obowiązanym powiedzieć zdanie swoje o dziełach autora pod

jednym przynajmniej względem – pod względem moralnego ich charakteru i dążenia.

Wiadomo, iż Byrona oskarżano o bezbożność i antysocjalizm; zarzucano mu, że

występnych ludzi wybierając na bohatyrów swoich pieśni, robił niejako apoteozę

zbrodni; Fryderyk Szlegel nazwał go emisariuszem szatana, a wszyscy zgodzili się, że

był apostołem sceptycyzmu.

Wszakże, jeśli sądząc dzieła pod względem sztuki, krytycy zwykli je odnosić do

wieku, w którym wzięły początek, porównywać z dziełami spółczesnymi i późniejszymi,

należałoby równą zachować metodę oceniając moralny charakter autorów.

Byron był dzieckiem przeszłego wieku; wszedł na świat w epoce moralnej

najnieszczęśliwszej dla człowieka, dla poety. Właśnie wtenczas spadała zasłona po

pierwszym akcie rewolucji. Straszna walka piśmienna i słowna przecięta została

giliotynami i zagłuszona grzmotem wojny europejskiej. Stronnictwa osłabione

wzajemnym mordem ustąpiły z placu boju; niedobitków Napoleon rozbroił i wziął na

kagańce. Wszystko ucichło. Był to czas dziwnego otrętwienia; o tych wielkich pytaniach,

które świat zaburzyły, lękano się już mówić, zaprzestano myślić. Dzieła wszystkie

ówczesne noszą cechę trwogi umysłowej i moralnego upadku. Są to niby rozmowy

winowajców zamkniętych w więzieniu, którzy wstydzą się wspominać przeszłość – bo

haniebna, boją się pomyśleć o przyszłości – bo okropna, i – bawią się gawędką o

pogodzie i deszczu.

Dusza Byrona nie mogła żyć śród takiej literatury, gwałtem wyrywała się za jej sferę.

Młody autor, prześladowany od krytyków, ścigał ich wzajem, a z krytyków sądząc o

czytelnikach, zaczął lekceważyć całą publiczność. Po tej kłótni autorskiej z literatami

nastąpił rozbrat moralny z ludźmi, którego szczegóły należą do biografii.

Zalśniony gniewem, złorzecząc obłudzie,

Choć znał, zapomniał, że są lepsi ludzie.

Korsarz

Odtąd zdało się Byronowi, że człowiek z sercem nie może żyć w towarzystwie, że

musi uciec od świata lub mścić się nad nim. Odtąd bohatyrów swoich, dzieci duszy

swojej, wychowywał na pustyni lub w jaskiniach łotrów.

Ale dzieci Byrona nie są to pospolici zbrodniarze, nie zimni egoiści albo szaleni

fanatycy zakochani w swojej przewrotności i głupstwie. Poeta zostawia im jedną

przynajmniej cnotę, jedno szlachetne uczucie, które ich mimowolnie z rodzajem ludzkim

wiąże, które nie pozwala im pogrążyć się w zupełną moralną ciemność i, świecąc na

dnie sumnienia, tym wyraźniej daje widzieć wszystkie jego szczerby i plamy. Ludzie

Byrona mają sumnienie. I tu jest główna różnica między naszym autorem i pisarzami

przeszłego wieku. Przeszły wiek był sofistą, a więc nie znał różnicy złego i dobrego,

ćwiczył się tylko w rozumkowaniu i za cel sobie położył: ze wszystkiego wytłumaczyć

się, a raczej wygadać. Typem przeszłego wieku jest Panglos 1 Woltera. Ten Panglos,

francuski Hiob, w największym spodleniu moralnym nie traci dobrego humoru; walając

się w śmieciach i wypluwając zęby, zawsze pyszni się i cieszy się, że był i jest filozofem.

1 Po polsku: Wszystkomowny albo Najjęzyczliwszy[przyp. Mickiewicza]

Ludzie Byrona gardzą taką sofisterią, czują, że są winni, cierpią; duma tylko nie dozwala

im błagać przebaczenia, a czytelnik czuje, że do poprawy brak im tylko – czasu, bo

wszyscy zbyt rychło giną. Czytelnik pewny jest, że Giaur ani Korsarz, ani nawet Don

Juan nie skończyliby jak Panglos albo Foblas.

I sceptycyzm Byrona różny jest od tej obojętności na wszystko, co jest wysokie i

piękne, od tej zwierzęcej nieczułości, którą sofiści ochrzcili sceptycyzmem, a która jest

tylko dobrowolną głucho-ślepotą. Cała filozofia przeszłego wieku dążyła do tego, ażeby

ludzi już pochlebstwem odwieść, już groźbą i śmiechem odstraszyć od poszukiwania

prawd wyższych i zasadniczych, ażeby wmówić, że te prawdy albo są do pojęcia

niepodobne, albo niewarte dochodzenia. Byron pierwszy z poetów nie dał się zaspokoić

taką sofistyczną kondemnatą myślenia i uczucia. Wielka zagadka świata, zagadka

przeznaczeń rodu ludzkiego, przyszłego życia, stała mu zawsze przed oczyma. Poruszył

on wszystkie zasadnicze pytania moralne i filozoficzne, pasował się ze wszystkimi

trudnościami dogmatów i tradycyj, klął i dąsał się jak tytan Prometeusz, którego cień tak

często lubił wywoływać. Nie rozwiązał sobie zagadnienia, nie uspokoił duszy; ależ mu

brakło, równie jak jego bohatyrom – czasu! Może dlatego tylko nie sprawdziła się

przepowiednia Walter-Skota.

Nie był tedy Byron kontynuatorem przeszłego wieku; owszem, powiedzieć można, że

ruch umysłowy, dążący ku sofisterii, on jeden na drodze literatury zatrzymał i wstecz

zawrócił. Odgłos powszechny nazwał Byrona Napoleonem poetów, również Napoleona

uznano za jedynego poetę Francji. Wiele wieków minie, nim się znajdzie ręka, która by

jedno z tych bereł dźwignąć mogła.

Uważano, że w dwojakim sposobie sceptycyzm ukazuje się na świecie: raz jako mrok

wilgotny i zimny, wróżący noc długą; drugi raz jako te chwilowe ściemnienie

porankowe, połączone z powiewem orzeźwiającym, które zapowiada dzień. Byron

wyobraża tą drugą epokę sceptyków, niepewnych w swoim dążeniu, ale pełnych ducha i

rzeźwości.

PRZEDMOWA AUTORA

Rozerwane ułamki niniejszego poematu składają powieść o smutnych losach branki

muzułmańskiej, która za niewierność ukaraną została sposobem tureckim, utopiona w

morzu, i której zgonu pomścił się kochanek jej, młody Wenecjanin. Zdarzenia podobne

trafiały się dawniej często na Wschodzie; teraz rzadsze. Może kobiety muzułmańskie

nauczyły się więcej ostrożności, może chrześcijanie mniej są teraz pochopni do śmiałych

przedsięwzięć miłosnych i mniej w nich szczęśliwi. Zdarzenie, które jest treścią naszej

powieści, odnieść należy do owych czasów, kiedy Wyspy Jońskie ulegały panowaniu

Rzeczypospolitej Weneckiej, kiedy Arnauci, na chwilę wyparci z Morei, znowu, po

bezskutecznym wtargnieniu Moskalów, zaczęli ją plądrować. Wiadomo, że

odstrychnienie się Majnotów, obrażonych tym, że im zabroniono Mistrę rabować,

ściągnęło nowe klęski na Grecyją. Kraj ten stał się naówczas teatrem okrucieństw,

których przykład trudno znaleźć, nawet w dziejach prawowiernego ludu

muzułmańskiego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: