h_manikowska_wlochy_sredniowieczne.pdf

Katedra Italianistyki

Uniwersytet Warszawski

Halina Manikowska

Włochy

średniowieczne

Skrypt dla studentów italianistyki

Warszawa 2007

Spis treści

Część I

Od schyłku starożytności do epoki karolińskiej...........3

Część II

Włochy komunalne........................................................30

Część III

W stronę przełomu nowożytnego................................89

Część I

Od schyłku starożytności do epoki karolińskiej

Tabela chronologiczna

410 – złupienie Rzymu przez Wizygotów pod wodzą Alaryka

452 – najazd Hunów pod wodzą Attyli na północną Italię

455 – złupienie Rzymu przez Wandalów pod wodzą Genseryka

476 – wódz germański Odoaker detronizuje ostatniego cesarza Za-

chodu – Romulusa Augustulusa i tworzy władztwo germań-

skie w Italii

489 – najazd Ostrogotów pod wodzą Teodoryka na Italię, początek

wojny z Odoakrem

493 – Zdobycie przez Teodoryka Rawenny, miasto staje się stolicą

Królestwa Ostrogotów

527 – Justynian zostaje cesarzem wschodnim

535–553 – wojny gockie, podbój Italii przez wojska Justyniana

554 – Pragmatica Sanctio Justyniana – objęcie Italii bizantyńskim

system prawnym

568 – najazd Longobardów pod wodzą Alboina na Italię

590–604 – pontyikat Grzegorza I Wielkiego

643 – kodyikacja prawa longobardzkiego: Edykt Rotarisa

726 –727 – dekret cesarza bizantyńskiego przeciwko czci obrazów (ikono-

klazm) i gwałtowne wystąpienia antybizantyńskie w Italii

754-756 – wyprawy zbrojne Pepina Krótkiego do Italii, nadanie papie-

żowi ziem zdobytych przez Franków na Longobardach (daw-

nych terytoriów bizantyńskich)

– wyprawa zbrojna Karola Wielkiego przeciwko królowi longobar-

dzkiemu, Dezyderiuszowi, zakończona upadkiem władztwa

Longobardów w Italii; Karol koronuje się na króla Longobar-

dów

800

– Leon III koronuje Karola Wielkiego na cesarza Rzymian

827

– początek arabskiego podboju Sycylii

843

– traktat w Verdun, ustalający trwały podział imperium karoliń-

skiego

888

– wraz ze śmiercią cesarza Karola Grubego kończy się panowa-

nie dynastii karolińskiej w Italii, rozpoczyna się długi okres

rywalizacji o władzę nad Królestwem Italii i o tron papieski;

głęboki kryzys papiestwa

937

– ciężkie najazdy Węgrów na Italię

774

I. SYTUACJA POLITYCZNA

I. 1. Italia w okresie wędrówek ludów. Królestwo Ostrogotów

Wędrówki ludów, które doprowadziły do rozpadu, a następnie likwidacji ce-

sarstwa rzymskiego na Zachodzie, zaczęły dotykać Italię od początku V w. Przez

Półwysep Apeniński i wyspy przetoczyli się Goci, Alemanowie, Sasi, Gepidzi, Wan-

dalowie, wreszcie Longobardowie. Pierwszymi, którzy przynieśli zniszczenia, byli

Wizygoci (zachodni Goci), którzy najpierw, poczynając od lat 60. IV w., osiedla-

li się za zgodą cesarza w Mezji, naddunajskiej prowincji rzymskiej (w dzisiejszej

Serbii i Bułgarii), a następnie – nie znajdując w cesarstwie wschodnim dogodnych

warunków do życia – ruszyli pod wodzą Alaryka do Italii. Wykorzystani w walkach

wewnętrznych na Półwyspie jako siła wojskowa, jednak nieopłaceni, złupili w rewan-

żu Rzym (410). Było to pierwsze od czasów słynnego ataku Celtów (gęsi kapito-

lińskie) w 390 r. przed Chrystusem sacco di Roma , ale nie ostatnie. Wizygoci, w po-

szukiwaniu dogodnego terytorium do osiedlenia się i założenia własnego władztwa,

wycofali się z Półwyspu i powędrowali do Akwitanii, i dalej, do Hiszpanii.

W rozpadającym się cesarstwie zachodnim, w którym legła w gruzach gwa-

rantująca jego istnienie pax romana i zerwana została łączność między prowincja-

mi, Italia pogrążyła się w walkach o tron cesarski i w chaosie wzmaganym przez

zagrożenie najazdami barbarzyńców. W 451 r. dowodzeni przez Attylę („Bicz

Boży”) Hunowie – w przeciwieństwie do Germanów lud w ogóle nieznany Rzy-

mianom – uderzyli na Galię, ale poniósłszy klęskę w wielkiej bitwie na Polach Ka-

talaunijskich (w dzisiejszej Szampanii) z połączonymi armiami Rzymian i Germa-

nów, skierowali się na Italię, niszcząc Akwileję i Dolinę Padańską. Najazdowi

położyły kres dziesiątkujące ich wojska głód i epidemie; wycofali się do Panonii,

gdzie po śmierci Attyli (453) ich państwo się rozpadło.

Władza cesarska na Zachodzie załamała się w drugiej połowie V w., stąd de-

tronizacja w 476 r. Romulusa Augustulusa przez germańskiego wodza Odoakra

– niegdyś satelity Attyli – nie została odnotowana w Italii jako moment przełomo-

wy; w latach 455–476 aż dziewięciu cesarzy straciło władzę w wyniku przewrotu.

Odoaker zyskał zresztą aprobatę dla swoich rządów na Półwyspie (nie mających

jednak charakteru cesarskiego) ze strony cesarza wschodniego, Zenona. Pierwsze

rządy germańskie trwały kilkanaście lat, ten sam bowiem cesarz pchnął do Italii

Ostrogotów, by położyć kres władzy Odoakra, a przy okazji pozbyć się z cesarstwa

niewygodnych gości. Ostrogoci (wschodni Goci) bowiem, podobnie jak przed

nimi Wizygoci, osiedlali się od początku lat 80. IV w. na terytoriach położonych

wzdłuż Dunaju, w Mezji i Dacji. Podbój Italii rozpoczął się w 489 r., po 3 latach

oblężenia padła Rawenna – stolica Odoakra (a wcześniej, od 402 r. siedziba dworu

cesarskiego), zamordowanego w czasie tej inwazji. Na Półwyspie Apenińskim po-

wstało królestwo „barbarzyńców” – jedno z kilku królestw sukcesyjnych, które

najeźdźcy germańscy budowali w zdobytych prowincjach rzymskich.

Ostrogoci, nieźle obeznani z porządkiem rzymskim – ich wódz, Teodoryk

Wielki, wychowywał się na dworze w Konstantynopolu jako zakładnik – wprowa-

dzili w Italii system władzy, który nie zniszczył dawnego porządku rzymskiego. Tak

jak w cesarstwie, centrum politycznym i administracyjnym były miasta, które od

IV w. były również stolicami diecezji kościelnych. Przetrwał nawet podział Dio-

klecjana na prowincje, choć Italia poniosła w ciągu V w. straty terytorialne: od-

padły od niej Recja (Raetia: ziemie znajdujące się w dzisiejszych Szwajcarii i Ba-

warii), Norikum (w dzisiejszych Styrii i Karyntii), Dalmacja, Prowansja (tylko

przejściowo odzyskana przez Teodoryka), z rąk do rąk przechodziła Sycylia (zajęta

m.in. przez Wandalów). Administracja pozostała w znacznej części w rękach Rzy-

mian, na dworze królewskim najważniejsze funkcje powierzano ludziom pocho-

dzącym z rodów senatorskich, prawo rzymskie było nadal stosowane, językiem

„urzędowym” pozostała łacina, mająca ogromną przewagę nad gockim jako język

pisma, w części utrzymany został system podatkowy, organizacja municypalna w mia-

stach, powoływano ludzi do robót publicznych. Najważniejsza zmiana polegała na

dodaniu do administracji cywilnej administracji wojskowej. Ostrogoci podlegali

swojemu prawu, co pozwalało utrzymać ich separację od Rzymian; w przeciwnym

razie nastąpiłaby błyskawiczna ich romanizacja i utrata germańskiej tożsamości.

Oni też zapewnili Italii obronę militarną w zamian za 1/3 ziem latyfundialnych

(tam, gdzie nie było ich osadnictwa, Rzymianie płacili im trybut). Ostrogoci nie

stanowili jednak liczebnie tak wielkiej grupy, by zburzyć pozycję majątkową ary-

stokracji rzymskiej.

Budowę królestwa gockiego w Italii zaaprobował cesarz (Teodoryk, poza ty-

tułem króla, otrzymał od cesarza tytuł patrycjusza Rzymu), poparła zaś zarówno

część arystokracji rzymskiej, jak i kilku ważnych biskupów (w tym Mediolanu

i Pawii). Nie była to sytuacja wyjątkowa i specyiczna tylko dla Italii. Obie grupy

– arystokracja senatorska i Kościół katolicki – już w IV w. odcinały się od polity-

ki dowódców armii rzymskich, w istocie rządzących i dokonujących przewrotów

pałacowych, co więcej, arystokracja kontestowała ucisk iskalny, konieczny zresztą

do opłacenia wojsk broniących cesarstwa przed najazdami. W V w. wchłonięcie fal

imigrantów-najeźdźców, jak działo się to z napływającymi we wcześniejszych stu-

leciach Germanami, nie było już jednak możliwe, a w rozpadającym się imperium:

w Galii, w Hiszpanii, w Italii bezpieczeństwo były w stanie zapewnić tylko wojska

najeźdźców.

Włączając się do budowy „barbarzyńskich” królestw arystokracja rzymska

i Kościół broniły nie tylko swojej pozycji, także rzymskiej cywilizacji. W Italii rzą-

dzonej przez Teodoryka Wielkiego (zm. 526) można było obserwować jej trwanie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: